Ιδανικός τόπος διακοπών και τα Χανιά

Στις τέσσερις μέρες που κράτησε η περιοδεία μας στις ξενοδοχειακές μονάδες της Κρήτης συνοδεύοντας το βουλευτή του ΚΚΕ Τ. Τσιόγκα, στα πλαίσια μιας έρευνας συνολικά για τον τουρισμό και τις προοπτικές του, είχαμε τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε από πρώτο χέρι πως όταν οι κατέχοντες τις επιχειρήσεις και οι πολιτικοί εκφραστές τους μιλάνε για ανάπτυξη και καταστρώνουν σχέδια επί σχεδίων, για «να τα πάρουμε» από τους τουρίστες, εννοούν ένα μόνο: Πώς θα ξεζουμίσουν ακόμα περισσότερο δύο στοιχεία που αποτελούν τα κατά βάση προνόμια του νησιού. Το ένα είναι αυτό το πανέμορφο περιβάλλον (γεωγραφικό και πολιτιστικό). Το δεύτερο, αυτή η εξαιρετικά έμπειρη εργατική τάξη που τριάντα χρόνια τώρα πουλάει για ένα κομμάτι ψωμί την εργατική της δύναμη και με δυσκολία κατορθώνει να την αναπαράγει.

Η εξαιρετική ομορφιά του τόπου της Κρήτης, αλλά και οι άνθρωποί της, αποτελούν μέσο υπερπλουτισμού για τα μεγάλα τουριστικά συγκροτήματα

Με μικρές διαφορές από περιοχή σε περιοχή καταγράφεται ένα γεγονός. Μια καμαριέρα στρώνει σήμερα τα διπλάσια κρεβάτια από ό,τι μια πενταετία πριν και επιπλέον χρεώνεται και με εργασίες που αφορούν άλλες ειδικότητες. Ο αριθμός των τουριστών αυξάνει, ο αριθμός των εργαζομένων παραμένει σταθερός, αν δε μειώνεται. Το κλειδί βρίσκεται στη συγκέντρωση των επιχειρήσεων σε όλο και πιο λίγα χέρια, στην κατασκευή όλο και πιο μεγάλων μονάδων και στην εφαρμογή σ' αυτές όλο και πιο ελαστικών μορφών απασχόλησης. Αυτή είναι η μια, η βασική πλευρά του πράγματος. Δεύτερη, είναι η επίπτωση που έχει η άγρια εκμετάλλευση στις μεγάλες μονάδες, στην επιβίωση των μικρών.

Συμπιέζοντας οι μεγάλοι την τιμή της εργατικής δύναμης ρίχνουν την τιμή των υπηρεσιών κι αυτό έχει άμεση επίπτωση στις μικρές επιχειρήσεις που χωρίς να έχουν την ίδια ελαστικότητα - καθότι οικογενειακές οι περισσότερες - εξαναγκάζονται να δίνουν τα δωμάτια στους πράκτορες σε εξευτελιστικές τιμές κι αν τύχει να 'χουν υπό τη δούλεψή τους και εργαζόμενους, τους «αλλάζουν τα φώτα».

Σ' αυτό το φαύλο κύκλο παράγεται η δίνη της διαφαινόμενης κρίσης στον κλάδο. Κρίση που έρχεται να προστεθεί στη γενικότερη του αναπτυξιακού μοντέλου που εφαρμόζεται στο νησί. Ο μονομερής προσανατολισμός στον τουρισμό έχει δημιουργήσει ήδη σοβαρά προβλήματα στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, με αποτελέσματα ίσως και μη αντιστρέψιμα, υπό αυτό το μοντέλο ανάπτυξης.

Ετσι, ο παραμικρός εκβιασμός από τις δύο - τρεις μεγάλες πολυεθνικές ταξιδιωτικές εταιρίες που καθορίζουν με ποια τιμή, πότε και πόσοι τουρίστες θα φτάσουν στο νησί, περνά στο σώμα της κοινωνίας μ' έναν αυτοματισμό που παραλύει κάθε σκέψη για αντίδραση.

Η αναζήτηση λύσεων στα πλαίσια αυτού του μοντέλου δεν οδηγεί απλά σε νέα αδιέξοδα, καταστρέφει πριν απ' ό,τι άλλο αυτό που και στην αρχή του κειμένου παρουσιάσαμε ως «προίκα» του νησιού: Την εργατική τάξη.

Διέξοδος, όσο κι αν σπεύδουν να τη χαρακτηρίσουν «ανεφάρμοστη» τα τσιράκια των λίγων που έχουν συμφέρον απ' αυτόν τον κατήφορο, υπάρχει. Ξεκινά από την ίδια την οργάνωση της εργατικής τάξης και τη διεκδίκηση πλήρων δικαιωμάτων - ικανοποίηση σύγχρονων αναγκών. Περνά στη διερεύνηση συμμαχιών με εκείνα τα στρώματα της κοινωνίας που υπόκεινται επίσης σε εκμετάλλευση από το μεγάλο κεφάλαιο. Καταλήγει στη συγκρότηση ενός πλατιού μετώπου που για τη διεκδίκηση λύσεων στα πλαίσια μιας λαϊκής οικονομίας δεν μπορεί παρά να διεκδικεί το ίδιο και την πολιτική εξουσία.

Αλλιώς διάφοροι Χριστοδουλάκηδες, που αυτές τις μέρες αλωνίζουν το νησί, θα συνεχίσουν να πουλάνε φούμαρα στον πληθυσμό, να παίζουν άγριο παιχνίδι με τον πατριωτισμό του, την ίδια ώρα που κάθε τους πολιτική απόφαση συντελεί μόνο σ' ένα: Να γίνουν οι πλούσιοι πλουσιότεροι και φτωχοί φτωχότεροι.

Ετούτος ο λαός αξίζει καλύτερη τύχη. Δε θα του τη χαρίσουν αν δε σηκώσει κεφάλι. Πριν απ' όλα στα ίδια τα ξενοδοχειακά γκέτο.

Στην περιοχή δραστηριοποιείται και ο μεγαλοξενοδόχος Λούης. Εδώ η συζήτηση με τα παιδιά στους διάφορους πάγκους γίνεται με όρους συνωμοτικότητας. Λίγες λέξεις στα πεταχτά και κοιτώντας αλλού. «Λείπει κόσμος», «δουλεύουμε σαν αράπηδες», «πρόβλημα με τα ρεπό», «πριν 10 χρόνια ήμασταν διπλάσιοι, με το μισό κόσμο», «κάθε μέρα μας φορτώνουν και νέα καθήκοντα, έπιασα καμαριέρα, τώρα μαζεύω τους κάδους, τα σκουπίδια απ' την πισίνα, είμαι παντού», «στους μαθητές απαγορεύουν όταν τελειώνουν τη δουλιά να κυκλοφορούν στους χώρους του ξενοδοχείου, τους κλείνουν στα δωμάτιά τους, που ούτε ήλιος δεν τα βλέπει. Με 75.000 μισθό». Παλιά δούλευαν εδώ 170 εργαζόμενοι για 700 κρεβάτια. Τώρα 130 εργαζόμενοι για 1.200 κρεβάτια.

Ο βουλευτής του ΚΚΕ Τάκης Τσιόγκας μίλησε με πάρα πολλούς εργαζόμενους στον τουριστικό τομέα, κατά την περιοδεία του στην Κρήτη

Ο πρόεδρος του σωματείου στα Χανιά μιλά για περιπτώσεις όπου οι εργαζόμενοι παρακολουθούνται με κάμερες (περιοχή Πλατανιά).

Στο «Πανόραμα», κι αυτό «παράδεισος», δεν υπάρχουν αναρτημένες ούτε καν οι καταστάσεις εργασίας. Κι όμως, αυτό είναι, μας λένε, μικρό πρόβλημα. Υπάρχει ένα όνομα που προκαλεί πραγματικό τρόμο: «Νέκερμαν»! Πολυεθνική που καθορίζει πόσους τουρίστες και πού θα τους στείλει. Οι ξενοδόχοι χρησιμοποιούν αυτό το όνομα για να κλείσουν τα στόματα όσων τολμούν να μιλούν για δικαιώματα. Αργότερα μάθαμε και για την TUI, τον κολοσσό που πλέον αγοράζει η ίδια τα ξενοδοχεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι υποχρεώνονται να υπογράφουν σύμβαση κατ' ευθείαν μαζί της κι αυτό να χρησιμοποιείται ως άλλοθι για τη μη εφαρμογή έστω και αυτής της κολοβής κλαδικής σύμβασης.

Στάση στα γραφεία της Ομοσπονδίας των ενοικιαζόμενων δωματίων. Απελπισία: «Οι μεγάλοι εξοντώνουν τους μικρούς. Οι πολυεθνικές πληρώνουν μόνο 5.500 το κρεβάτι με ημιδιατροφή στους μεγάλους κι αυτό καταλήγει σε τιμή 1,5 εκατομμύριο τη σεζόν στα δίχωρα δωμάτια που διαθέτουμε εμείς». Οι ίδιοι βλέπουν το 2003 ως χρόνο ορόσημο για το μεγάλο χτύπημα. Το στηρίζουν στο γεγονός ότι προχωρά με γοργούς ρυθμούς η εξαγορά των μεγάλων ξενοδοχείων από τις πολυεθνικές και την ίδια ώρα μια σειρά από κυβερνητικά μέτρα ενισχύουν αυτές τις συγχωνεύσεις σε βάρος των μικρών επιχειρήσεων. Εχουν προτάσεις που πατάνε στην ελληνική πραγματικότητα, βλέπουν την ανάγκη του Ελληνα εργαζόμενου να κάνει καλές και φτηνές διακοπές, μιλάνε για κεντρικό σχεδιασμό, αλλά, όπως συμπληρώνουν, «ποιος μας ακούει εμάς;».

Την επομένη, στο Σωματείο Ξενοδοχοϋπαλλήλων Ρεθύμνου, μαθαίνουμε μερικές ακόμα «λεπτομέρειες». Στις καταστάσεις εργασίας εμφανίζεται ένας μάγειρας να ταΐζει 200 ανθρώπους. Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι στην κουζίνα καταγράφονται ως «βοηθητικό προσωπικό». Στην έναρξη της σεζόν οι καταστάσεις περιέχουν μόνο «κηπουρούς». Οι σερβιτόροι δουλεύουν σταθερά σπαστό ωράριο, που σημαίνει ότι είναι στο πόδι από τις 5 το πρωί μέχρι τις 12 τη νύχτα. Δουλεύουν 210 μέρες αλλά κολλάνε μόνο 125-170 ένσημα. Φτάνουν έτσι στα 65 τους χρόνια να έχουν συγκεντρώσει μόνο 2.500 ένσημα. Την ίδια ώρα η εντατικοποίηση έχει φτάσει στο σημείο που και το μεσημεριανό φαγητό να έχει πλέον κοπεί σε αρκετές μονάδες. Ναυαρχίδα της εκμετάλλευσης στο Ρέθυμνο η Γκρεκοτέλ, που πλέον είναι εξαγορασμένη από την TUI. Το μοντέλο της χρησιμοποιείται σαν μπούσουλας για τους υπόλοιπους.

Στο Ηράκλειο η διοίκηση του σωματείου είναι εξαφανισμένη. Από ένα φυλλάδιό της μαθαίνουμε πως κάνει αγώνα «ενάντια στους ξένους». Εχει εξασφαλισμένη τη θητεία της με τη συνδρομή των μεγαλοξενοδόχων που φροντίζουν στις αρχαιρεσίες να μεταφέρουν με πούλμαν τους εργαζόμενους για να μη χαθούν στο δρόμο. Οπου επιχειρήσαμε να μιλήσουμε δημόσια με εργαζόμενους διαπιστώναμε πως γύρω έστεκαν 2-3 παράξενοι. Τα στόματα κλειστά. Αργότερα μαθαίναμε πως οι παράξενοι ήταν και συνδικαλιστές. Σε μία μάλιστα των περιπτώσεων μπροστά στον ξενοδόχο μάς είπαν πως γνωρίζουν τι έκανε το ΚΚΕ με τα ρούβλια που του έστελνε η Ρωσία! Οχι, προβλήματα στο Ηράκλειο δεν υπάρχουν. Μόνο μια μαφία που ελέγχει τα πάντα κι εκτιμά ότι «το προσωπικό είναι το μεγάλο κόστος».

Το βράδυ εκείνης της μέρας από τον Εμπορικό Σύλλογο Χερσονήσου μαθαίνουμε ορισμένες ακόμα πλευρές του «στρατοπεδευμένου τουρισμού»: Τα μεγάλα ξενοδοχεία έχουν μέσα καταστήματα κάθε είδους. Ο πελάτης πληρώνει προκαταβολικά για ό,τι τραβάει η όρεξή του και κυκλοφορεί με ένα λουράκι-απόδειξη ότι έχει προπληρώσει. Πρακτικό αποτέλεσμα: Μόνο το 10% των εγκλείστων στα χρυσά κλουβιά βγαίνει να ψωνίσει στην πόλη. Η χαμηλότερη τιμή διανυκτέρευσης σε ένα τέτοιο κλουβί είναι 100.000 δραχμές. Οι έμποροι, εγκλωβισμένοι στη λογική του μικροϊδιοκτήτη, ζητούν να παραταθεί το ωράριο των καταστημάτων τους έως τις 12 τη νύχτα για να πιάσουν τους πελάτες που αργά το βράδυ βγαίνουν στην πόλη. Με λίγο ψάξιμο προκύπτει πως το αίτημα υποκινείται κατά κύριο λόγο από τα μεγάλα καταστήματα.

Στο Λασίθι επισκεπτόμαστε μερικά ακόμη χρυσά κλουβιά. Οι ξενοδόχοι στάζουν μέλι μιλώντας για το προσωπικό. Οταν η συζήτηση περνά στα συγκεκριμένα βγαίνουν στην επιφάνεια τα ένσημα που δεν κολλάνε, απλήρωτοι εργαζόμενοι από την περσινή σεζόν, απειλές στους συνδικαλιστές, ατομικές συμβάσεις που υπογράφονται κατ' ευθείαν με τις πολυεθνικές και χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για τη μη εφαρμογή της κλαδικής. Η πολυειδικότητα δίνει και παίρνει. Στις καταστάσεις εργασίας η πολυπληθέστερη ομάδα εργαζομένων είναι αυτοί που ονομάζονται «γενικών καθηκόντων» και κάνουν τα πάντα.

Ρωτήσαμε αρκετές φορές τι γίνεται με αυτό που ονομάζεται «δημοκρατικό δικαίωμα». Πήραμε ξανά και ξανά μια απάντηση: Η δημοκρατία σταματά όταν ακούγεται η λέξη «θέλω».

Η πολιτική της κυβέρνησης και το δόγμα, ότι ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει την ατμομηχανή της ανάπτυξης, είχε σαν αποτέλεσμα τη μονομερή ενίσχυση του τριτογενούς τομέα και ιδιαίτερα του τουρισμού, με αποτέλεσμα την ακόμα μεγαλύτερη εξάρτηση της χώρας από το πολυεθνικό κεφάλαιο, που επενδύει σ' αυτόν τον τομέα. Σήμερα στο χώρο αυτό έχουμε σημαντικές εξελίξεις, που επηρεάζουν καθοριστικά την πορεία της οικονομίας και γενικότερα του τόπου.

Το μέρος της «πίτας» που ανήκε σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αφορά σε ψυχαγωγία, διατροφή, αλλά και κάποιες αγορές που γίνονται από τους τουρίστες, περνά κάθε χρόνο και περισσότερο στα χέρια των πολυεθνικών, ελέγχοντας έτσι όλο το τουριστικό «πακέτο». Προσανατολισμό - μετακίνηση - διαμονή - διατροφή - διασκέδαση - αγορές.

Οι εξελίξεις αυτές στον τουρισμό δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για μικροαστικές αυταπάτες, ότι από την αύξηση της «πίτας» θα ωφεληθούν όλοι. Η αλήθεια είναι, ότι όσο ακολουθείται αυτή η πολιτική που προσφέρει «γην και ύδωρ» στο μεγάλο πολυεθνικό κεφάλαιο, τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί από την ανεξέλεγκτη δράση του θα μεγαλώνουν.

Ζητήματα που μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για συσπείρωση και κοινή δράση είναι: Να μπει φραγμός στην ασυδοσία των πολυεθνικών και να παρθούν μέτρα για την προστασία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Οι εργαζόμενοι να δουλεύουν σε ανθρώπινες συνθήκες και να μην καταπατούνται τα δικαιώματά τους. Η ανάπτυξη του τουρισμού να συνδέεται και να ενισχύει και τους άλλους κλάδους της οικονομίας. Το μοντέλο των διακοπών - «πακέτο», που έχουν επιβάλει οι πολυεθνικές, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει οικονομικό όφελος σε μια περιοχή, αποτελεί βάση για συσπείρωση και πάλη όλων των μικρομεσαίων και των εργαζομένων της περιοχής. Να γίνουν μια σειρά έργα υποδομής που θα αναβαθμίζουν συνολικά μια περιοχή, θα καλυτερεύουν τη ζωή των κατοίκων της και θα προστατεύουν το περιβάλλον.

Επίσης: Το τουριστικό «πακέτο» που θα προκύψει από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 να μη γίνει υπόθεση των πολυεθνικών και της αδηφαγίας τους. Να σταματήσει το ξεπούλημα της περιουσίας του ΕΟΤ και να αξιοποιηθεί το ξενοδοχειακό του δυναμικό για την ανάπτυξη του εσωτερικού τουρισμού και ιδιαίτερα του κοινωνικού. Το δικαίωμα για τουρισμό και αναψυχή είναι δικαίωμα για όλο το λαό και όχι προνόμιο για τους λίγους «εκλεκτούς πελάτες» που απευθύνονται οι πολυεθνικές.