«Μεταίχμιο» 1997, έργο της Ερσης Χατζηαργυρού

«Σκηνή της Ανθρωπότητας» είναι το θέμα - της διεθνούς έκθεσης εικαστικών τεχνών στη φετινή 49η Μπιενάλε Βενετίας - την πρώτη του 21ου αιώνα - η οποία περιλαμβάνει και άλλες μορφές τέχνης (θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, χάπενιγκς), όχι μόνο για να προσελκυστεί ευρύτερα διεθνώς ο καλλιτεχνικός κόσμος και το φιλότεχνο κοινό, αλλά και για να σηματοδοτήσει το γεγονός ότι αλλάζει η έννοια «εικαστικές τέχνες» και οι «κλασικές» μορφές έκφρασής της. Οτι βαίνουμε προς μια «συμπόρευση» «ενοποίηση», αν όχι και «ομογενοποίηση» των τεχνών. Ενδεχόμενα προς μια «παγκοσμιοποίησή» τους, μέσω της οποίας θα αφομοιωθούν - αν δεν κινδυνέψουν και να χαθούν - τα χαρακτηριστικά, οι ιδιαιτερότητες, οι ανάγκες των εθνικών καλλιτεχνικών και πολιτισμικών παραδόσεων. Η πορεία «ομογενοποίησης» και «παγκοσμιοποίησης» των εικαστικών και γενικότερα των τεχνών γίνεται ολοφάνερη από την πλειοψηφία των έργων που παρουσιάζουν τα εθνικά περίπτερα, καθώς υποχωρούν όλο και περισσότερο οι «καθαρές» μορφές της ζωγραφικής και γλυπτικής.

Ορατή είναι αυτή η πορεία και με τα έργα των τριών Ελλήνων καλλιτεχνών στο εθνικό μας περίπτερο, το οποίο εγκαινίασε χτες το πρωί ο υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος. Οσο κι αν ο υπουργός προσπάθησε να εκφράσει την επιθυμία «το ελληνικό περίπτερο να βρίσκεται μέσα στα διεθνή εικαστικά πράγματα, αλλά και πάντα μέσα στην ελληνική εικαστική παράδοση», η πραγματικότητα φάνηκε από τα λεγόμενα της εθνικής επιτρόπου Λίνας Τσίκουτα: «Το θέμα της Μπιενάλε. μας υποχρέωνε να περιλάβουμε στο ελληνικό περίπτερο έργα με μια πολυμορφία, με το σκεπτικό και υπό το πρίσμα της προσωπικής έκθεσης του διευθυντή της Μπιενάλε, Χάραλντ Ζίμαν».

Φανερή γίνεται η πορεία αυτή και με τα έργα των τριών καλλιτεχνών. Εξω από το ελληνικό περίπτερο τοποθετήθηκε το έργο της Ερσης Χατζηαργυρού, με τίτλο «Μήτις» (στην ομηρική γλώσσα σημαίνει ανθρώπινο δημιούργημα το οποίο χαρακτηρίζεται ως γλυπτική). Πρόκειται για μια κονστρονατιβιστική κατασκευή εμπνευσμένη από τα μεταλλεία Λαυρίου με μεταλλικά πλέγματα (μεγάλα και μικρά). Η κατασκευή στο κέντρο της έχει μια τετράγωνη μεταλλική δοκό, στην οποία είναι δεμένα με μεταλλικά σύρματα τα μεγάλα και μικρά τελάρα με τα πλέγματα. Με τη λειτουργία μοτέρ τα πλέγματα κάνουν τέσσερις συνολικά κινήσεις (άνοιγμα - κλείσιμο) οι οποίες παραπέμπουν ή υπονοούν την ανθρώπινη αναπνοή και εκπνοή. Την ανθρώπινη ανάσα.

Μέσα στο κτίριο είναι τοποθετημένα τα άλλα δύο έργα. Στην πρώτη αίθουσα βρίσκεται το έργο του Νίκου Ναυρίδη «Sooking for a place». Πρόκειται για μια βιντεοεγκατάσταση, απλωμένη σε οθόνη μήκους 16 μ. όπου προβάλλονται τέσσερις εξελικτικές φάσεις ανθρώπων που φορούν στο κεφάλι μπαλόνια - μάσκες. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα θεματικά ιδέα, η οποία μέσω της ανθρώπινης κίνησης και της αναπνοής που μεταμορφώνει τα μπαλόνια - μάσκες «πλαστουργεί» έννοιες, στοχασμούς και συνειρμούς και προσφέρεται για πολλές «αναγνώσεις».

Στη δεύτερη κατάλευκη αίθουσα είναι τοποθετημένο σε δύο τοίχους το έργο του Ηλία Παπαηλιάκη «Η εικόνα και η σημασία της». Με σχέδια (με μολύβι αρχικά και στη συνέχεια επεξεργασμένα σε υπολογιστή) το έργο βλέπεται τρισδιάστατα με ειδικά γυαλιά και αφορά στην αποδόμηση, την κατάτμηση, τη διάλυση της εικόνας σήμερα. Στους μηχανισμούς αποδόμησης της συνολικής εικόνας και επικράτησης της κυρίαρχης μερικής εικόνας για θρησκευτικούς, προπαγανδιστικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς λόγους.

Στην «Αίγλη» μέχρι τις 14/6 θα βρίσκεται η ντυμένη στα λευκά και όχι στα μαύρα όπως την πρωτογνωρίσαμε «Σπείρα Σπείρα». «Ολοι άσπρα κι ένα πιάνο» τιτλοφορείται το πρόγραμμα που παρουσιάζει, με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι και επιλογές από τις παραστάσεις της. Από τις 15-21 Ιουνίου, στην «Αίγλη», θα βρίσκεται η Καίτη Κουλλιά, με τραγούδια του αξέχαστου συνθέτη, αλλά και μελωδικές διαδρομές στην Κ. Ιταλία, το Αιγαίο και τη Μ. Ασία. Θ' ακολουθήσουν από τις 22-28/6 ο συνθέτης Νίκος Πλατύραρχος και το σύνολο «Μείζονες απουσίες» με μουσική από τον «Σεπτέμβριο», τον ορχηστρικό δίσκο του Ν. Πλατύραρχου, από το «Χαμόγελο της Τζοκόντα» και θέματα από τον κινηματογράφο. Από τις 29/6 μέχρι τις 5 Ιουλίου στην «Αίγλη» θα βρίσκεται η Μεξικάνα τραγουδίστρια Μάρθα Μορελεόν, προσφέροντας λατινοαμερικάνικα «ταξίδια», αλλά και ερμηνείες τραγουδιών του Μ. Χατζιδάκι.

Αποψη της έκθεσης στην Καρλσρούη

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κυβερνητικής επιλογής να συνδέεται η πολιτιστική της πολιτική με «δημοσιοσχεσίτικες» πρακτικές και τουριστικές λογικές, με αιχμή τις διάφορες διεθνείς εκθέσεις, αντί της άσκησης ουσιαστικής διαφύλαξης και προβολής της πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτελεί το θέμα που προέκυψε στις αρχές του μήνα, με αφορμή την επιστολή του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη, στην οποία αναφέρεται ότι αντικείμενα που παρουσιάστηκαν σε πρόσφατη έκθεση μινωικών αντικειμένων στην Καρλσρούη είναι αποτελέσματα αρχαιοκαπηλίας.

Ο αρχαιολόγος είχε εγκαλέσει το Μουσείο Ηρακλείου, ότι με τη συμμετοχή του στην ίδια έκθεση «νομιμοποιεί... την παράνομη πρόσκτηση αρχαιοτήτων, που του ανήκουν δικαιωματικά». Να σημειωθεί ότι τα αντικείμενα της διαμάχης προέρχονται από την ιδιωτική συλλογή του Ελβετού συλλέκτη Μπορόφσκι.

Η διευθύντρια του Μουσείου Ηρακλείου, Αλεξάνδρα Καρέτσου, σε επιστολή της, απαντά στον αρχαιολόγο θέτοντας, ανάμεσα στα άλλα, και ερωτήματα όπως: Γιατί επέλεξε να «δημοσιεύσει τώρα τις επικρίσεις του» ενώ η έκθεση έχει λήξει από τον Απρίλη; Γιατί «αποκρύπτει επιμελώς» ότι στην ίδια έκθεση συμμετείχαν επίσης όλα τα αρχαιολογικά μουσεία της Κρήτης, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Μπενάκη; Και, τέλος, μήπως «η διενέργεια λαθρανασκαφών και η σύνδεσή τους με το όλο πλέγμα του συλλογισμού του καταγγέλλοντος... αποτελεί, εκ των υστέρων, εκ βαθέων εξομολόγηση για πράξεις και παραλείψεις που ο ίδιος αντιμετώπισε όταν ήταν στη θέση μου;».

Ο Γ. Σακελλαράκης ανταπάντησε ότι η σοβαρότητα του θέματος «δεν επιτρέπει την πολυτέλεια της εμπλοκής σε προσωπικές παρατηρήσεις περί ήθους, σε αναπόδεικτους υπαινιγμούς και πάντως σε θέματα που αφορούν αρμόδιες αρχές».

Οι αρμόδιες αρχές πήραν θέση για το θέμα μόλις χτες μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, που σε ανακοίνωσή της σημειώνει, πως η συμμετοχή των ελληνικών μουσείων στην έκθεση «υπαγορεύτηκε από τη μεγάλη σημασία που είχε για την προβολή της χώρας μας στο ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινό» και πως «τηρήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες από την αρχαιολογική νομοθεσία διαδικασίες». Προστίθεται ότι η έκθεση είχε μεγάλη επιτυχία, συμμετείχαν και άλλα μεγάλα ευρωπαϊκά μουσεία, το Μουσείο της Καρλσρούης «εγγυάται τη διοργάνωση των εκδηλώσεών του σύμφωνα με τη διεθνή νομιμότητα» και ότι «ωφέλησε την πατρίδα μας, σε μια εποχή μάλιστα που στη Γερμανία διοργανώνουν πολιτιστικές θεματικές εκθέσεις άλλες χώρες, που επιχειρούν να οικειοποιηθούν την πολιτιστική μας κληρονομιά».

Ωστόσο, στο τέλος, αφήνεται ανοιχτό το ενδεχόμενο τα εκθέματα της συλλογής Μπορόφσκι να είναι όντως αποτελέσματα λαθρανασκαφής: «Η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, όπως έπραξε και σε άλλες περιπτώσεις, επιφυλάσσεται για κάθε νόμιμη διεκδίκηση στα πλαίσια του Διεθνούς Δικαίου, εφόσον αποδειχθεί ότι αρχαία έργα της προαναφερόμενης έκθεσης αποτελούν προϊόντα παράνομης εξαγωγής από τη χώρα μας και παράνομης κτήσης από τους σημερινούς κατόχους».