Συνεχίζοντας το φάκελο «Αξιολόγησης της Ανώτατης Εκπαίδευσης», που ο «Ρ» άνοιξε την Κυριακή 17/2, παραθέτουμε σήμερα τα μοντέλα αξιολόγησης στη Γαλλία, στις ΗΠΑ και την Κύπρο, όπως αυτά παρουσιάστηκαν στο σχετικό Συμπόσιο που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο Ρέθυμνο, στις 24/1/2002, με τη συμμετοχή και ξένων πανεπιστημιακών.

Μέσα από τις παρεμβάσεις αυτές γίνεται φανερό πώς προχωράει η κατηγοριοποίηση των Ιδρυμάτων, ποια είναι τα «πρότυπα» και για τη χώρα μας από τη σχεδιαζόμενη αξιολόγηση, πώς αυτή οδηγεί στη σύνδεση με τη χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων, τι τελικά σημαίνει η υπαγωγή της ανώτατης εκπαίδευσης στις ανάγκες της αγοράς, δηλαδή του κεφαλαίου. Και είναι σίγουρο ότι αυτό θα σπρώξει τα πανεπιστήμια στον ανταγωνισμό, με σκοπό το κυνήγι προγραμμάτων που εξυπηρετούν τους «χρηματοδότες» (βλέπε επιχειρήσεις), γιατί αλλιώς δε θα μπορούν να επιβιώσουν.

Η αξιολόγηση των πανεπιστημίων ορίστηκε και πραγματοποιήθηκε επισήμως στη Γαλλία από τα τέλη της δεκαετίας του '80. Συγκεκριμένα, όπως είπε, ξεκινώντας την παρουσίασή του στο Συμπόσιο, ο Eric Plaisance, το αρμόδιο όργανο είναι η Εθνική Επιτροπή Αξιολόγησης (CNE), που το 1989 έγινε μέσω του νόμου μια «αυτόνομη διαχειριστική οντότητα». Για να «διασφαλιστεί η αυτονομία» της αναφέρεται απευθείας στον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» κι όχι στον υπουργό Παιδείας (όμως αυτό από πού άραγε της εξασφαλίζει «ανεξαρτησία»;). Η CNE στοχεύει στην αξιολόγηση γενικότερα δημόσιων ιδρυμάτων κι από εδώ φαίνεται το μοντέλο εξάπλωσης της αξιολόγησης σε όλο το δημόσιο τομέα.

Σε αδρές γραμμές η διαδικασία αξιολόγησης των πανεπιστημίων, που βασίζεται σε ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία, έχει ως εξής: Το πανεπιστήμιο αυτοαξιολογείται με τα κριτήρια της CNE και στη συνέχεια το επαναξιολογεί μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Οι εμπειρογνώμονες συνεργάζονται με το ίδρυμα κι οι δυο αξιολογήσεις από κοινού συνιστούν την κύρια αναφορά, που δημοσιεύεται στο διαδίκτυο. Ο Ε. Plaisance είπε ότι η εξωτερική αξιολόγηση δεν είναι εύκολα ελέγξιμη, η εσωτερική έχει τον κίνδυνο αυτοϊκανοποίησης και η Επιτροπή προσπαθεί να συνδυάσει τα δυο είδη.

Παραδέχτηκε ότι το σύστημα συνδέεται με τη χρηματοδότηση, καθώς προκαλεί διαπραγματεύσεις ανάμεσα στα ιδρύματα και το υπουργείο Παιδείας για διεκδίκηση χρημάτων, ενώ υποστήριξε ότι δε γίνεται κατηγοριοποίηση των πανεπιστημίων μέσω της αξιολόγησης. Ισχυρίστηκε, επίσης, ότι «υπάρχει καλός και κακός ανταγωνισμός», κάτι που δεν έχει βάση, καθώς η επιστήμη αναπτύσσεται μόνο με τη συνεργασία και με κανένα «είδος» ανταγωνισμού.

Η τήβεννος δεν μπορεί να κρύψει την υποβάθμιση των πανεπιστημίων που προωθείται με την προσαρμογή τους στις ανάγκες της αγοράς

Υπάρχει είπε, καταρχήν η εσωτερική (αυτο)αξιολόγηση των πανεπιστημίων, από «επιβλέπουσα αρχή» που συστήνουν τα ίδια τα ιδρύματα και, συνήθως, αυτή είναι η πιο σκληρή από όλα τα είδη αξιολογήσεων. Παραπέρα οι εξωτερικές αξιολογήσεις είναι υποχρεωτικές ή προαιρετικές και γίνονται με τη συναίνεση ή μη των ιδρυμάτων. Φορείς που αξιολογούν, μπορεί να είναι: χρηματοδοτικές αρχές (κυβερνητικές ή εταιρίες), πολιτειακές αρχές, επαγγελματικές ενώσεις, ενώσεις πανεπιστημίων, αρχές πιστοποίησης, Μέσα Ενημέρωσης, ενώσεις πολιτών, μη κυβερνητικές οργανώσεις, κοινωφελή ιδρύματα(!). Από την πλειάδα των αλλεπάλληλων αξιολογήσεων προκύπτουν οι γενικές κρίσεις, δηλαδή, η καλή ή κακή φήμη ενός πανεπιστημίου.

Παράλληλα, υπάρχουν στις ΗΠΑ μια σειρά από μη κρατικές «υπεύθυνες αρχές πιστοποίησης» τις οποίες ελέγχει το κρατικό Συμβούλιο για τη Διαπίστευση της Ανώτατης Εκπαίδευσης (CHEA). Με βάση τα πορίσματα αυτών, το Υπουργείο δίνει ομοσπονδιακή χρηματοδότηση στα ιδρύματα. Ο Κ. Παπανικόλας είπε ότι ο «κυβερνητικός παρεμβατισμός» γίνεται πολύ έντονος με μοχλό τις χρηματοδοτήσεις, καθώς μόνο ιδρύματα πιστοποιημένα από εγκεκριμένες αρχές, μπορούν να δεχτούν οποιαδήποτε κυβερνητική επιχορήγηση.

Συμπλήρωσε, ότι η πιστοποίηση στις ΗΠΑ καθορίζει ένα ελάχιστο επίπεδο κι υπάρχουν τεράστιες διαφορές ανάμεσα σε πιστοποιημένα - ακόμα κι από την ίδια αρχή - ιδρύματα. Αυτή η διαφοροποίηση είπε, οδηγεί και σε κατηγοριοποίηση των ιδρυμάτων, ενώ δεν έκρυψε την πρόβλεψή του ότι κάπως έτσι θα εξελιχθούν τα πράγματα και στην Ευρώπη.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι στη διαδικασία της αξιολόγησης μπαίνουν και φορείς που καμιά σχέση δεν έχουν με την ανώτατη εκπαίδευση, αλλά αξιολογούν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους, ενώ το κράτος έχει το γενικό πρόσταγμα. Αποτέλεσμα: αχαλίνωτος ανταγωνισμός, αποσπασματικότητα κι ανάπτυξη της επιστήμης σύμφωνα με τα συμφέροντα του κεφαλαίου, πλήρης κατηγοριοποίηση και λειτουργία των πανεπιστημίων ως επιχειρήσεις.

Από το Κυπριακό Σύνταγμα προβλέπεται λειτουργία ιδιωτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η παρουσία του ιδιωτικού τομέα είναι σημαντική. «Ακριβώς γι' αυτό, για να ελεγχθούν τα ιδιωτικά τριτοβάθμια ιδρύματα», δημιουργήθηκε το σύστημα πιστοποίησης και το σχετικό όργανο (Συμβούλιο Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Πιστοποίησης) στο οποίο προεδρεύει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθήνας Κ. Παπανικόλας. Τα δημόσια ιδρύματα στην Κύπρο δεν υπόκεινται σε διαδικασία πιστοποίησης, είναι γνωστό δε, ότι το βάρος πέφτει πολύ περισσότερο στην ιδιωτική εκπαίδευση με αποτέλεσμα η δημόσια να είναι ελάχιστα αναπτυγμένη.

Ο Κ. Παπανικόλας είπε ότι η αξιολόγηση (που αναφέρεται σε προγράμματα σπουδών κι όχι σε ολόκληρα τα ιδρύματα) είναι προαιρετική, τη ζητάει με αίτηση το ίδιο το ίδρυμα, καταθέτοντας μαζί έκθεση αυτοαξιολόγησης. Το Συμβούλιο συγκροτεί ομάδα εμπειρογνωμόνων, που μελετούν επιτόπου το πρόγραμμα και καταθέτουν μια αναφορά, απ' όπου βγαίνει το τελικό πόρισμα. Η απάντηση του Συμβουλίου είναι θετική ή αρνητική, δηλαδή το πρόγραμμα παίρνει ή δεν παίρνει την πιστοποίηση, ενώ υπάρχει και δυνατότητα ουδέτερης απάντησης, όπου δίνεται στο ίδρυμα περιθώριο βελτίωσης και επαναξιολόγησης. Οι εμπειρογνώμονες είναι επιστήμονες από όλο τον κόσμο και τα κριτήρια είναι καθορισμένα διά νόμου.

Μέχρι σήμερα έχουν αξιολογηθεί, από περίπου 180 ακαδημαϊκούς αξιολογητές, 166 προγράμματα (κυρίως προπτυχιακά) κι έχουν απορριφθεί τα 30. Ολα αυτά τα προγράμματα είναι ιδιωτικά και για να διδάξει κανείς χρειάζεται απλώς δίπλωμα μιας ανώτερης βαθμίδας (δηλ. αρκεί το master για να διδάξει κάποιος σε μεταπτυχιακό) καταλαβαίνουμε, λοιπόν, για τι είδους ανώτατη εκπαίδευση μιλάμε.

Μιλώντας για τις συνέπειες του συστήματος, ο Κ. Παπανικόλας είπε ότι λειτούργησε καταλυτικά σε συμπτύξεις και αναδιαρθρώσεις στα ιδιωτικά τριτοβάθμια ιδρύματα, ενώ ανακόπηκε η ροή Κυπρίων φοιτητών στα «κακά» πανεπιστήμια της Αγγλίας και τα ελληνικά ΤΕΙ, παρουσιάζοντας αυτά ως θετικές οικονομικές επιπτώσεις για τη χώρα.

Είπε, επίσης, ότι συζητιέται να επεκταθεί η αξιολόγηση και στα δημόσια ιδρύματα, λόγω της εισόδου της Κύπρου στην ΕΕ. Καθώς όμως, κάθε πανεπιστήμιο έχει τις δικές του διαδικασίες αυτοαξιολόγησης, αυτό που δεν προβλέπεται για τα δημόσια ιδρύματα είναι η πιστοποίηση. Προφανώς αυτή θέλουν να θεσμοθετήσουν τώρα.

Η πιστοποίηση όμως, συνδέεται με την ακαδημαϊκή αναγνώριση των πτυχίων που παρέχουν τα πανεπιστήμια, σε τελική ανάλυση με την αναγνώρισή τους ως πανεπιστήμια και την ύπαρξή τους. Ετσι δηλαδή, θα φτάσουμε στο σημείο να ιδρύει το κράτος ένα πανεπιστήμιο και να το αφήνει να επιβιώσει στον ελεύθερο ανταγωνισμό, χωρίς να του παρέχει τα απαραίτητα εφόδια και υποδομές, για να έρθει ύστερα να το πιστοποιήσει, έχοντας τη δυνατότητα να το καταργήσει αν δεν είναι «αποδοτικό» κι «ανταγωνιστικό» κι όχι την υποχρέωση να του εξασφαλίζει τους πόρους και την υποδομή για να λειτουργήσει. Η λογική «ισότιμης μεταχείρισης» κι εξάλειψης των διαφορών ιδιωτικού και δημοσίου τομέα, οδηγεί στη λειτουργία των δημόσιων ιδρυμάτων με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.

Στο αυριανό φύλλο: προτάσεις πανεπιστημίων, πανεπιστημιακών και υπουργείου Παιδείας, για τη θεσμοθέτηση της αξιολόγησης στη χώρα μας