Μόνο μέχρι το Σεπτέμβρη του 2004 αντέχει ο μοναδικός αυτή τη στιγμή στην Αττική ΧΥΤΑ, στα Ανω Λιόσια

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο ΕΣΔΚΝΑ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την τύχη των απορριμμάτων στην Αττική. Μόνο που πλέον τα περιθώρια ολοένα και στενεύουν, με την κυβέρνηση να αρνείται προκλητικά να υλοποιήσει το σχεδιασμό του ΕΣΔΚΝΑ για τη διαχείριση των απορριμμάτων και παράλληλα να διαιωνίζει το απαράδεκτο καθεστώς της λειτουργίας ανεξέλεγκτων χωματερών. Πίσω από αυτή την άρνηση της κυβέρνησης να εφαρμόσει τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό του ΕΣΔΚΝΑ - που υποστηρίζει μόνο στα λόγια - βρίσκεται η βούλησή της ή καλύτερα η πολιτική επιλογή να ικανοποιήσει ιδιωτικά συμφέροντα που έχουν βλέψεις στον προσοδοφόρο χώρο της διαχείρισης των σκουπιδιών. Το «φλερτ» με μεγάλες εταιρίες (ελληνικές και ξένες) που προτιμούν άλλες μεθόδους διαχείρισης των απορριμμάτων, όπως για παράδειγμα την καύση, είναι αυτό που έχει «παγώσει» την υλοποίηση του σχεδιασμού του ΕΣΔΚΝΑ.

Κάπως έτσι θα είναι οι δρόμοι της Αθήνας αν δεν προχωρήσει έγκαιρα ο σχεδιασμός για τη διαχείριση των σκουπιδιών Δείχνει όμως είναι δείχνει την κατάσταση απεργία

Την ίδια ώρα και με αποκλειστικά κυβερνητική ευθύνη, η χωροθέτηση άλλων δύο χώρων διάθεσης των απορριμμάτων (εκτός από αυτόν των Ανω Λιοσίων), στη βόρεια και την ανατολική Αττική, που προβλέπει ο σχεδιασμός του ΕΣΔΚΝΑ, όχι μόνο δεν προχωρά, αλλά έχει τιναχτεί στον αέρα. Η κυβέρνηση φαίνεται να περιορίζει την επίλυση του προβλήματος διαχείρισης των απορριμμάτων σε δύο και όχι σε τρεις χώρους, όπως προβλέπει σχεδιασμός. Παράλληλα, αρνείται να επιβάλει ακόμα και αυτόν, τον «πετσοκομμένο» από την ίδια, προγραμματισμό, φοβούμενη το πολιτικό κόστος από τις αντιδράσεις των κατοίκων.

Στο ρεπορτάζ που ακολουθεί επιχειρούμε να καταδείξουμε τη σημερινή κατάσταση στη διαχείριση των απορριμμάτων, τις ευθύνες για τη μη εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού και τα αποτελέσματα από την έλλειψη αυτού.

Στις αρχές Αυγούστου ο ΕΣΔΚΝΑ επανέφερε προς την κυβέρνηση τους κινδύνους που εγκυμονεί η καθυστέρηση στη χωροθέτηση των δύο ακόμα Ολοκληρωμένων Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) που προβλέπει ο ενιαίος σχεδιασμός. Κίνδυνοι που χρόνο το χρόνο καθίστανται μη αναστρέψιμη πραγματικότητα. Ηδη η κυβέρνηση έχει αλλοιώσει τον ενιαίο σχεδιασμό του ΕΣΔΚΝΑ, εξαιρώντας από αυτόν τη χωροθέτηση τρίτης ΟΕΔΑ στη Βορειανατολική Αττική. Την ίδια ώρα η χωροθέτηση της ΟΕΔΑ στην Ανατολική Αττική δεν προχωρά, αφού η μεν αρμόδια Νομαρχία δεν έχει υποδείξει ακόμη το χώρο που αυτή θα δημιουργηθεί, το δε αρμόδιο υπουργείο αρνείται να αναλάβει την ευθύνη και να προχωρήσει στη χωροθέτησή της.

Οι λόγοι που εξηγούν μια τέτοια στάση είναι καθαρά πολιτικοί. Η κυβέρνηση αρνείται να αναλάβει το πολιτικό κόστος και να προχωρήσει στη χωροθέτηση χώρου για την κατασκευή ΟΕΔΑ, μιας και ήδη από το 1993, οπότε και ξεκινά η σχετική διαδικασία, σημειώνονται αντιδράσεις από τους κατοίκους της περιοχής. Παράλληλα, ευελπιστεί - κάτι που ήδη δρομολογείται - στην ανατροπή του σχεδιασμού του ΕΣΔΚΝΑ και την προώθηση αντίθετα άλλων επιλογών για τη διαχείριση των σκουπιδιών. Δεν είναι άγνωστο το ενδιαφέρον πολυεθνικών εταιριών για την προώθηση της μεθόδου της καύσης ή της πυρόλυσης των απορριμμάτων, μέθοδοι που σιγά - σιγά εγκαταλείπονται στις ευρωπαϊκές χώρες. Οπως δεν είναι άγνωστο το «φλερτ» εταιριών με δήμους, στους οποίους προτείνουν να αναλάβουν οι ίδιες τη διαχείριση των απορριμμάτων τους. Κάτι τέτοιο, πέρα από το γεγονός ότι διασπά τον οποιοδήποτε ενιαίο σχεδιασμό, αποβαίνει και σε βάρος των δημοτών, οι οποίο θα κληθούν, μέσα από αυξημένα ανταποδοτικά τέλη, να πληρώσουν το κόστος μιας τέτοιας συνεργασίας.

Φαίνεται, λοιπόν, πως η συνεχής υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας που προκαλεί η ανερμάτιστη πολιτική την οποία ακολουθεί το ΥΠΕΧΩΔΕ στην υπόθεση, είναι «φτηνότερη» από το πολιτικό κόστος εφαρμογής ενός ενιαίου σχεδιασμού διαχείρισης των σκουπιδιών. Αλλωστε, η κυβέρνηση έχει φροντίσει ήδη να εξασφαλίσει το άλλοθι για τη διαιώνιση του χρόνιου αυτού προβλήματος, με τη μετάθεση ευθυνών στην Αυτοδιοίκηση. Πρόσφατα, μάλιστα, ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, Κ. Λαλιώτης, επιτέθηκε εναντίον της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής, η οποία δεν ανταποκρίθηκε στην προθεσμία που της είχε θέσει το υπουργείο - μέχρι τις 31 Ιούλη - ώστε να υποδείξει χώρο για την κατασκευή ΕΜΑΚ και ΧΥΤΑ. Από την πλευρά της η Νομαρχία Ανατολικής Αττικής υποστηρίζει πως οι τρεις χώροι που υπέδειξε το Περιφερειακό Συμβούλιο και ανάμεσα στους οποίους πρέπει να επιλέξει, είναι προβληματικοί. Ο ένας (Αυλώνα) βρίσκεται εντός του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας, ο δεύτερος (Λαυρεωτική) στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου και ο τρίτος (Γραμματικό ) πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Ραμνούντας και στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις που θα γίνουν στο Μαραθώνα.

Σήμερα, 16 χρόνια μετά το πρώτο πόρισμα ειδικής επιτροπής για τον εντοπισμό νέων χώρων διάθεσης απορριμμάτων, δε μιλάμε απλά για στασιμότητα και απραξία, αλλά για αρνητικές εξελίξεις. Τη χαριστική βολή, που τινάζει στον αέρα τον ενιαίο σχεδιασμό για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Αττική, έδωσε η υπ' αριθμόν 15043/4921/16-5-97 απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ για την προέγκριση χωροθέτησης ΟΕΔΑ στα διοικητικά όρια της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής. Η απόφαση αυτή αντί να επιλέγει δύο θέσεις, μια για κάθε ΟΕΔΑ, προεπιλέγει τρεις θέσεις (Αυλώνα, Γραμματικό, Λαυρεωτική) από τις οποίες θα επιλεγεί μία, για να υποδέχεται τα απορρίμματα μόνο της Ανατολικής Αττικής. Να σημειωθεί ότι με βάση το σχεδιασμό του ΕΣΔΚΝΑ απαιτούνται άλλες δύο ΟΕΔΑ δυναμικότητας η κάθε μία 400.000 τόνων το έτος. Ενώ με βάση την επιλογή του ΥΠΕΧΩΔΕ η ΟΕΔΑ Ανατολικής Αττικής θα υποδέχεται μόνο 150.000 τόνους το χρόνο.

Οχτώ φορές μεγαλύτερη ποσότητα σκουπιδιών από αυτήν για την οποία είχε υπολογιστεί, δέχεται σήμερα ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) στα Ανω Λιόσια, αφού η κυβέρνηση αρνείται να προχωρήσει στη χωροθέτηση των άλλων δύο ΧΥΤΑ στη Βόρεια και την Ανατολική Αττική, που κρίνονται απαραίτητοι για την ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων στην περιοχή. Το χειρότερο είναι πως αν συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση και με μόνο το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης (ΕΜΑΚ) Ανω Λιοσίων σε λειτουργία, η χωρητικότητα του ΧΥΤΑ Δυτικής Αττικής (μαζί με το δεύτερο τμήμα του, που θα δημοπρατηθεί φέτος το Φθινόπωρο), οριακά επαρκεί, μέχρι το Σεπτέμβρη του 2004...

Ο σχεδιασμός του ΕΣΔΚΝΑ προβλέπει τη δημιουργία τριών Ολοκληρωμένων Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) - μία στη Δυτική Αττική, μία στη Βόρεια και Βορειανατολική Αττική και μία στη Νότια και Νοτιανατολική Αττική - που περιλαμβάνουν την ίδρυση και λειτουργία ΧΥΤΑ και ΕΜΑΚ. Με βάση το συγκεκριμένο σχεδιασμό, η κάθε ΟΕΔΑ έχει υπολογιστεί να δέχεται συγκεκριμένο αριθμό απορριμμάτων. Σε διαφορετική περίπτωση, μικραίνει και ο χρόνος ζωής τους και αναδεικνύεται και πάλι η ανάγκη δημιουργίας νέων ΧΥΤΑ.

Σήμερα λειτουργεί μόνο ο ΧΥΤΑ Δυτικής Αττικής, το δε ΕΜΑΚ αναμένεται να λειτουργήσει από τις αρχές του 2001. Δηλαδή οδεύει προς ολοκλήρωση η ΟΕΔΑ Δυτικής Αττικής, που βρίσκεται στα όρια του Δήμου Ανω Λιοσίων σε συνέχεια του παλιού χώρου διάθεσης των σκουπιδιών.

Την ίδια ώρα δε διαφαίνεται στον ορίζοντα λύση, αφού η κυβέρνηση συζητά μόνο τη χωροθέτηση ΟΕΔΑ στην Ανατολική Αττική - η οποία θα δέχεται αποκλειστικά τα σκουπίδια της περιοχής της - αχρηστεύοντας έτσι τον ενιαίο σχεδιασμό που κάνει λόγο για τρεις και όχι δύο ΟΕΔΑ. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό, με τον αποκλεισμό της Ριτσώνας - η τρίτη θέση που έχει υποδειχτεί από τον ΕΣΔΚΝΑ να δημιουργηθεί ΟΕΔΑ - έχουν ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΕΣΔΚΝΑ, να παραμείνει εκτός «χωροταξικού σχεδιασμού» μια ετήσια ποσότητα 1.090.000 τόνων οικιακών απορριμμάτων.

«Αν εκτιμήσουμε ότι η τάση περαιτέρω αύξησης των απορριμμάτων θα αντισταθμιστεί από τα προγράμματα μείωσης των απορριμμάτων επαναχρησιμοποίησης και διαλογής στην πηγή συγκεκριμένων υλικών, μπορούμε να θεωρήσουμε διαχρονικά σταθερή μια ετήσια ποσότητα 1.000.000 τόνων οικιακών και προσομοιαζόντων με αυτά απορριμμάτων που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση», σημείωνε χαρακτηριστικά στην εισήγηση που παρουσίασε ο πρόεδρος του ΕΣΔΚΝΑ στη συνεδρίαση της ΤΕΔΚΝΑ για το ζήτημα της χωροθέτησης εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων. Και συνέχιζε: «Αυτό οδηγεί στην ανάγκη για κατασκευή δύο ακόμη ΟΕΔΑ, ετήσιας δυναμικότητας, η κάθε μία, 500.000 τόνους, ή 1.670 τόνους την ημέρα, ή 140 τόνους την ώρα, για 12ωρη λειτουργία».

Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος, αξίζει να κάνουμε μια αναφορά στους τόνους απορριμμάτων, που παράγονται στην Αττική και στο σημερινό τρόπο διαχείρισής τους. Σύμφωνα με στοιχεία του 1999, στην Αττική παράγονται 1.775.000 τόνοι αστικά στερεά απόβλητα, εκ των οποίων το 95%, δηλαδή 1.685.000 τόνοι οδηγούνται στον ΧΥΤΑ Ανω Λιοσίων. Οι υπόλοιποι 88.750 τόνοι απορρίπτονται στις ανεξέλεγκτες χωματερές της Αττικής, κύρια στην περιοχή της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής.

Από τους 1.685.000 τόνους απορριμμάτων, που οδηγήθηκαν στον ΧΥΤΑ Ανω Λιοσίων, οι 1.248.000 ήταν οικιακά απορρίμματα, οι 240.000 εμπορικά, δημοτικά, οι 85.000 ιδιωτικά (εμπορικά, βιοτεχνικά, βιοχημικά), οι 96.000 ογκώδη δημοτικά και οι 16.000 απορρίμματα κήπων, δεντροστοιχιών και πάρκων.

Τη θέση της, να προχωρήσει άμεσα ο ενιαίος σχεδιασμός διαχείρισης των απορριμμάτων του Λεκανοπεδίου, έτσι όπως προβλέπεται από τις επανειλημμένες προτάσεις της Αυτοδιοίκησης, επανέλαβε και η Τοπική Ενωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής (ΤΕΔΚΝΑ), σε πρόσφατη σύσκεψή της για το ζήτημα, με αφορμή και την «εμπλοκή» που προέκυψε στη χωροθέτηση ΧΥΤΑ στην Ανατολική Αττική.

Η ΤΕΔΚΝΑ, η Ενωση που εκπροσωπεί τους δήμους του Λεκανοπεδίου, επισημαίνει στην απόφαση που έλαβε στη σύσκεψή της: «Δεν αποθαρρύνουμε πρωτοβουλίες ομάδων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, προκειμένου να σχεδιαστούν επιπλέον συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της περιβαλλοντικές καταλληλότητας, της επιστημονικής αρτιότητας, της οικονομικής τους βιωσιμότητας και δεν έρχονται σε αντίθεση με τον κεντρικό σχεδιασμό». Σε κάθε περίπτωση όμως - υπογραμμίζει η ΤΕΔΚΝΑ - υπεύθυνος φορέας υλοποίησης και λειτουργίας του όλου συστήματος διαχείρισης των απορριμμάτων είναι ο ΕΣΔΚΝΑ και τα συλλογικά όργανα της Αυτοδιοίκησης.

Στην ίδια απόφαση η ΤΕΔΚΝΑ επαναλαμβάνει την πάγια θέση της να κλείσουν άμεσα όλες οι ανεξέλεγκτες χωματερές που λειτουργούν στο Λεκανοπέδιο και να αποκατασταθούν. Στην κατεύθυνση αυτή, η ΤΕΔΚΝΑ αναλαμβάνει, σε συνεργασία με τον ΕΣΔΚΝΑ, την υποχρέωση να εξασφαλίσει την εναπόθεση των απορριμμάτων των ΟΤΑ που χρησιμοποιούσαν τις ανεξέλεγκτες χωματερές στον υπάρχοντα ΧΥΤΑ, μέχρι να ολοκληρωθούν τα έργα των νέων εγκαταστάσεων.

Πυρκαγιά σε ανεξέλεγκτη χωματερή στην περιοχή Αυλώνα, δίπλα στην εθνική οδό

Αυτή την κατάσταση χαρακτήρισε πρόσφατα «άθλια τριτοκοσμική πραγματικότητα», ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, Κ. Λαλιώτης, φροντίζοντας βέβαια να την καταλογίσει στους φορείς της Αυτοδιοίκησης. Και να αποκρύψει έτσι, τις κυβερνητικές και τις δικές του ευθύνες ως αρμόδιος υπουργός, στη συντήρηση αυτών των χωματερών, με την άρνηση επιβολής ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού διαχείρισης των απορριμμάτων, που θα τις καθιστούσε πραγματικά «άχρηστες».

Αποκαλυπτικές των συνεπειών της λειτουργίας των ανεξέλεγκτων χωματερών και των ευθυνών της κυβέρνησης που τις συντηρεί, είναι οι εκθέσεις αυτοψίας, το 1999, σε αυτές του Νομού Αττικής, από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ. Σύμφωνα με αυτές, στους χώρους αυτούς διαπιστώθηκαν:

- Εντονες οσμές από τις εκπομπές βιοαερίου. Καπνοί από αυτοαναφλέξεις. Οικιακά απορρίμματα δίπλα σε μπαταρίες, ελαστικά, ογκώδη αντικείμενα, ακόμη και πτώματα ζώων.

- Ελλειψη δεξαμενής νερού για την αντιμετώπιση πυρκαγιών. Σε πολλές περιπτώσεις δεν υπήρχε περίφραξη ή αυτή ήταν κατεστραμμένη, καθιστώντας το χώρο εύκολα προσβάσιμο.

- Σε ορισμένες χωματερές δε γίνεται επικάλυψη των σκουπιδιών με χώμα ή γίνεται σε πολύ αραιά διαστήματα, όπως ανά δύο μήνες.

- Περιμετρικά των χώρων αυτών διαπιστώθηκαν διάσπαρτα αντικείμενα και πυλώνες υψηλής τάσης της ΔΕΗ.

- Ακόμη πολλές ανεξέλεγκτες χωματερές λειτουργούν μέσα ή δίπλα σε δασική έκταση και πολύ κοντά σε καλλιέργειες, θάμνους, οικισμούς ή και σε θάλασσα.

- Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις διαπιστώθηκαν μεγάλες κλίσεις στα πρανή, εξαιτίας μεγάλου όγκου απορριμμάτων, κάτι που αλλοιώνει τη μορφολογία του εδάφους, αλλά ταυτόχρονα καθίσταται επικίνδυνο για τους εργαζόμενους και το περιβάλλον.

Το συμπέρασμα των εκθέσεων αυτοψίας - που κοινοποιήθηκε και στον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ - ήταν, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων το εξής: «Η κατάσταση της χωματερής είναι επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Πρέπει να κλείσει άμεσα και να γίνει αποκατάσταση του χώρου».

Οι αυτοψίες της αρμόδιας υπηρεσίας του ΥΠΕΧΩΔΕ έγιναν στις ανεξέλεγκτες χωματερές που βρίσκονται στις ακόλουθες περιοχές: Στη δασική έκταση «Βρύση Πασά», που εξυπηρετεί τις κοινότητες Νέων Παλατιών, Σκάλας Ωρωπού, Ωρωπού, Συκαμίνου και Μαρκόπουλου Ωρωπού. Στο Δήμο Καλυβίων. Στην κοινότητα Οινόης, στη θέση «Γκουρίστα». Στην κοινότητα Καπανδριτίου. Στο δήμο Λαυρίου. Στο δήμο Αυλώνας. Στην κοινότητα Γραμματικού (η χωματερή έχει κλείσει από το 1996, όμως δεν έχει γίνει αποκατάστασή της). Στο δήμο Ερυθρών, στη θέση «4 γεφύρια» ή «Παντάνασσα. Στο δήμο Μαραθώνα (η χωματερή έχει κλείσει από το 1995, δεν έχει γίνει όμως αποκατάστασή της). Στην κοινότητα Πολυδενδρίου, στη θέση - ρέμα «Παλιό Βάθη». Στην κοινότητα Βαρνάβα. Στο δήμο Μεγάρων, στη θέση «Καμπία» - δημόσια δασική έκταση, που έχει κριθεί αναδασωτέα. Στο δήμο Κερατέας. Στην κοινότητα Κουβαρά. Στην κοινότητα Καλάμου, στη θέση «Λιμνιώνα». Στο δήμο Παιανίας. Στο δήμο Μαρκόπουλου και στο δήμο Κορωπίου: