"Σήμερα είναι η καλύτερη μέρα για μας, τιμή για τον αγώνα μας και για αυτούς που θυσιάστηκαν, πάνω από όλα". Η φράση ανήκει στον Αντώνη Παπαϊωάννου,αγωνιστή του Δημοκρατικού Στρατού που παρευρέθη στην εκδήλωση του Σαββάτου. Δίπλα του ο Ιωάννης Μπιντέβης: "Ηρθαμε να τιμήσουμε τους αγωνιστές που σκοτώθηκαν στα Πατώματα, όπου ήμουν και εγώ και τραυματίστηκα". "Ο αγώνας εκείνος θα δικαιωθεί μια μέρα", λέει στο "Ρ", φανερά συγκινημένος, ο αγωνιστής Αντρέας Στέφος, και θυμάται: "Είμαι περήφανος που πήρα μέρος σε εκείνο τον αγώνα. Σήμερα, αγωνιζόμαστε για τα ίδια ιδανικά". Μια κνίτισσα, η Αλέκα Κουμέλη,γραμματέας της ΚΝΕ Ιωαννίνων, μιλά για το χρέος της νέας γενιάς: "Να συνεχίσουμε το δίκαιο αγώνα τους". Η Θεοδώρα Σδούκου,αγωνίστρια του ΔΣΕ, στα 74 χρόνια της σήμερα μιλά για τον άντρα της, αξιωματικό του ΔΣΕ, που έχασε τη ζωή του στις μάχες στα Πατώματα. Για τις άλλες δυο αδελφές της που και αυτές έχασαν τότε τους άντρες τους, στις μάχες για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Για τα αεροπλάνα των κυβερνητικών που σκορπούσαν τον τρόμο και τον όλεθρο στα χωριά του Γράμμου. Θυμάται που 7 μηνών έγκυος πήγε πυρομαχικά στο βουνό και τελικά έμεινε στο αναρρωτήριο του ΔΣΕ σαν νοσοκόμα. Αισθάνεται περηφάνια για όσα έκανε και με βλέμμα που δε σηκώνει αντίρρηση το δηλώνει ορθά - κοφτά: "Και να ξαναγεννιόμουν τα ίδια θα 'κανα".

Ο Βαγγέλης Γαϊτάνης,21 χρονών τότε πολεμούσε στις τάξεις του ΔΣΕ. "Ηταν δύσκολα εκείνα τα χρόνια, αλλά αντέξαμε. Υπήρχαν τα ιδανικά, υπήρχε πίστη και αντέξαμε". Ο Κυριάκος Κοντός είναι σήμερα 71 χρονών, αλλά θυμάται σαν τώρα πως βγήκε στα 17 του στο βουνό, "γέρασα, λέει, και δεν μπορώ να ξεπληρώσω το χρέος μου στο Κόμμα, να αγωνιστώ όπως παλιά, να αντέξω όπως τότε. Αλλά και έτσι συνεχίζω. Οπως μπορώ... ".

Μια ιστορία που ακόμα δεν έχει γραφτεί. Το αίμα αγωνιστών που κρατά ακόμα νοτισμένα τα ιερά χώματα του Γράμμου. Παλιοί μαχητές που τα βάζουν με τον εαυτό τους γιατί γέρασαν και δεν μπορούν να παλέψουν όπως πρώτα, να ξεπληρώσουν το χρέος τους στο λαό και την εργατική τάξη. Γέροντες και γερόντισσες που συνεχίζουν να ονειρεύονται και να αγωνίζονται. Νεολαίοι που ανυπομονούν να πάρουν τη σκυτάλη του αγώνα και να τη φτάσουν μέχρι το τέρμα. Κόκκινες σημαίες που σχίζουν τον αέρα. Δάκρυα γι' αυτούς που χάθηκαν, αγωνιζόμενοι για μια Ελλάδα λεύτερη, δημοκρατική, σοσιαλιστική. Πίστη ότι οι αγώνες τους δεν τελείωσαν με το χαμό τους. Υπόσχεση ότι η πάλη συνεχίζεται, μέχρι την τελική νίκη.

Στο Γράμμο, στα υψώματα που μεγαλούργησε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας.Στο χωριό Λυκόρραχη, όπου η Επιτροπή Περιοχής της Βορειοδυτικής Ελλάδας του ΚΚΕ διοργάνωσε εκδήλωση για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ. Εκδήλωση, στην οποία παραβρέθηκε αντιπροσωπεία της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, αποτελούμενη από την Γενική Γραμματέα, Αλέκα Παπαρήγα,το μέλος του Πολιτικού Γραφείου Δημήτρη Γόντικα,το μέλος της Γραμματείας της ΚΕ Γιάννη Ποσοτίδη και το μέλος της ΚΕ Κώστα Αλυσσανδράκη.Εκδήλωση που τίμησαν με την παρουσία τους εκατοντάδες παλιοί αγωνιστές και νεολαίοι κομμουνιστές, με τις κόκκινες σημαίες στα χέρια, τη συγκίνηση να "πνίγει" τις φωνές και με τα μάτια δακρυσμένα.

Ο παλιός αγωνιστής του ΔΣΕ Δημήτρης Ζώης,που άνοιξε την εκδήλωση, με τρεμάμενη φωνή σημείωσε: "Εδώ, πριν 50 χρόνια γράφτηκε ιστορία. Εδώ ήταν το κέντρο βάρους του εμφύλιου πολέμου, όπου έπεσαν χιλιάδες πατριώτες". Ο ίδιος μίλησε με συγκίνηση για τους αγωνιστές που έμειναν για πάντα στα βουνά, γι' αυτούς που έδωσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους για την πατρίδα. "Ηρθε, είπε, καιρός να μαθευτεί η αλήθεια. Για να φτάσουμε ως εδώ δεν ήταν εύκολος ο δρόμος, αλλά και για να φτάσουμε στο τέρμα θα χρειαστούν σκληροί αγώνες. Εκείνη η πολιτική δύναμη που βρισκόταν τότε μπροστά και θα βρίσκεται στο μέλλον, είναι το ΚΚΕ. Τιμή σε σας, σύντροφοι και συναγωνιστές, κατέληξε, που μείνατε σε αυτά τα ψηλά βουνά. Αιωνία η μνήμη σας".

Ο Δ. Γόντικας μιλάει στην εκδήλωση για τα 50χρονα από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας

Οι ομιλίες έχουν τελειώσει. Θερμά και παρατεταμένα χειροκροτήματα που σχίζουν τον αέρα μαζί με συνθήματα υπέρ του ΚΚΕ. Η Γενική Γραμματέας του Κόμματος Αλέκα Παπαρήγα, κάνει την αποκάλυψη της τιμητικής πλάκας: "Το ΚΚΕ τιμά τους αγώνες του Δημοκρατικού Στρατού για μια Ελλάδα λεύτερη, δημοκρατική, σοσιαλιστική, 50 χρόνια μετά. Αύγουστος '96". Κάποιος καλεί τους συγκεντρωμένους να τηρήσουν ένα λεπτό σιγής, φόρο τιμής στους νεκρούς του αγώνα. Μια φωνή το παραβιάζει και "σπάει" τη σιωπή. Και ακολουθούν και άλλες. Ακολουθούν όλες: "επέσατε θύματα, αδέλφια εσείς... ".

Αρχίζει να διαβάζεται ένας μακρύς κατάλογος από ονόματα μαχητών που έπεσαν στις φονικές μάχες. Μετά από κάθε όνομα, μια λέξη φτάνει μέχρι τα σύννεφα: "Αθάνατοι".Μια γερόντισσα αρπάζει το μικρόφωνο: "Ηταν τιμή για όσους έπεσαν, τιμή για όσους επέζησαν".

Αργότερα, με δάκρυα στα μάτια, η γερόντισσα, η 83χρονη Κυριακή Σδούκου θα εκμυστηρευτεί στον "Ρ" το δικό της πόνο. Θα μιλήσει για τον άνδρα της που τραυματίστηκε σε μια μάχη τότε, που έμεινε πίσω και που του έκοψαν το κεφάλι οι κυβερνητικοί όταν τον βρήκαν. Για τα έξι παιδιά που μεγάλωσε μόνη της. Για τα βάσανα και τους διωγμούς. Και όταν διατυπώνεται η αφελής ερώτηση για το αν πιστεύει ακόμα στα ιδανικά του αγώνα, σηκώνει το κεφάλι, σκουπίζει τα δάκρυα και σε "κολλά" στον τοίχο: "Στο αίμα του άντρα μου να μην πιστέψω;".

Πριν από την εκδήλωση για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, η αντιπροσωπεία της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και δεκάδες κομμουνιστές ανεβαίνουν για προσκύνημα στη θέση "Πατώματα", στο ύψωμα Αγ. Γιώργης ή Καραούλι στο Γράμμο. Σε κάποιους κορμούς δέντρων είναι δεμένα ακόμα συρματοπλέγματα. Ορισμένοι που γνωρίζουν καλά την περιοχή, δείχνουν ένα ανθρώπινο οστό σφηνωμένο στο έδαφος, "κατάλοιπο" των μαχών. Λίγο πιο πάνω τα"κατάλοιπα" πληθαίνουν. Κράνη, σφαίρες, κομμάτια από οβίδες, γεμιστήρες,"ξεχασμένα" ανάμεσα σε θάμνους και ρίζες. Ενας από τους προσκυνητές σκοντάφτει σε ένα καλώδιο διαβιβάσεων. Τα μάτια όλων "καρφωμένα" στα"αμπριά", τα "ορύγματα" όπου κρύβονταν οι αντάρτες. Το μαγευτικό τοπίο δεν μπορεί να τραβήξει την προσοχή κανενός. Τα μάτια αναζητούν μνήμες και πασχίζουν να συνθέσουν εικόνες από τα κομμάτια που κείτονται πέντε δεκαετίες, τώρα, στο νοτισμένο χώμα.