Απόσπασμα από τη συζήτηση που είχαμε με το σύμβουλο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, υπεύθυνο για τα εικαστικά Γιώργο Σιγάλα.

- Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, με σκοπό - όπως αναφέρει - την ανύψωση του περιεχομένου της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, αναμορφώνει τα προγράμματα, ετοιμάζει νέο εποπτικό υλικό και βιβλία. Θα θέλατε να μας μιλήσετε γι' αυτά;

- Ετοιμαζόμαστε για ένα πολλαπλό βιβλίο. Τρία τουλάχιστον βιβλία, για το Λύκειο, το Γυμνάσιο και το Δημοτικό (Ε, ΣΤ). Θα βγει το αναλυτικό πρόγραμμα και με βάση αυτό, θα κληθούν ομάδες συγγραφέων, μέσα από προκήρυξη. Θα γραφτούν τρία διαφορετικά βιβλία. Δε θα είναι ένας τυφλοσούρτης, όπως ξέραμε. Είναι ντοσιέ, που περιλαμβάνουν βιβλίο μαθητού, βιβλίο καθηγητού, και πολύπλευρο εποπτικό υλικό (σλάιτς, αφίσες, cd rom, βίντεο και κασέτες). Η προσπάθεια αυτή, θέλει δημιουργικό το μαθητή και δημιουργικό τον καθηγητή. Και εκεί είναι ένα πρόβλημα. Δεν είναι εύκολο για καθηγητές που έχουν μάθει να δουλεύουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο, να τους βάλεις σε έναν πολύ πιο ανοιχτό τρόπο. Αν κατορθώσουμε να φτιάξουμε εργαστήρια μέσα στα σχολεία και να επιμορφωθούν σωστά οι καθηγητές των καλλιτεχνικών μαθημάτων, μαζί μ' αυτό το υλικό, νομίζουμε ότι κάνουμε μια μεγάλη αλλαγή.

- Ολα όσα αναφέρατε, σε ποιες ώρες θα εφαρμοστούν, όταν το μάθημα της "αισθητικής αγωγής" έγινε "επιλογής" και θα διδάσκεται στην Α και Β Λυκείου εναλλάξ με μουσική και θεατρολογία;

- Υπάρχει ένα όριο ωρών, 35 ώρες την εβδομάδα. Μέσα σ' αυτές τις 35 ώρες, συνωστίζονται πάρα πολλοί τομείς επιστημονικοί και κυρίως νέοι τομείς. Αυτή τη στιγμή, υπάρχει μια φοβερή τεχνολογική εξέλιξη που δημιουργεί δεκάδες καινούρια επαγγέλματα. Δεκάδες τομείς αναπτύσσονται και θέλουν μια θέση στο σχολικό σύστημα. Η πολιτεία έρχεται να εκτελέσει ένα πολύ δύσκολο έργο. Από εκεί και πέρα έπρεπε να κάνουμε ένα συμβιβασμό όλων των απαιτήσεων. Δεν αποφασίσαμε εμείς τελικά. Ο υπουργός Παιδείας παίρνει την ευθύνη. Εμείς, σαν Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, του κάνουμε διάφορες εισηγήσεις.

- Να μιλήσουμε αναλυτικότερα για την προκήρυξη του διαγωνισμού, για τα νέα βιβλία και τις αναθέσεις, για τα μεταβατικά βιβλία;

- Μέσα από το κοινοτικό πλαίσιο στήριξης θα προκηρυχτούν βιβλία μόλις τελειώσουν τα αναλυτικά προγράμματα. Επειδή όμως, υπάρχει η αναγκαιότητα να λειτουργήσει το Ενιαίο Λύκειο από του χρόνου, γράφουμε τώρα ένα μεταβατικό βιβλίο, ένα ντοσιέ δηλαδή, έχοντας περιορισμό χρόνου. Αυτή τη στιγμή, έχουν γίνει τα αναλυτικά προγράμματα και οι αναθέσεις για τη συγγραφή του μεταβατικού βιβλίου. Το Σεπτέμβρη θα δοθεί στα σχολεία.

- Τα βιβλία θα αναφέρονται και στην πρακτική και στη θεωρία;

- Σαφώς. Η πρακτική στα εικαστικά είναι πολύπλευρη. Πέρα από την παραγωγή μαθητικών έργων, μπορείς να κάνεις προβολές, να ετοιμάσεις εκθέσεις, να πας σε μουσεία, να έρθει το μουσείο μέσα στο σχολείο με διάφορες μεθόδους, να δεις την τέχνη έξω, να έρθει η τέχνη μέσα στο σχολείο. Και μετά πολύπλευρα να συνδυαστεί η τέχνη με τα άλλα μαθήματα του σχολείου, όχι μόνο με τα καλλιτεχνικά, αλλά και με τα υπόλοιπα. Εχουμε θεωρία και πράξη σε δυο επίπεδα: ο μαθητής να είναι και θεατής και δημιουργός στη θεωρία, και θεατής και δημιουργός στην πράξη.

- Δεν είναι λίγο ανεδαφικές οι προτάσεις σας, μπροστά στην υπάρχουσα κατάσταση; Με ποιο αντικείμενο, ποιες ώρες, σε ποια κτιριακά συγκροτήματα, θα εφαρμοστούν όλα αυτά;

-Αυτό δεν εξαρτάται από τα βιβλία και τα προγράμματα. Εμείς, βεβαίως, λαμβάνουμε υπόψη τις συνθήκες, αλλά γράφουμε και βιβλία δυνητικά. Είναι πολλές φορές στο χέρι του συλλόγου, στο χέρι των γονιών, στο χέρι των καθηγητών, να βελτιώσουν κάπως τις συνθήκες. Εμείς προτείνουμε πράγματα, τα οποία μπορούν να γίνουν με τις πραγματικές συνθήκες, ή αν τις βελτιώσουμε λίγο.

- Ποια θεωρείτε ότι θα έπρεπε να είναι η θέση των μαθημάτων Τέχνης στο Λύκειο; Ποια η δική σας πρόταση;

- Ζωή Χατζή: Η καλλιτεχνική εκπαίδευση δεν μπορεί να θεωρείται σαν ένα ακόμα μάθημα μεταξύ πολλών άλλων, αφού αποτελεί έναν ουσιαστικό κρίκο όλης της εκπαιδευτικής διαδικασίας.Η καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι σύμφυτη με την έννοια της "γενικής παιδείας". Γενική παιδεία χωρίς καλλιτεχνική εκπαίδευση, είναι παιδεία ανάπηρη.Επίσης, η καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι ταυτόχρονα εκπαίδευση που προϋποθέτει και αγκαλιάζει και την περιοχή της ειδίκευσης.

- Εύα Μελά: Η καλλιτεχνική παιδεία είναι απαραίτητο στοιχείο γνώσης για την πλειονότητα των επαγγελματικών κατευθύνσεων (ψυχολόγο, αρχιτέκτονα, μηχανικό, ιστορικό, παιδαγωγό, γιατρό, για το σχεδιασμό προϊόντων βιομηχανίας, κ. ά.). Και εδώ αποκαλύπτεται η ανεπάρκεια των αρμοδίων: Δεν κατανοούν, δε γνωρίζουν και δε στηρίζονται στα επιστημονικά συμπεράσματα που χρόνια τώρα έχουν κατατεθεί.Ειδικά για κείνους που προσανατολίζονται σε σπουδές σχετικές με την Τέχνη και τις εφαρμογές της, είναι αυτονόητο ότι χωρίς αντίστοιχη εκπαίδευση στη λυκειακή βαθμίδα, χωρίς τη θεμελιώδη καλλιτεχνική κατάρτιση που εκεί απαιτείται να τους προσφερθεί, δεν μπορούν να κάνουν παραπέρα βήμα. Ετσι, καταφεύγουν στα ιδιωτικά φροντιστήρια.Η καλλιτεχνική εκπαίδευση πρέπει να αποτελεί συστατικό στοιχείο, τόσο των μαθημάτων της γενικής παιδείας, όσο και των λεγόμενων μαθημάτων επιλογής. - Ποια είναι η κατάσταση που διαμορφώνεται τώρα; Η καλλιτεχνική εκπαίδευση εξοστρακίζεται από το Λύκειο;

- Ζωή Χατζή: Τα Πολυκλαδικά και Τεχνικά Λύκεια αποτελούσαν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση το τελευταίο καταφύγιο της διδασκαλίας της Τέχνης. Η καλλιτεχνική εκπαίδευση διατηρούσε εκεί μια στοιχειώδη αλληλοσύνδεση και μια ορισμένη συνέχεια, από τη μια στην άλλη τάξη. Τώρα, τα ΕΠΛ και ΤΕΛ καταργούνται και ενσωματώνονται στο υπό συγκρότηση Ενιαίο Λύκειο. Τα καλλιτεχνικά μαθήματα, που με διάφορες εκφράσεις και παραλλαγές τους διδάσκονται σ' αυτά, καταργούνται αντίστοιχα.Εκπαιδευτικοί Τέχνης, που δίδασκαν στα ΕΠΛ και ΤΕΛ, μετατάσσονται (σε Γυμνάσια κυρίως), αφού στα ΕΠΛ και ΤΕΛ είναι πλέον ζήτημα χρόνου να μείνουν όλοι χωρίς διδακτικό αντικείμενο. Αυτό αποτελεί πλήγμα για την καλλιτεχνική εκπαίδευση, με προφανείς αρνητικές επιπτώσεις για διδασκόμενους και διδάσκοντες. Το πιο σημαντικό είναι ότι ένας εκπαιδευτικός τομέας, προπαρασκευής και κατάρτισης μαθητών, προσανατολισμένων για σπουδές με αντικείμενο σχετικό προς την Τέχνη και τις εφαρμογές της, ουσιαστικά αφανίζεται, χωρίς να καλύπτεται, στοιχειωδώς έστω, το κενό που δημιουργείται στο Ενιαίο Λύκειο.

Επίσης, το πρόγραμμα του Ενιαίου Λυκείου περιλαμβάνει μαθήματα γενικής παιδείας υποχρεωτικά για όλους και στις τρεις κατευθύνσεις (θεωρητική, θετική και τεχνολογική). Σε καμιά όμως από τις τάξεις και σε καμιά από τις κατευθύνσεις αυτές, δεν περιλαμβάνεται στα μαθήματα γενικής παιδείας μάθημα τέχνης. Μάθημα τέχνης υποτίθεται ότι περιέχεται ή μισο-περιέχεται, μόνο σαν μάθημα επιλογής, σαν μάθημα δηλαδή, που δεν είναι υποχρεωτικό για όλους, αλλά το παρακολουθούν μόνο αν θέλουν, όσοι θέλουν. Ηδη αυτό σημαίνει πως αν δε συγκεντρωθεί ικανός αριθμός που θα το επιλέξει, το μάθημα δεν μπορεί να γίνεται.Αλλά και σαν μάθημα προαιρετικό, έστω για μερικούς, δεν είναι καθόλου καθαρό συχνά περί τίνος ακριβώς πρόκειται, ούτε και σε ποιες τάξεις και από ποιους τελικά διδάσκεται.

- Εύα Μελά: Μάλιστα οι μαθητές εκείνοι που θα θέλουν να ακολουθήσουν κάποια σχετική με την τέχνη σπουδή, θα βρεθούν στην εξής δυσάρεστη θέση: Στην Α Λυκείου μπορούν να "επιλέξουν" την "αισθητική αγωγή" (κατά το ένα τρίτο της θα αφορά τα εικαστικά). Στη Β Λυκείου θα "επιλέξουν" Ελεύθερο ή Γραμμικό Σχέδιο και στη Γ Λυκείου θα διακόπτουν αυτή την πορεία, δεδομένου ότι το εργαστηριακό μάθημα της τέχνης, δε θα υπάρχει καθόλου!!! Η Ιστορία Τέχνης, που υπάρχει σαν θεωρητικό, δεν αντικαθιστά αυτή την αναγκαιότητα. Βλέπουμε από πλευράς Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ή καλύτερα υπουργείου Παιδείας), μία "θεωρητικότερου" τύπου στροφή, που θα είναι σε βάρος της πραξιακής σχέσης του μαθητή με τη δημιουργία, που είναι αναντικατάστατη εκπαιδευτικά, γιατί εμπεριέχει θεωρητική, πρακτική ή τεχνική εκπαίδευση. Υποβαθμίζεται λοιπόν η δημιουργική πλευρά του μαθητή και ενισχύεται το να είναι "θεατής", "λήπτης" πληροφοριών.

Είναι φανερό πως πρόκειται για πράγματα χωρίς εσωτερική αλληλουχία, ένα νήμα που συνεχώς κόβεται, μία παροχή με δόσεις κατακερματισμένης γνώσης, που αντιφάσκει και αναιρεί τις βάσεις άσκησης της διδασκαλίας της τέχνης. Γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους, λέμε ότι η καλλιτεχνική εκπαίδευσηαποβάλλεται από το Ενιαίο Λύκειο, αντί να στηριχτεί και να ενισχυθεί σύμφωνα και με τις μεγαλόστομες διακηρύξεις για τον πολιτισμό και την τέχνη των εκάστοτε κυβερνητικών ιθυνόντων.

- Παρ' όλα αυτά λέγεται από ορισμένους ότι η καλλιτεχνική εκπαίδευση ενισχύεται. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ανακοίνωσε αναμόρφωση των προγραμμάτων, νέο εποπτικό υλικό και βιβλία. Δεν αποτελούν αυτά επιλογές στήριξης και αναβάθμισης της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης;

- Ζωή Χατζή: Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, αντί να επεξεργάζεται κατευθύνσεις, δεν κάνει πρακτικά τίποτε άλλο, παρά να προσαρμόζεται στις ειλημμένες υπουργικές αποφάσεις. Σαν φορέας, κατά τη γνώμη μου, στερείται έμπνευσης και πρωτοβουλίας.Στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει, στην πραγματικότητα, ουσιαστική κατανόηση της σημασίας και του ρόλου της εκπαίδευσης Τέχνης. Κι αν υποτεθεί ότι υπάρχει σε κάποιους, δε μας έχουν δώσει την ευκαιρία να τη διαπιστώσουμε. Εξήγησα και πριν ότι τα καλλιτεχνικά εξοστρακίζονται από το Λύκειο. Συνεπώς, αν θέλουμε να ακριβολογούμε, τα λεγόμενα περί αναμόρφωσης προγραμμάτων και βιβλίων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, κάτω από αυτούς τους όρους, μοιάζουν με ανέκδοτο. Η όλη υπόθεση, τον μόνο πραγματικό σκοπό τον οποίο εξυπηρετεί, είναι η απορρόφηση ορισμένων ευρωπαϊκών κονδυλίων.Ο προσπορισμός αυτών των κονδυλίων, δε γνωρίζουμε αν κάποιους και πόσο τους ευεργετεί, όμως δε βλέπουμε καμιά προϋπόθεση, ώστε να υποθέσουμε πως θα αποδειχθεί ευεργετικός για την εκπαίδευση τέχνης. Το λεγόμενο έργο "για την αναμόρφωση και εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών στον τομέα της αισθητικής αγωγής" έχει προϋπολογισμό περίπου 700 εκατομμύρια δραχμές.Τόσα λεφτά αν πήγαιναν στην εκπαίδευση Τέχνης, θα έλεγε κανείς πως εδώ ξαναγεννιέται ο χρυσός αιώνας του Περικλέους! Δεν πρόκειται ωστόσο για κάτι τέτοιο. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει, είναι να εκδηλώνονται αντιεπιστημονικές επιπολαιότητες, δηλαδή να σκαρώνονται εσπευσμένα με "αναθέσεις" βιβλία γραμμένα προφανώς επί τροχάδην, τα οποία μάλιστα προκαταβολικά χαρακτηρίζονται ως "μεταβατικά" και τα οποία δηλωμένα έτσι την επαύριο θα είναι σε αχρηστία, να προβάλλονται αμήχανες κοινοτοπίες σαν ευρηματικές επινοήσεις.

Μπορεί έτσι να γίνει σε θετική κατεύθυνση "αναμόρφωση"; Αν λοιπόν μιλάμε για αισθητική αγωγή, ας αρχίσουμε αποδοκιμάζοντας τις τόσο αντιαισθητικές αυτές προδιαγραφές, γιατί αυτές δεν επιφέρουν αναμόρφωση, αλλά παραμόρφωση της έννοιας της επιστημονικής και καλλιτεχνικής υπευθυνότητας, της σοβαρότητας και της διαφάνειας που πρέπει να χαρακτηρίζει τις σχετικές διαδικασίες.

- Εύα Μελά: Θα πρέπει να επισημανθεί ένας κίνδυνος: Η θεώρηση από πλευράς υπουργείου του καλλιτέχνη - εκπαιδευτικού. Συχνά επιχειρείται από πλευράς του κράτους, η υποτίμηση του καλλιτέχνη, η επισήμανση της "ανεπάρκειας της θεωρητικής του κατάρτισης". Αυτό όμως δε στηρίζεται στην πραγματικότητα. Η υποτίμηση από πλευράς υπουργείου εξυπηρετεί τη γενικότερη πολιτική υποβάθμισης των πτυχιούχων και αντιμετώπισης της ανεργίας με τα περίφημα "προγράμματα επιστημονικής κατάρτισης και εξειδίκευσης". Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την "αξιολόγηση" των καθηγητών που προβλέπει "ο νόμος Αρσένη" για την Παιδεία, προδιαγράφουν ένα δύσκολο - και επικίνδυνο - δρόμο για τους καλλιτέχνες εκπαιδευτικούς.

Οπως σημειώνει η Αμαλία Φερεντίνου (καθηγήτρια εικαστικών στο Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο Κορυδαλλού) "το Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο είναι το σχολείο όπου κανένας μαθητής δεν είναι άχρηστος, όπου ο καθένας ανάλογα με τις κλίσεις και τις δυνατότητές του, μπορεί να ακολουθήσει ένα δρόμο δημιουργικό.Περιέχει όλους τους τύπους των Λυκείων. Ετσι ο μαθητής μπορεί να διαλέξει το δρόμο του προς τις Ανώτατες Σχολές, μέσω των δεσμών, ή το δρόμο προς μια πρώτη επαγγελματική κατάρτιση σε διάφορους τομείς ή προς τα ΤΕΙ. Ενας μεγάλος τομέας σ' αυτό το Λύκειο, είναι των Εφαρμοσμένων Τεχνών, όπου ανθίζουν - κυριολεκτικά - "μέτριοι" ή "κακοί" μαθητές, γιατί τους δίνεται η δυνατότητα μέσα από πολλά ειδικά μαθήματα να καλλιεργήσουν και να εκμεταλλευτούν επαγγελματικά αυτήν την ιδιαίτερη κλίση που έχουν".

"Το Πολυκλαδικό Λύκειο δεν αχρηστεύει κανέναν μαθητή. Και τώρα αναγγέλλεται ένας καινούριος τύπος Γενικού Λυκείου, όπου η μεγάλη μερίδα των εφήβων με δυνατότητα και κλίση στον εικαστικό τομέα, θάβεται κυριολεκτικά".Μία ώρα την εβδομάδα ελεύθερο σχέδιο και μία ώρα γραμμικό (στα μαθήματα επιλογής), θα οδηγήσουν αυτά τα παιδιά στις αντίστοιχες σχολές των ΑΕΙ ή ΤΕΙ ή στον αντίστοιχο επαγγελματικό χώρο; ".

"Το ίδιο κόμμα που δημιούργησε αυτό το Λύκειο και που με μερικές βελτιώσεις θα έπρεπε να είναι ο μοναδικός και ιδανικός τύπος Λυκείου, τώρα το καταργεί.Είναι τυχαίο ότι το Πολυκλαδικό Λύκειο έρχεται πρώτο στις προτιμήσεις των μαθητών και των γονέων τους; ".

* * *

Οπως μας λένε καθηγητές καλλιτεχνικών μαθημάτων που διδάσκουν στα Τεχνικά Επαγγελματικά Λύκεια: "Ο θεσμός των ΤΕΛ, συμπλήρωσε δεκαετία. Τα ΤΕΛ του τομέα εφαρμοσμένων τεχνών (γραφικών τεχνών, διακοσμητών εσωτερικών χώρων, συντηρητών έργων τέχνης και αρχαιολογικών ευρημάτων), δίνουν διέξοδο σε μια μεγάλη κατηγορία παιδιών που έχουν εκδηλώσει καλλιτεχνικές τάσεις στο γυμνάσιο και θέλουν να ακολουθήσουν τους παραπάνω κλάδους ή να δώσουν εξετάσεις στην ΑΣΚΤ. Ο θεσμός των ΤΕΛ εφαρμοσμένων τεχνών, γλίτωσε πολλούς γονείς από το άγχος των διδάκτρων σε ιδιωτικές σχολές. Το κυριότερο όμως είναι ότι βοήθησε τους μαθητές να καλλιεργήσουν την κλίση τους, μέσα στο ίδιο το σχολείο ".

"Μιλάμε λοιπόν, για έναν επιτυχημένο θεσμό, που όμως τώρα καταργείται. Καμία από τις ειδικότητες αυτές δεν περιλαμβάνεται στο νέο εκπαιδευτικό σύστημα, τουλάχιστον σε επίπεδο Λυκείου, ενώ τα μαθήματα που υπάρχουν στην τεχνολογική εκπαίδευση, σαν μαθήματα επιλογής, είναι ελλιπή.Οσο για τα περίφημα τεχνολογικά εκπαιδευτήρια, δε γνωρίζουμε τίποτα. Ενώ ετοιμάζονται "επιτροπές" για την οργάνωσή τους, το υπουργείο δε θεώρησε σκόπιμο να καλέσει κάποιον από τους καθηγητές των ΤΕΛ, ώστε να μεταφέρει τουλάχιστον την πείρα του".

"Αποφάσισαν μήπως να χαρίσουν όλους αυτούς τους μαθητές στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, μια και η αυξημένη ζήτηση των παιδιών για αυτές τις ειδικότητες, δείχνει ότι η αγορά εργασίας μπορεί να τους απορροφήσει; ".

Με το έργο του Μαντένια "Ο Αγιος Σεβαστιανός" στο εξώφυλλό του κυκλοφόρησε το τελευταίο τεύχος του περιοδικού "Εικαστική Παιδεία". Πάσχουσα και η καλλιτεχνική εκπαίδευση

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ

"Υπήρχαν, υπάρχουν και δε θα λείψουν ποτέ τα ταλαντούχα παιδιά. Τα εφόδια όμως που τους δίνονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δεν τα βοηθούν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Οι καθηγητές των καλλιτεχνικών μαθημάτων στα σχολεία, είναι απόφοιτοι της ΑΣΚΤ. Δουλεύοντας στην εκπαίδευση, προσπαθούν με τα λιγοστά μέσα και τις ελάχιστες ώρες που τους δίνονται, να κάνουν μία τεράστια δουλιά. Με δεδομένη, όμως, την υποβάθμιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων από την πολιτεία, το παιδί αναγκάζεται να στραφεί σε ιδιωτικά εργαστήρια, ώστε να προετοιμαστεί για την εισαγωγή του σε σχολές που είναι συνυφασμένες με τα καλλιτεχνικά μαθήματα. Αυτό είναι μονόδρομος".

"Το τεράστιο πρόβλημα της καλλιτεχνικής παιδείας στα σχολεία, δε λύνεται με προχειρότητες, με μπαλώματα και μόνο με βιβλία. Η εικαστική δημιουργία και η προετοιμασία του μαθητή, στηρίζεται στην πράξη. Είναι πράξη, που θα γίνει, θα αναθεωρηθεί, θα χαλάσει. Από το λάθος του θα μάθει το παιδί. Με το χαρτόνι, το μολύβι και το κάρβουνο θα βρει τον εαυτό του, θα καλλιεργήσει την προσωπική του έκφραση και θα προχωρήσει. Και η εργαστηριακή δουλιά απαιτεί ώρες. Οι ώρες και ο δάσκαλος, που θα βοηθήσει το παιδί στο ξεκίνημά του, στο μέτρημα, το φως, τη σύνθεση, είναι τα δύο βασικά στοιχεία. Δυστυχώς, όμως, η εκπαίδευση, διακρίνεται από μία στείρα γνώση, που παρέχεται μόνο μέσω των βιβλίων. Το πρόβλημα γίνεται εντονότερο όταν πρόκειται για μουσική, θέατρο και εικαστικά, που απαιτείται η πρακτική ενασχόληση του μαθητή".

Μία φθίνουσα πορεία, με ολοένα και λιγότερες ώρες διδασκαλίας, ακολουθεί το μάθημα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στις σχολικές βαθμίδες. Το νέο πρόγραμμα για το Λύκειο, που αποφασίστηκε από τον υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων Γερ. Αρσένη,οδηγεί στον "εξοστρακισμό" του μαθήματος. Για πρώτη φορά, η "αισθητική αγωγή" (εικαστικά, μουσική, θεατρολογία), γίνεται μάθημα "επιλογής". Από την άλλη, καταργούνται τα Τεχνικά Επαγγελματικά Λύκεια και τα Ενιαία Πολυκλαδικά Λύκεια,οδηγώντας τους μαθητές στο μονόδρομο των ιδιωτικών σχολών. Σ' αυτό το "γκρίζο τοπίο" της καλλιτεχνικής μας εκπαίδευσης, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του υπουργείου Παιδείας, ξεκινά την "αναμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών στον τομέα της αισθητικής αγωγής". Απορροφώντας ευρωπαϊκά κονδύλια 700 εκατομμυρίων δραχμών, "αναβαθμίζει" την καλλιτεχνική εκπαίδευση, μέσω βιβλίων και ντοσιέ. Για τα παραπάνω μας μιλούν οι: Γιώργος Σιγάλας (σύμβουλος στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο), Εύα Μελά (πρόεδρος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας), Ζωή Χατζή (πρόεδρος της Ενωσης Καθηγητών Καλλιτεχνικών Μαθημάτων Μέσης Εκπαίδευσης), Νίκος Στέφος (γλύπτης, υπεύθυνος εργαστηρίου προετοιμασίας υποψηφίων για ΑΣΚΤ), Αμαλία Φερεντίνου (καθηγήτρια εικαστικών στο Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο Κορυδαλλού) και καθηγητές Τεχνικών Επαγγελματικών Λυκείων.