«Είναι δυνατόν οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο να μη βλέπουν τι γίνεται στην Παλαιστίνη; Είναι δυνατόν να μη βλέπουν τι γίνεται στο Ιράκ; Δεν είναι εξοργισμένοι από την αδικία; Δεν καταλαβαίνουν ότι, αν γίνει πόλεμος στο Ιράκ, ολόκληρος ο πλανήτης κινδυνεύει να τιναχτεί στον αέρα; Δε νιώθουν πόσο εξοργισμένοι είμαστε; Δεν αντιλαμβάνονται ότι η εικόνα που γνωρίζουν για τον αραβικό κόσμο δεν είναι αντιπροσωπευτική, αλλά ισοπεδωτική;». Οι ερωτήσεις «έπεφταν βροχή» από τους συνομιλητές μας, απλούς ανθρώπους, διακεκριμένους επιστήμονες ή επαγγελματίες, πολιτικά πρόσωπα. Ανθρώπους που συναντήσαμε κατά την παραμονή μας στη Συρία, στο πλαίσιο, αλλά και στο περιθώριο του 2ήμερου Συνεδρίου «Γυναίκες του Αραβικού Κόσμου και Εκπαίδευση», που πραγματοποιήθηκε στη Δαμασκό, στις αρχές Φλεβάρη.

Σήμερα, που η αμερικανο-βρετανική εισβολή στο Ιράκ έχει, ήδη, συμπληρώσει κάτι περισσότερο από δύο βδομάδες, οι κουβέντες που ανταλλάξαμε με τους Σύρους συνομιλητές μας λαμβάνουν ακόμη μεγαλύτερη αξία και νόημα. Η Συρία, όπως και το Ιράν, απειλήθηκαν ανοιχτά από την Ουάσιγκτον και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το χειρότερο δυνατό σενάριο για την περιοχή, μια διάχυση του πολέμου που θα πυροδοτήσει απρόβλεπτες συνέπειες για ολόκληρο τον κόσμο. Ακόμη, όμως, και αν αποφευχθεί αυτή η προοπτική, η επιβολή και μόνον ενός στρατιωτικού αμερικανικού καθεστώτος στο Ιράκ εκτιμάται ότι θα δρομολογήσει αρνητικότατες εξελίξεις στον αραβικό κόσμο.

Οι συζητήσεις μας στη Συρία, θεωρητικώς, δεν αφορούσαν μόνο στο Ιράκ. Επί της ουσίας, όμως, ακόμη και θέματα άσχετα, εκ πρώτης όψεως, με τις εξελίξεις, κατέληγαν πάλι στα 2 φλέγοντα ζητήματα: Ιράκ και Παλαιστινιακό. Η αίσθηση που μας άφησαν οι λιγοστές βόλτες στους δρόμους της Δαμασκού, μιας πόλης 4 εκατομμυρίων κατοίκων με το ένα πόδι στην Ανατολή και με το άλλο στη Δύση, μιας πόλης που δίνει την εντύπωση ότι βιώνει μια νέα περίοδο οικιστικής και χωροταξικής, τουλάχιστον, ανανέωσης, ήταν ότι το αποκλειστικό θέμα συζήτησης και έγνοιας για όλους είναι το Παλαιστινιακό και το Ιράκ. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, τα δελτία σε τηλεόραση και ραδιόφωνο, όλα, σχεδόν, κυριαρχούνται από τη συγκεκριμένη θεματολογία. Στα ξενοδοχεία, στα μαγαζιά, ακόμη και στις ανοιχτές παραδοσιακές ανατολίτικες και πάντα πολύβουες αγορές που χαρακτηρίζουν τη Δαμασκό, η ατμόσφαιρα είναι βαριά, αν όχι εκρηκτική.

Στα πηγαδάκια που συναντήσαμε στους δρόμους, παρά το τσουχτερό κρύο, που, κάπως, γλυκαίνει από τον πρωινό ήλιο, το θέμα είναι σταθερό. Τα βράδια, που η ψύχρα της ερήμου γίνεται εντονότερη, οι Σύροι, μέσα από τα σπίτια τους, συμπάσχουν, με τη βοήθεια της τηλεόρασης, με την καταστροφή στην Παλαιστίνη και στο Ιράκ. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι εικόνες των αντιπολεμικών διαδηλώσεων, που «σπάνε» τη μονοτονία της βίας και του πόνου.

Οι εικόνες του αιματοκυλίσματος «μπαίνουν» σε όλα τα συριακά σπιτικά: Από τις ανεγειρόμενες πολυκατοικίες, τις παλιές συνοικίες ή τις αναβαθμισμένες γειτονιές μέχρι και τις, μεγάλης έκτασης, παραγκουπόλεις και τους παλαιστινιακούς προσφυγικούς καταυλισμούς των προαστίων της Δαμασκού. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των συνοικιών της συριακής πρωτεύουσας είναι οι δορυφορικές κεραίες. Ισως, μόνον οι Βεδουίνοι, που συναντήσαμε καταμεσής της ερήμου, με τα κοπάδια τους και τις σκηνές τους, να μη γνωρίζουν τις τελευταίες εξελίξεις στο Παλαιστινιακό και στην κρίση με το Ιράκ.

Δεν είναι μόνον η συσσωρευμένη οργή από το αιματοκύλισμα των Παλαιστινίων τα τελευταία δύο χρόνια και από την επανακατοχή των παλαιστινιακών εδαφών. Δεν είναι μόνον η συνέχιση της ισραηλινής κατοχής στα συριακά υψώματα του Γκολάν. Είναι η ισοπεδωτική εικόνα, που ο δυτικός κόσμος έχει διαμορφώσει για τον αραβικό κόσμο, ιδιαίτερα μετά την 11η Σεπτέμβρη. Είναι η επίγνωση ότι το πλήγμα κατά του Ιράκ σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με τα αποθέματα μαύρου χρυσού, τους ενεργειακούς δρόμους και τη διασφάλιση του ελέγχου ολόκληρης της, γεωστρατηγικά, πολύτιμης περιοχής.

Είναι η συναίσθηση ότι μια επίθεση σε βάρος του Ιράκ δρομολογεί ανεξέλεγκτες εξελίξεις στον αραβικό κόσμο, πιθανώς ακόμη και αναχάραξη συνόρων, οι οποίες θα επηρεάσουν αρνητικά, στην καλύτερη περίπτωση, ή θα συμπαρασύρουν, στη χειρότερη, και τη Συρία. Μια Συρία, που, σύμφωνα με τα λεγόμενα των περισσότερων συνομιλητών μας, βρίσκεται σε μια περίοδο οικονομικής ανάπτυξης, βελτίωσης των σχέσεών της με την ΕΕ και άλλες δυτικές χώρες και ενίσχυσης του ρόλου της στον αραβικό κόσμο. Αλλωστε, ουδείς εκ των συνομιλητών μας αγνοεί ότι για την Ουάσιγκτον η Συρία είναι «χώρα που υποθάλπει την τρομοκρατία».

«Η συριακή οικονομία είναι αρκετά ισχυρή μετά από χρόνια εθνικής προσπάθειας» μας λέει η Χαζάρ Σίλο, πρόεδρος της γυναικείας επιτροπής του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Δαμασκού. «Το πρόγραμμα εθνικοποιήσεων και ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός για μια αυτόνομη οικονομία έχει αποδώσει καρπούς. Σήμερα, η Συρία έχει μηδενικό εξωτερικό χρέος και παράγει μόνη της όλα όσα είναι απαραίτητα για την επιβίωση του πληθυσμού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε γίνονται εισαγωγές ή εξαγωγές. Το βασικό, όμως, είναι ότι ακόμη και αν, για κάποιο λόγο, αναγκαστούμε να διακόψουμε το εμπόριο, μας λέει με νόημα, θα μπορέσουμε να ζήσουμε. Μην ξεχνάτε ότι το συριακό νόμισμα είναι το δεύτερο ισχυρότερο στον αραβικό κόσμο».

Η Χαζάρ Σίλο ξεκίνησε ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών και στη συνέχεια εργάστηκε ως ξεναγός, πριν γίνει καθηγήτρια στον συριακό Οργανισμό Τουρισμού. Τα τελευταία 9 χρόνια διευθύνει το δικό της τουριστικό γραφείο και είναι μία από τις επιφανέστερες γυναίκες επιχειρηματίες της χώρας. «Νομικά, ό,τι ισχύει για έναν άνδρα επιχειρηματία, ισχύει και για μια γυναίκα. Αντιμετωπίζεις τις ίδιες δυσκολίες με τις υπηρεσίες ή τη γραφειοκρατία κ.ο.κ.». Και μας υπογραμμίζει ότι «αν και η Δύση έχει άλλη εικόνα, ο αραβικός κόσμος και η θέση της γυναίκας στις αραβικές χώρες δεν είναι μόνο το στερεότυπο που επιδιώκουν ορισμένοι να δείχνουν για να διαμορφώνουν κλίμα. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ακόμη προκαταλήψεις, ιδιαίτερα σε ανθρώπους χαμηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου».

Εκτός από τη γυναικεία επιτροπή του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Δαμασκού, υπάρχουν άλλες 5 στις πόλεις Αλέπο, Λατάκεια, Χομς, Χάμα, οι οποίες συνεργάζονται στενά μεταξύ τους και βρίσκονται, σήμερα, στη διαδικασία σύστασης μιας ενιαίας συνομοσπονδίας. «Η ισχυρή γυναικεία παρουσία στις επιχειρηματικές δραστηριότητες της χώρας δημιούργησε την ανάγκη εκπροσώπησης των γυναικών και στα Εμπορικά Επιμελητήρια», λέει η Χαζάρ Σίλο. Ολες αυτές οι προσπάθειες, μας εξηγεί, υποστηρίζονται πρακτικά και, σε μεγάλο βαθμό, και χρηματικά από την ΕΕ, με την οποία η Δαμασκός τα τελευταία χρόνια έχει συσφίξει σχέσεις σε όλα τα επίπεδα. «Στη Συρία, όπως είδατε, αλλά και στην πλειοψηφία του αραβικού κόσμου, πλέον, το ευρώ είναι πολύ πιο δημοφιλές νόμισμα από το δολάριο. Υποθέτω ότι αυτό ενοχλεί ορισμένους, δε νομίζετε;» μας θέτει άλλο ένα ρητορικό ερώτημα.

«Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αρκετά μεγάλη ανάπτυξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων, κυρίως συριακών και αραβικών κεφαλαίων, ενώ βρίσκονται, ήδη, στο τελικό στάδιο οι συνομιλίες για την έναρξη λειτουργίας 3 ιδιωτικών τραπεζών στη Συρία: 2 αραβικών και συριακών κεφαλαίων και 1 ευρωπαϊκών» μας λέει, επαναλαμβάνοντας ότι η συριακή κυβέρνηση ενισχύει την ιδιωτική πρωτοβουλία όσον αφορά στον επιχειρηματικό τομέα που δε σχετίζεται διόλου με τις ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων. «Μοναδική εξαίρεση, σημειώνει χαριτολογώντας, είναι ότι οι εμπορικές στέγες πληρώνουν ακριβότερο τιμολόγιο για τις δημόσιες επιχειρήσεις από ό,τι τα σπίτια».

Στην ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι συντηρητικές απαρχαιωμένες αντιλήψεις μέσα από τη μόρφωση και την οικονομική ανάπτυξη στον αραβικό κόσμο και να πάψουν, πλέον, να λειτουργούν τα στερεότυπα της Δύσης, αναφέρθηκε και η Γάντα Μουράτ, γενική εισαγγελέας της Συρίας, η πρώτη γυναίκα στον αραβικό κόσμο που κατέχει μια τέτοια θέση. Τη συναντήσαμε στο γραφείο της στο συριακό δικαστικό μέγαρο, όπου μας υποδέχτηκε ανάμεσα σε εκατοντάδες νομοθετικούς κώδικες.

«Σήμερα, στο συριακό δικαστικό σώμα εργάζονται 350 γυναίκες, δηλαδή το 10,5% του συνόλου, ενώ οι γυναίκες δικηγόροι καλύπτουν το 20% του κλάδου. Υπάρχουν γυναίκες βουλευτές, υπουργοί, υφυπουργοί και πρεσβευτές. Η νομοθεσία διασφαλίζει ίσα δικαιώματα σε γυναίκες και άνδρες όσον αφορά στη συμμετοχή τους στα κοινωνικά δρώμενα και στην επαγγελματική τους πορεία. Δεν έχουμε ακόμη κάποιον ειδικό νόμο που να καθορίζει το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών π.χ. στη Βουλή ή στα ψηφοδέλτια των κομμάτων, όμως πιστεύω ότι, ακόμη και χωρίς ειδική πρόβλεψη, αργά και σταθερά οι γυναίκες αρχίζουν και συμμετέχουν ολοένα και περισσότερο σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες», μας λέει.

Η Γάντα Μουράτ παραδέχεται ότι τα πρώτα χρόνια που άσκησε τη δικηγορία συνάντησε αρκετές αντιδράσεις τόσο από τους άνδρες συναδέλφους της όσο και από τον απλό κόσμο, καθώς επικρατούσε η άποψη ότι οι γυναίκες δεν έχουν θέση μέσα στο δικηγορικό και δικαστικό χώρο. «Στη συνέχεια, όμως, τα πράγματα εξομαλύνθηκαν πολύ. Ως δικαστής και ως γενική εισαγγελέας δεν έχω ποτέ αντιμετωπίσει πρόβλημα όσον αφορά στην ευθυκρισία των αποφάσεών μου. Θα μπορούσα να σας πω, μάλιστα, ότι συχνά όσοι προσέρχονται σε ένα δικαστήριο δείχνουν μια προτίμηση στις γυναίκες δικαστίνες ή στις γυναίκες εισαγγελείς, γιατί έχουν την αίσθηση ότι το πρόβλημά τους θα αντιμετωπιστεί με μεγαλύτερη ευαισθησία. Είναι, επίσης, αλήθεια ότι η παρουσία γυναικών στα δικαστικά έδρανα βοήθησε αρκετά στο να προσφεύγουν στα δικαστήρια διεκδικώντας το δίκιο τους και πολλές άλλες γυναίκες», τονίζει.

Οπως μας εξηγεί, η συριακή νομοθεσία αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο τον οποιονδήποτε διάδικο. Εξαίρεση, όπως μας λέει, αποτελεί το οικογενειακό δίκαιο και ιδιαίτερα ο τομέας των διαζυγίων, όπου, μέχρι στιγμής, «οι σύζυγοι απολαμβάνουν ορισμένων προνομίων σε σύγκριση με τις συζύγους. Αν ο σύζυγος ζητήσει διαζύγιο, αναλαμβάνει την υποχρέωση της παροχής διατροφής στη σύζυγο και στα παιδιά του. Αν, όμως, η σύζυγος ζητήσει διαζύγιο και δεν είναι αποτέλεσμα κοινής απόφασης, τότε η ίδια στερείται το δικαίωμα διατροφής, κάτι που είναι εξαιρετικά σημαντικό σε περίπτωση που η γυναίκα αυτή δεν εργάζεται. Επίσης, στερείται το δικαίωμα της επιμέλειας των παιδιών της, αν αυτά είναι μεγαλύτερα των 10 ετών».

«Η αλήθεια είναι ότι στο συγκεκριμένο θέμα θα πρέπει να γίνουν αρκετά ακόμη βήματα προόδου, τα οποία, ήδη, απεργαζόμαστε», καταλήγει η Γάντα Μουράτ, συμπληρώνοντας ότι η όλη διαδικασία του διαζυγίου καθορίζεται και από το θρήσκευμα του ζευγαριού, καθώς άλλο είναι το εθιμικό δίκαιο για το μουσουλμανικό πληθυσμό και άλλο για το χριστιανικό, κάτι που το δικαστήριο υποχρεούται να σεβαστεί στο έπακρο. «Οσοι δε γνωρίζουν τον αραβικό κόσμο, νομίζω ότι πιστεύουν βαθύτατα ότι όλα αυτά οφείλονται στη μουσουλμανική θρησκεία και στην ασφυκτική της παρέμβαση στην καθημερινή ζωή. Αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο και δε σχετίζεται τόσο με το Ισλάμ, όπως παρουσιάζεται, όσο με τις κοινωνικο-οικονομικές και μορφωτικές συνθήκες».

Η Γάντα Μουράτ, η Χαζάρ Σίλο και όλες οι άλλες γυναίκες που συναντήσαμε κατά την παραμονή μας στη Συρία, δε μας έδωσαν την εντύπωση ότι προσπαθούν να ωραιοποιήσουν την κατάσταση. Δεν έκρυψαν, όμως, τη δυσαρέσκειά τους για τη στερεότυπη εικόνα της γυναίκας του αραβικού κόσμου, που υπάρχει στη Δύση, τονίζοντάς μας, επανειλημμένως, ότι υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία ανάμεσα στις αραβικές χώρες, αλλά υπάρχουν και τεράστιες διαφορές.

«Οι αραβικοί πληθυσμοί νιώθουν, μεταξύ τους, ότι είναι αδέλφια, ότι ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Οταν σκοτώνονται Παλαιστίνιοι, όλοι οι απλοί Αραβες πονούν και εξοργίζονται. Οταν σκοτώνονται Ιρακινοί, το ίδιο. Αυτό το χαρακτηριστικό καθώς και ένα συναίσθημα αδικίας που βιώνει ο αραβικός πληθυσμός ιδιαίτερα έντονα μετά την 11η Σεπτεμβρίου, σε συνδυασμό με τη στερεότυπη αυτή ισοπέδωση που έχει προωθηθεί από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τωρινής εκρηκτικής κατάστασης που επικρατεί στον αραβικό κόσμο», μας λέει η Μόνα Γκάνεμ, συντονίστρια του προγράμματος οικογενειακού προγραμματισμού του ΟΗΕ, στη Συρία.

«Αυτό λειτουργεί ως θερμοκήπιο για την καλλιέργεια και ενίσχυση των ακραίων απόψεων. Και, πραγματικά, δεν μπορώ να προβλέψω πώς θα εκφραστεί αυτή η οργή αν πληγεί το Ιράκ», κατέληγε. Σήμερα, η εισβολή στο Ιράκ είναι γεγονός όπως και οι αμερικανικές ευθείες απειλές κατά Συρίας και Ιράν. Και πραγματικά, είναι εξαιρετικά δύσκολο, στον οποιονδήποτε, να κάνει την οποιαδήποτε πρόβλεψη ακόμη και για την επόμενη μέρα. Το σίγουρο είναι ότι η οργή στη Συρία και σ' όλο τον αραβικό κόσμο, μοιάζει με ωρολογιακή βόμβα...».