Ο ιμπεριαλισμός δεν είναι μια λέξη κενή περιεχομένου, έστω κι αν πολλοί καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια να πείσουν ότι η έννοια που περιγράφει είναι παρωχημένη.

Ο έλεγχος των πλουτοπαραγωγικών πόρων και των εμπορικών δρόμων ανέκαθεν αποτελούσε πεδίο για την εκδήλωση της ιμπεριαλιστικής δράσης. Σήμερα, αυτή η δράση εξελίσσεται γύρω από τα πλουσιότατα κοιτάσματα της Κασπίας. Δυστυχώς, τα Βαλκάνια αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους δρόμους μεταφοράς του μαύρου χρυσού της Κασπίας προς τις δυτικές αγορές. Για τον έλεγχο αυτού του δρόμου, λοιπόν, κάποιοι αποφάσισαν να ξανασχεδιάσουν το χάρτη των Βαλκανίων.

Η κατάσταση που βιώνουν οι κάτοικοι της βαλκανικής χερσονήσου, την τελευταία δεκαετία, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της άγριας εκδήλωσης της ιμπεριαλιστικής δράσης και του αδυσώπητου ανταγωνισμού μεταξύ των ισχυρών δυνάμεων, προκειμένου να διευρύνουν την επιρροή τους στην περιοχή, με τον πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό έλεγχό της, προκειμένου να αναπτύξει, σε απόλυτα προστατευμένο περιβάλλον, τις δραστηριότητές του το κεφάλαιο.

Οι πόλεμοι, που από το 1989 και έπειτα είχαν σαν αποτέλεσμα τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και σήμερα συνεχίζονται με στόχο τη διάλυση της ΠΓΔΜ, δεν ξεκίνησαν ούτε τυχαία, ούτε από λάθος υπολογισμό, όπως πολλοί - δέσμιοι των αμερικανικών ιδρυμάτων - αναλυτές υποστηρίζουν, αναζητώντας δικαιολογίες για την «αποτυχία» της ΝΑΤΟικής επέμβασης στην περιοχή.

Το ΝΑΤΟ δεν απέτυχε. Απλώς, χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ως μοχλός επέμβασης, ενώ ταυτόχρονα τα αμερικανοβρετανικά συμφέροντα διεκδικούν «τη μερίδα του λέοντος» σε βάρος των υπόλοιπων ισχυρών Ευρωπαίων συμμάχων και ασφαλώς σε βάρος της Μόσχας.

Πώς χτίζεται λοιπόν, η αμερικανοβρετανική ζώνη επιρροής στα Βαλκάνια, πώς το πετρέλαιο της Κασπίας πυροδοτεί την ανάφλεξη στην περιοχή, πώς εντάσσονται σ' αυτό το παιχνίδι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις; Ολα αυτά είναι ερωτήματα, στα οποία φιλοδοξούμε να δώσουμε κάποιες απαντήσεις, με στόχο να φωτιστούν, όσο αυτό είναι δυνατόν, οι οδυνηρές εξελίξεις στην περιοχή.

Η περιοχή της Κασπίας αποτελεί το μαγνήτη για το παγκόσμιο πετρελαϊκό κύκλωμα, εξαιτίας των τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, που έχουν ήδη διαπιστωθεί εκεί, αλλά και αυτών που εικάζεται ότι υπάρχουν. Η απαρχή της εκμετάλλευσης αυτού του τεράστιου πλούτου έχει προκαλέσει, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, εντονότατο ανταγωνισμό, τόσο μεταξύ των κολοσσιαίων εταιριών πετρελαίου που μάχονται για την εξασφάλιση συμβολαίων, όσο και μεταξύ των κρατών που ανταγωνίζονται για να καθορίσουν τους δρόμους μεταφοράς του μαύρου χρυσού προς τις διεθνείς αγορές.

Το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, το Καζαχστάν, η Ρωσία, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, αποτελούν της χώρες που σχηματίζουν το περίγραμμα της λεκάνης της Κασπίας θάλασσας. Αυτές οι χώρες είναι, ήδη, μεγάλοι παραγωγοί στον τομέα της ενέργειας. Μια παραγωγή, που ολοένα προσελκύει τεράστιες ξένες επενδύσεις, που στόχο έχουν το αναμενόμενο τεράστιο κέρδος, εξαιτίας των ολοένα και αυξανόμενων αναγκών της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου. Στην Κασπία θάλασσα υπάρχουν έξι ξεχωριστά κοιτάσματα υδρογονανθράκων και πρέπει να σημειωθεί ότι δεν έχει αρχίσει η εκμετάλλευση για τα περισσότερα από τα αποθέματα της Κασπίας σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Πολλές περιοχές, μάλιστα, δεν έχουν ακόμη ερευνηθεί για να διαπιστωθεί η ύπαρξη ή όχι υδρογονανθράκων.

Τα περισσότερα από τα διαπιστωμένα αποθέματα του Αζερμπαϊτζάν, καθώς και το 40% των αποθεμάτων του Καζαχστάν και του Τουρκμενιστάν βρίσκονται μέσα στη θάλασσα, γεγονός που πολλαπλασιάζει το κόστος της εξόρυξης. Ομως, τα αποθέματα είναι τεράστια. Τα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου υπολογίζονται ανάμεσα σε 20 και 35 δισεκατομμύρια βαρέλια. Το μέγεθος αυτό θα πρέπει να συγκριθεί με τα 22 δισ. βαρέλια των αποθεμάτων των ΗΠΑ και των 17 δισ. βαρελιών των αποθεμάτων της Βόρειας θάλασσας. Τα αποθέματα της Κασπίας σε φυσικό αέριο είναι περισσότερο εντυπωσιακά. Μάλιστα, το Καζαχστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν συγκαταλέγονται μέσα στην πρώτη εικοσάδα των παραγωγών φυσικού αερίου. Τα συνολικά αποθέματα της Κασπίας υπολογίζονται ανάμεσα σε 236 έως 337 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (tcf). Τα αποθέματα της βόρειας Αμερικής, αξίζει να σημειωθεί, φτάνουν τα 300 τρισ. κυβικά πόδια.

Αυτό όμως που σαγηνεύει, ακόμη περισσότερο από τον αποδεδειγμένο πλούτο, τους σύγχρονους χρυσοθήρες, είναι οι εκτιμήσεις για ενδεχόμενη ύπαρξη 235 δισ. βαρελιών επιπλέον. Ανάλογες εκτιμήσεις δημιουργούν προσδοκίες και για 328 tcf φυσικού αερίου.

Ολος αυτός ο πλούτος βρίσκεται σε χώρες απομονωμένες και μακριά από τις αγορές. Ετσι, λοιπόν, η απόσταση αυτών των χωρών από τις αγορές και οι ελλείψεις τους σε υποδομές για τη μεταφορά του πετρελαίου και του αερίου έχουν προσελκύσει στην περιοχή τις κατέχουσες την τεχνογνωσία, αλλά και το μονοπώλιο, μεγάλες εταιρίες πετρελαίου.

Η μεταφορά, ωστόσο, του πετρελαίου στις αγορές της Δύσης ή της Ανατολής δε γίνεται μόνο με οικονομικά κριτήρια. Ο σχεδιασμός των δρόμων που θα ακολουθήσουν οι πετρελαιαγωγοί γίνεται πάνω απ' όλα με πολιτικά κριτήρια. Ετσι, λοιπόν, στην προσπάθεια να εκμηδενιστεί η επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή, αναζητούνται εναλλακτικοί δρόμοι, που θα παρακάμψουν το υπάρχον ρωσικό σύστημα μεταφοράς. Ανάλογη παράκαμψη επιβάλλουν τα αμερικανικά συμφέροντα και για το δίκτυο μεταφοράς του Ιράν. Αυτού του είδους οι πολιτικές ανάγκες έχουν ανοίξει τη συζήτηση για την κατασκευή των μεγαλύτερων στην ιστορία πετρελαιαγωγών για τη μεταφορά του μαύρου χρυσού στην Κίνα και την Ευρώπη, σηματοδοτώντας την έναρξη ενός οικονομικο-πολιτικού παιχνιδιού δίχως προηγούμενο.

Μια κωδικοποίηση αυτής της κατάστασης, την οποία παρουσιάζει στις παρακάτω γραμμές ο «Ρ», έχει επιχειρήσει το Ινστιτούτο Γεωστρατηγικής Ανάλυσης και Πρόβλεψης Stratfor, προσφέροντας μάλιστα και μια εκτίμηση για το κατά πόσο κάποια από τα προτεινόμενα σχέδια αγωγών θα υλοποιηθούν ή όχι.

Διαδρομή αγωγού: Από Ατιραου (Καζαχστάν) στη Σαμάρα (Ρωσία). Δυνατότητα μεταφοράς: 300.000 βαρέλια ημερησίως (bpd). Μήκος: 700 μίλια. Κατάσταση: Σε λειτουργία. Παρατηρήσεις: Ο αγωγός συνδέει τα δίκτυα μεταφοράς πετρελαίου του Καζαχστάν και της Ρωσίας. Αποτελεί το μόνο εξαγωγικό δρόμο του Καζαχστάν προς την Ευρώπη.

Διαδρομή αγωγού: Από το Μπακού (Αζερμπαϊτζάν) στο Νοβοροσίσκ (Ρωσία). Δυνατότητα μεταφοράς:100.000 bpd. Αν επενδυθούν 600 εκατομμύρια δολάρια, υπάρχει η δυνατότητα τριπλασιασμού των δυνατοτήτων μεταφοράς του αγωγού. Μήκος: 870 μίλια. Κατάσταση: Σε λειτουργία. Η Τσετσενία παρακάμπτεται με τη χρησιμοποίηση σιδηροδρομικής γραμμής. Παρατηρήσεις: Η Μόσχα φιλοδοξεί να μετατρέψει αυτόν τον αγωγό στον κύριο εξαγωγικό δρόμο του Αζερμπαϊτζάν προς τη Δύση. Στα πλάνα της Μόσχας είναι η ανακατασκευή του αγωγού και η οριστική παράκαμψη της Τσετσενίας. Οταν ολοκληρωθούν τα ρωσικά σχέδια, ο αγωγός θα εξαπλασιάσει τις δυνατότητες μεταφοράς που διαθέτει. Ωστόσο, η επένδυση που απαιτείται είναι της τάξης των 1,5 δισ. δολαρίων.

Διαδρομή αγωγού: Από Τενγκίζ (Καζαχστάν) στο Νοβοροσίσκ (Ρωσία). Δυνατότητα μεταφοράς:1.340.000 bpd. Μήκος: 930 μίλια. Κόστος: 2,3 δισ. δολάρια Κατάσταση: υπό κατασκευή. Παρατηρήσεις: Αποτελεί την πρώτη μεγάλης κλίμακας προσπάθεια μεταφοράς του πετρελαίου της Κασπίας. Ο αγωγός, θέτει υπό ρωσικό έλεγχο τη βιομηχανία πετρελαίου του Καζαχστάν.

Διαδρομή αγωγού: Από Οδυσσό (Ουκρανία) στο Μπροντί (Ουκρανία). Δυνατότητα μεταφοράς: περισσότερο από 800.000 bpd. Μήκος: 420 μίλια. Κόστος: 400 εκατ. δολάρια. Κατάσταση: υπό κατασκευή. Παρατηρήσεις: ο αγωγός είναι προσανατολισμένος να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες της Ανατολικής Ευρώπης. Για το λόγο αυτό υπάρχουν σχέδια και συνομιλίες, οι οποίες ωστόσο δεν ολοκληρώνονται, για την επέκταση του αγωγού μέχρι το πολωνικό λιμάνι Γκτανσκ.

Διαδρομή αγωγού: Από Μπουργκάς (Βουλγαρίας) στο Ντιράς (Αλβανία). Δυνατότητα μεταφοράς: 750.000 bpd, με δυνατότητα επέκτασης στο 1.000.000. Μήκος: 550 μίλια Κόστος: περί τα 820 εκατ. δολάρια. Κατάσταση: Στόχος είναι να ξεκινήσει η κατασκευή μέχρι το 2002 και να ολοκληρωθεί μέχρι το 2005. Παρατηρήσεις: Είναι το πιο εξελιγμένο από τα υπάρχοντα σχέδια για πετρελαιαγωγούς στα Βαλκάνια. Πρόκειται να ανακουφίσει την κυκλοφορία στο Βόσπορο. Βέβαια, η κατασκευή του αγωγού προϋποθέτει και απαιτεί τη σταθερότητα στη FYROM και την Αλβανία.

Διαδρομή αγωγού: Από Μπακού (Αζερμπαϊτζάν) στη Νέκα (Ιράν). Δυνατότητα μεταφοράς: 300.000 bpd. Μήκος: 350 μίλια Κόστος: Το Ιράν θα εξασφαλίσει τους πόρους της χρηματοδότησης. Παρατηρήσεις: Ασφαλής, φτηνός και με δυνατότητα γρήγορης κατασκευής, ο αγωγός προβάλλει ως μια καλή εναλλακτική του επισφαλούς - από πολλές απόψεις - αγωγού από το Μπακού στο τουρκικό λιμάνι Τζεϊχάν. Ο αγωγός προς το Ιράν παρακάμπτει τη Ρωσία, ταυτόχρονα, όμως, αποκλείει από το δίκτυο της μεταφοράς των πετρελαίων της Κασπίας και τους συμμάχους του Αζερμπαϊτζάν, Τουρκία και Γεωργία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ αντιτάσσονται στην ιδέα της συμμετοχής του Ιράν στο δίκτυο της μεταφοράς. Παρ' όλα αυτά φαίνεται ότι η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν θα προχωρήσει στην υλοποίηση της πρότασης.

Διαδρομή αγωγού: Από Νέκα (Ιράν) στη Ρεΐ (Ιράν). Μήκος:150 μίλια. Κόστος: 400 εκατ. δολάρια. Παρατηρήσεις: Με την κατασκευή αυτού του αγωγού, το πετρέλαιο της Κασπίας, αξιοποιώντας το δίκτυο διύλισης του Ιράν, θα φτάνει επεξεργασμένο στις διεθνείς αγορές. Αν αυτό το πρόγραμμα υλοποιηθεί, παρά τις αμερικανικές αντιρρήσεις, είναι φανερό ότι θα περιγράψει και μια σημαντική διπλωματική νίκη του Ιράν.

Διαδρομή αγωγού: Από Ακτιουμπίνσκ (Καζαχστάν) στο Ξινγιάνγκ (Κίνα). Δυνατότητα μεταφοράς: 400.000 - 800.000 bpd. Μήκος: 1.800 μίλια. Κόστος: 3,5 δισ. δολάρια Κατάσταση: Υπό διαπραγμάτευση.

Διαδρομή αγωγού: Από Τενγκίζ (Καζαχστάν) στο Κχαργκ Αϊσλαντ (Ιράν). Δυνατότητα μεταφοράς: 900.000 bpd. Μήκος: 1.300 μίλια. Κόστος: μέχρι 2 δισ. δολάρια Παρατηρήσεις: Μια ακόμη φτηνότερη και πιο εύκολα προστατευόμενη από τη διαδρομή Μπακού - Τζεϊχάν πρόταση, η οποία δεν πρόκειται να υλοποιηθεί πριν αλλάξουν πολιτική οι ΗΠΑ έναντι του Ιράν.

Διαδρομή αγωγού: Από Μπακού (Αζερμπαϊτζάν) στο Τζεϊχάν (Τουρκία). Δυνατότητα μεταφοράς: 1.000.000 bpd. Μήκος: 1.100 μίλια. Κόστος: περισσότερα από 3,5 δισ. δολάρια. Κατάσταση: υπό διαπραγμάτευση, αλλά με στόχο η κατασκευή να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2004. Παρατηρήσεις: Αυτός ο αγωγός αποτελεί τον προτιμότερο, για την Ουάσιγκτον, δρόμο μεταφοράς των πετρελαίων της Κασπίας, γιατί αποκλείει ταυτόχρονα και τη Ρωσία και το Ιράν από τη διαδικασία της διακίνησης. Η κατασκευή του αγωγού μπορεί να εμφανιστεί και ως ανταμοιβή προς την Τουρκία και τη Γεωργία, ωστόσο είναι, από οικονομικής πλευράς, ασύμφορος. Πρέπει δε να συνεκτιμηθεί ότι διέρχεται μέσα από ασταθείς και επικίνδυνες περιοχές στη Γεωργία και την Τουρκία.

Διαδρομή αγωγού: Καζαχστάν - Τουρκμενιστάν - Αφγανιστάν - Γκουαντάρ - Πακιστάν. Δυνατότητα μεταφοράς: 1.000.000 bpd. Μήκος: 1.056 μίλια. Κόστος: 3 δισ. δολάρια Παρατηρήσεις: Προβλήθηκε ως ο σύντομος δρόμος προς τις αγορές της Ασίας. Ωστόσο η συνεχιζόμενη κρίση στο Αφγανιστάν έχει απομακρύνει κάθε σκέψη για την υλοποίηση του σχεδίου.

Η αξιοποίηση των πετρελαίων και του φυσικού αερίου της Κασπίας, καθώς και η δημιουργία υποδομών για τη μεταφορά τους στις αγορές Ανατολής και Δύσης, δεν προχώρησαν με την ταχύτητα που δημιουργεί η προσδοκία του τεράστιου κέρδους. Στην περιοχή της Κασπίας, όμως, δεν επικρατούν κανονικές συνθήκες. Κρίσεις, πολιτική αστάθεια και έλλειψη δομών συνεργασίας χαρακτηρίζουν την περιοχή. Με άλλα λόγια, το παιχνίδι δεν το έχει κερδίσει ακόμη κανείς. Οι ανταγωνιστές προσπαθούν να εδραιώσουν τις θέσεις τους, να υπονομεύσουν τους αντιπάλους τους, να οργανώσουν τις συμμαχίες τους.

Οι κρίσεις στη Γεωργία, η ρωσική επέμβαση στη Τσετσενία και η διαμάχη μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, δυσκολεύουν την πορεία των αγωγών προς δυσμάς. Ο συνεχιζόμενος εμφύλιος και, γενικά, η κατάσταση στο Αφγανιστάν έχει δυσκολέψει τους δρόμους και προς τα Νότια, αφού το καθεστώς των Ταλιμπάν δεν έχει αναγνωριστεί από τη διεθνή κοινότητα και δεν είναι δυνατή η εξασφάλιση των απαραίτητων κονδυλίων για την κατασκευή του αγωγού.

Παρ' όλα αυτά, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και το Τουρκμενιστάν αναβίωσαν το 1999 τη συμφωνία που είχε οδηγήσει στη δημιουργία εταιρίας («CENTGAS»), αναζητώντας τα απαραίτητα κονδύλια στη συνεργασία με εταιρία της Σαουδικής Αραβίας («Delta oil»). Στόχος της δύσκολης και, όπως όλα δείχνουν, ατελέσφορης αυτής προσπάθειας είναι η δημιουργία αγωγού φυσικού αερίου από την Κασπία, διά μέσου του Αφγανιστάν, νότια στις ακτές του Πακιστάν στην Αραβική θάλασσα και ενδεχομένως στην Ινδία.

Η κατάσταση είναι ακόμη περισσότερο πολύπλοκη σε ό,τι αφορά τους αγωγούς που θα κατευθυνθούν δυτικά. Το Αζερμπαϊτζάν, μετά το 1991, έκρινε σκόπιμο να διασφαλίσει και ουσιαστικά την ανεξαρτησία του, αποφεύγοντας το ρωσικό δίκτυο μεταφοράς και κατασκευάζοντας το δικό του δρόμο. Ομως, ο δρόμος μεταφορά του πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν προς τη Δύση περνούσε λίγο βορειότερα από το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Μια περιοχή, που είναι το 20% του συνολικού εδάφους του κράτους, αλλά που κατοικείται από Αρμένιους, οι οποίοι διεκδίκησαν την αυτονομία τους από το 1991. Μέχρι το 1994, ρωσικές δυνάμεις έπαιζαν ειρηνευτικό ρόλο, ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα στην κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν το ενδιαφέρον της Μόσχας για την περιοχή.

Από το σημείο αυτό και έπειτα και με το πρόσχημα να βοηθήσουν στη διευθέτηση της κρίσης, εμφανίστηκαν και άλλοι παίκτες, όπως, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ και η Γαλλία. Προφανής στόχος των νέων παικτών ήταν και είναι ο έλεγχος του δικτύου μεταφοράς του πετρελαίου. Προκειμένου να εξασφαλίσει διέξοδο για τη δημιουργία αγωγών προς τη Δύση, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν πρότεινε στην Αρμενία να κατασκευάσει έναν αγωγό που θα κατευθυνόταν στην Τουρκία, μέσα από το έδαφος της Αρμενίας. Η Αρμενία αρνήθηκε τη σοβαρή οικονομική προσφορά που συνεπαγόταν αυτή η πρόταση, αρνούμενη να εγκαταλείψει το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Η ένταση, λοιπόν, εξακολουθεί να επικρατεί στις σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας. Οπως ένταση επικρατεί και στις σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν με τη Ρωσία, αφού η Μόσχα υποστήριξε, αν δεν υπέθαλψε, τις αποσχιστικές τάσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με προφανή στόχο να υπονομεύσει την προσπάθεια του Αζερμπαϊτζάν να παρακάμψει το ρωσικό δίκτυο μεταφοράς πετρελαίου. Ετσι λοιπόν, η Μόσχα φρόντισε να δέσει στο άρμα της επιρροής της την Αρμενία, προσφέροντας, μεταξύ άλλων, μέσα σε μια πενταετία όπλα αξίας 1 δισ. δολαρίων και εξασφάλιση των ενεργειακών αναγκών του μικρού κράτους με συμβόλαια που εξασφάλισε η ρωσική εταιρία «Gazprom».

Το αντίδοτο στη ρωσική επιρροή ονομάζεται ΝΑΤΟ. Ηδη, η συμμαχία έχει πραγματοποιήσει ασκήσεις στη Γεωργία και ετοιμάζεται να πράξει το ίδιο στο Αζερμπαϊτζάν.

Η Γεωργία, αν και δεν έχει η ίδια κοιτάσματα πετρελαίου, εν τούτοις αποτελεί στρατηγικής σημασίας έδαφος για τη μεταφορά του προς τις αγορές της Δύσης. Ηδη, πετρέλαιο από το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν φτάνει στο λιμάνι της Γεωργίας Σούπσα στη Μαύρη θάλασσα, ενώ για πολλούς αγωγούς γίνεται συζήτηση να περάσουν από το έδαφος της Γεωργίας. Η στρατηγικής σημασίας θέση της Γεωργίας, σε ό,τι αφορά τους δρόμους μεταφοράς του μαύρου χρυσού, φαίνεται ότι έχει οδηγήσει αυτή τη νέα χώρα στο κέντρο ενός αδυσώπητου ανταγωνισμού. Στο παιχνίδι αυτό, μπορεί να παρατηρήσει κανείς τη δυτικά προσανατολισμένη κυβέρνηση της Γεωργίας να δέχεται ασφυκτικές πιέσεις από τη Μόσχα, η οποία εξακολουθεί να παίζει ρόλο στην περιοχή, επιζητώντας τον έλεγχο των δρόμων της μεταφοράς του μαύρου χρυσού. Ετσι οι συζητήσεις και τα έργα για τους αγωγούς, μέσω της Γεωργίας, σταμάτησαν προσωρινά το 1998, εξαιτίας εμφύλιου πολέμου μεταξύ των δυτικού προσανατολισμού οπαδών του Προέδρου Σεβαρτνάτζε και του πρώην Προέδρου της χώρας Γκαμσαχούρντια. Ανάλογων κινήτρων, πρέπει να θεωρούνται και οι δολοφονικές απόπειρες κατά του Προέδρου της χώρας, ο οποίος αποτελεί εκλεκτό φίλο της Δύσης.

Παρ' όλα αυτά, η Μόσχα εξακολουθεί να έχει τη δυνατότητα να ασκεί πίεση στη Γεωργία, αξιοποιώντας ή υποθάλποντας τα αποσχιστικά κινήματα της Αμπχαζίας (βορειοδυτικά) και της Οσσετίας (βόρεια και κεντρικά της Γεωργίας). Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι το λιμάνι της Γεωργίας Σούπσα, που αποτελεί τερματικό κόμβο για τη μεταφορά του πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν στη Μαύρη θάλασσα, βρίσκεται μόλις 12 μίλια μακριά από την ουδέτερη ζώνη μεταξύ Αμπχαζίας και Γεωργίας.

Για την αντιμετώπιση των ρωσικών πιέσεων, η Γεωργία στράφηκε ανοιχτά προς τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, ζητώντας να αναπτυχθούν δυνάμεις στο έδαφός της για την προστασία των δρόμων εξαγωγής του πετρελαίου της Κασπίας. Την πρόταση για μεγαλύτερη εμπλοκή του ΝΑΤΟ επεξεργάστηκαν στη συνέχεια, το Δεκέμβρη του 1998, οι χώρες του Guam group (Γεωργία, Ουκρανία, Αζερμπαϊτζάν και Μολδαβία), οι οποίες δήλωσαν ότι προσφέρουν τις ειδικές μονάδες για τη διασφάλιση των αγωγών που θα συγκροτήσουν, στο ΝΑΤΟικό Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (PFP). Προφανώς, η νέα κομμουνιστική κυβέρνηση στη Μολδαβία θα αναθεωρήσει την πολιτική που ακολούθησε η προηγούμενη. Ετσι κι αλλιώς, όμως, το ΝΑΤΟ έχει καταφέρει να απλώσει τις προστατευτικές του φτερούγες στα κοιτάσματα της Κασπίας.

Από την πλευρά της, η Μόσχα «προστάτεψε» τον αγωγό που καταλήγει από το Μπακού στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ με νύχια και με δόντια. Το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η Μόσχα ήταν η υπόθαλψη και υποκίνηση των οραμάτων για ανεξαρτησία των Τσετσένων. Δυστυχώς, για τη Ρωσία, ο αγωγός που οδηγούσε το πετρέλαιο στο Νοβοροσίσκ, διέσχιζε 80 μίλια εδαφών στην Τσετσενία. Τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Τσετσενία το 1994 και πολέμησαν σκληρά επί δύο χρόνια. Το καλοκαίρι του 1997, επήλθε συμφωνία και μια τριμερής συμφωνία μεταξύ Ρωσίας, Τσετσενίας και Αζερμπαϊτζάν για τη μεταφορά πετρελαίου προς το Νοβοροσίσκ. Η συμφωνία δεν ευδοκίμησε και το 1999 νέος κύκλος μαχών ξέσπασε στην Τσετσενία. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της Τσετσενίας, η Μόσχα κατασκεύασε μια παράκαμψη στον υπάρχοντα αγωγό για να αποφύγει τα 80 μίλια.

Η βασικότερη ίσως - από γεωπολιτική άποψη - συνέπεια της απομάκρυνσης Μιλόσεβιτς από την εξουσία είναι η ολοκληρωτική απονεύρωση της ρωσικής επιρροής στη Βαλκανική χερσόνησο. Από αυτή τη σκοπιά, απομακρύνθηκε από τη «σκακιέρα» ένας βασικός ανασταλτικός παράγοντας για τη χρησιμοποίηση των βαλκανικών εδαφών ως δρόμων μεταφοράς των πετρελαίων της Κασπίας προς τις αγορές της Δύσης.

Για να ευδοκιμήσει το σχέδιο περιορισμού του ρωσικού παράγοντα, είναι απαραίτητο να διευθετηθούν ακόμη μια σειρά ζητήματα, με σημαντικότερο από αυτά το Αλβανικό. Με άλλα λόγια, η υλοποίηση του σχεδίου για την κατασκευή του αγωγού Μπουργκάς - Δυρραχίου προαπαιτεί την εξασφάλιση «σταθερότητας» στην περιοχή. Είναι η σταθερότητα, που δημιουργούν με τη δύναμη των όπλων οι Αμερικανοί και οι στενοί τους συνεργάτες Βρετανοί, παίζοντας διπλό παιχνίδι στην περίπτωση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας.

Ενόψει «τελικών ρυθμίσεων» λοιπόν, δικαιολογείται απόλυτα η προσπάθεια του αλβανικού εθνικισμού να δημιουργήσει τετελεσμένα και, ως ένα βαθμό, εξηγείται το ξέσπασμα των διεθνοτικών συγκρούσεων στη FYROM. Οπως, βέβαια, εξηγείται και το παιχνίδι των Δυτικών στο Κοσσυφοπέδιο.

Ετσι, λοιπόν, παρά τις προεκλογικές δηλώσεις των Ρεπουμπλικάνων, οι αμερικανικές δεσμεύσεις στα Βαλκάνια, κατά συνέπεια και η στρατιωτική τους παρουσία θα είναι μακρόχρονες.

Τα σχέδια, για την κατασκευή ενός πετρελαιαγωγού, που θα διασχίζει τα Βαλκάνια από Ανατολάς (Μπουργκάς, Βουλγαρία) προς Δυσμάς (Δυρράχιο, Αλβανία), έχουν ήδη κατατεθεί. Η αμερικανική κυβέρνηση δεν μπορεί να αγνοήσει ένα επωφελές, από οικονομική άποψη, έργο, το οποίο εξασφαλίζει την πιο φτηνή μεταφορά των πετρελαίων της Κασπίας στις δυτικές αγορές, με την ταυτόχρονη παράκαμψη της Ρωσίας. Το σοβαρό, ωστόσο, πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η Ουάσιγκτον, αν προχωρήσει σε αυτή την επιλογή, θα είναι οι τριγμοί στις σχέσεις της με την Τουρκία, η οποία παρακάμπτεται επίσης, από το διαβαλκανικό δρόμο μεταφοράς του πετρελαίου.

Οι ΗΠΑ, προφανώς, πρέπει να αναζητήσουν ισορροπίες, καθώς γνωρίζουν πολύ καλά ότι χωρίς τις στενές σχέσεις τους με την Τουρκία, η επιρροή τους στον Καύκασο μειώνεται δραματικά. Γιατί η Ουάσιγκτον, μπορεί να στηρίζει οικονομικά και ηθικά τον στυλοβάτη της πολιτικής της στην περιοχή, Πρόεδρο της Γεωργίας Εντ. Σεβαρτνάτζε, αλλά η Τουρκία είναι αυτή, που με την ολοένα και περισσότερο αναπτυσσόμενη στρατιωτική συνεργασία με τη Γεωργία εξασφαλίζει τη διατήρηση της εξουσίας από τους «δυτικόφιλους» - πιο σωστά, «εχθρούς της Μόσχας» - πολιτικούς αυτής της χώρας.

Τα ανταλλάγματα που έχει λάβει η Τουρκία, παίζοντας με αξιοπιστία το ρόλο του τοποτηρητή των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή, είναι πολλά. Ενα από τα σημαντικότερα είναι η σθεναρή προσπάθεια της αμερικανικής κυβέρνησης, κυρίως της προηγούμενης δημοκρατικής διοίκησης, για την προώθηση των σχεδίων κατασκευής του αγωγού από το Μπακού, διαμέσου της Νοτιοανατολικής Τουρκίας στο λιμάνι Τζεϊχάν, απέναντι από την Κύπρο.

Παρά τις προσπάθειες και τις δεσμεύσεις της αμερικανικής κυβέρνησης, οι εταιρίες αξιολογούν ως πανάκριβη αυτήν την επιλογή, καθώς εκτιμάται ότι θα κοστίσει περισσότερα από 3 δισ. δολάρια. Οι πιθανοί επενδυτές θεωρούν επίσης το όλο εγχείρημα και επισφαλές, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα του αγωγού θα διέρχεται από κουρδικά εδάφη. Η έλλειψη πόρων υποχρέωσε τις ΗΠΑ να στραφούν στην εξέταση περισσότερο ρεαλιστικών προτάσεων.

Μια τέτοια πρόταση είναι ο «βαλκανικός αγωγός». Τον Ιανουάριο του 2000 σε μια διεθνή συνάντηση επενδυτών, ανάμεσα στους οποίους ήταν η «U.S. Eximbank, European Bank for Reconstruction and Development», η «World Bank» και η αμερικανικών συμφερόντων «Albanian - Macedonian - Bulgarian Oil Company» (AMBO), ανανεώθηκε το ενδιαφέρον για το βαλκανικό αγωγό.

Από τις μελέτες που έγιναν, συνάγεται η εκτίμηση ότι ο βαλκανικός αγωγός θα κοστίσει 826 εκατ δολάρια, δηλαδή περίπου τέσσερις φορές φθηνότερα από τον αγωγό Μπακού - Τζεϊχάν. Επιπροσθέτως, το σχέδιο εξασφαλίζει τον αμερικανικό στρατηγικό στόχο να αποκλειστεί η Ρωσία από το δίκτυο μεταφοράς των πετρελαίων της Κασπίας, μειώνει τη σημασία του Βόσπορου ως κόμβου μεταφοράς και θεμελιώνει την αμερικανική επιρροή και κυριαρχία στα Βαλκάνια.

ΗΤΑΝ ένα κυριακάτικο απόγιομα (11 Αυγούστου 1946), πάνε από τότε 55 χρόνια, που ο αξέχαστος δάσκαλος και σύντροφός μας, ο Κώστας Βιδάλης, έφευγε σαν σίφουνας για τη Θεσσαλία. Ναι, ακριβώς έτσι έφευγε, σαν σίφουνας, για να πάει να δει και να γράψει, που τότε κολυμπούσε στο αίμα και τα δάκρυα.

Η ΚΑΤΙΑ Βιδάλη, η συντρόφισσά του στη ζωή και στον αγώνα, πολλές φορές μίλησε για την απόφασή του να αγνοήσει όλες τις συστάσεις, τις συμβουλές και μ' ολοφάνερο τον κίνδυνο να πάει στη Θεσσαλία κάνοντας πράξη αυτό που μια ζωή δίδασκε στους νέους δημοσιογράφους «πρέπει να μάθωμεν» να κάνουμε ρεπορτάζ... Κανείς - έλεγε η γυναίκα του - δεν τον έστειλε στο στόμα του λύκου. Πήγε μόνος του θεληματικά. Και ο Κ. Καραγιώργης, ο διευθυντής του "Ρ", αλλά και οι συνάδελφοί του προσπάθησαν να τον συγκρατήσουν και να μην τον αφήσουν α φύγει. Δεν άκουγε, όμως. Μέρες είχε μείνει άγρυπνος με καρδιά φουρτουνιασμένη. Με την αγωνία πως οι Σούρληδες 'καιγαν τα χωριά, άρπαζαν το βιος του κοσμάκη, έδερναν μέχρι θανάτου τους αγρότες, βίαζαν γυναίκες, σκότωναν αγωνιστές.

ΚΑΙ βεβαιώνοντας την απόφασή του ο Κ. Βιδάλης έλεγε πως αυτή τη φορά δεν πρόκειται ν' ακούσω κανέναν, η Θεσσαλία έχει γίνει ένα απέραντο σφαγείο. Οσοι γλίτωσαν από το βόλι των Γερμανών σφάζονται τώρα σαν αρνιά. Είμαι δημοσιογράφος, πρέπει να κάμω τη δουλιά μου, να καταγγείλω όλα αυτό το όργιο της τρομοκρατίας, ν' αποκαλύψω τους δράστες. Πρέπει ο κόσμος να μάθει... Και θα μάθει, όταν πάμε εκεί να δούμε με τα ίδια μας τα μάτια.

Η ΚΑΤΙΑ θυμάται την τελευταία του παρουσία, όταν μαζί παραβρέθηκαν (το απόγευμα εκείνης της Κυριακής) στο γάμο δυο πολύ αγαπητών τους φίλων. «Χαιρέτησέ τους κι από μένα, είπε στη γυναίκα του ανοιχτόκαρδα μόλις τέλειωσε. Εγώ φεύγω, έχω δουλιά». Πήγε στο σπίτι, πήρε το βαλιτσάκι του. Κι έφυγε σαν σίφουνας... για τη Λάρισα, εκεί που τον έφερνε το υπέρτατο χρέος, για να δώσει με την πένα του την αλήθεια για ό,τι ζούσε εκείνη την ώρα η μαρτυρική Θεσσαλία.

ΟΙ ΜΕΡΕΣ που ακολούθησαν στην αίθουσα της σύνταξης της εφημερίδας μας μέτρησαν στιγμή με στιγμή όλη την αγωνία, την ελπίδα, αλλά και την απελπισία, καθώς τελικά μαθεύτηκε πως ο δημοσιογράφος Κ. Βιδάλης είχε πέσει στα χέρια των δολοφόνων της συμμορίας του Σούρλα και πως ύστερα από έναν αφάνταστο βασανισμό, αυτός που πριν δύο χρόνια, στο θεσσαλικό κάμπο, θα μας έδινε το μοναδικό και συγκλονιστικό εκείνο ρεπορτάζ «Η μάχη της Σοδειάς» (1944) βαθιά χαράματα στις 14 Αυγούστου 1946 θα τέλειωνε (έξω από το χωριό Μελία, στην τοποθεσία Κούμια) μια ζωή, που ήταν δοσμένη στον αγώνα και η απάντηση, η ύστατη, στους δημίους του ήταν η ζητωκραυγή του κι η πίστη του: «Το ΕΑΜ θα νικήσει».

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ δημοσιογραφία και την ώρα της δοκιμασίας, αλλά κι έπειτα, έδειξε τη βαθιά, την ξεχωριστή, την καθολική εκτίμηση, που είχε για τον Κώστα Βιδάλη. Και δεν ήταν μόνο οι συνάδελφοι, αλλά κι ο απλός άνθρωπος, που με κάθε τρόπο φανέρωνε την εκτίμησή του. Στο πολιτικό μνημόσυνο που έγινε στις 8 του Σεπτέμβρη 1946, στο θέατρο «Κεντρικό», η κοσμοπλημμύρα μένει αξέχαστη, αλλά κι ύστερα από 40 χρόνια στην τελετή μνήμης και τιμής στη Ρωμαϊκή Αγορά βεβαιώθηκε πως μένει ολοζώντανη η γενική εκτίμηση για τον αγωνιστή δημοσιογράφο και την προσφορά του.

ΗΤΑΝ δάσκαλος για όλους τους νέους δημοσιογράφους, όλους εκείνους που είχαν την τύχη να βρεθούν κοντά του και να περπατήσουν στο ρεπορτάζ, να δώσουν τα πρώτα χειρόγραφα. Μερικοί ακόμη στη ζωή θυμούνται και τιμούν τον αξέχαστο, τον αυστηρό κι όχι εύκολο εκείνο δάσκαλο. Μια από τις βασικές υποδείξεις, στην οποία και επέμενε, ήταν: «...Να γράφεις - κύριε συνάδελφε (αυτή ήταν δική του αγαπητή στερεότυπη εισαγωγική φράση και μάλιστα την είχε σε γενική χρήση) για τους απλούς ανθρώπους. Καθαρά, όχι συννεφώδη, σύντομα και περιεκτικά. Αφηνε τις φλυαρίες και δίνε το λόγο στα γεγονότα. Αυτά πείθουν...». Γι' αυτό και δεν «κατασκεύαζε» ειδήσεις με τη φαντασία, αλλά έτρεχε, γύριζε ολούθε και τις αναζητούσε...

ΣΗΜΕΡΑ, 55 χρόνια από το 1946, από το μαρτυρικό του θάνατο, τιμάμε τον πρωτομάχο αγωνιστή δημοσιογράφο της εφημερίδας μας σαν ακριβή ολοζώντανη κληρονομιά. Δεν είναι μια μνήμη μουσειακή, αν ήταν τέτοια θα έσβηνε στο χρόνο. Είναι κάλεσμα και διδαχή. Σ' αυτήν ακουμπάμε την καρδιά μας και την πένα μας. Ο δάσκαλος είναι ολοζώντανος, είναι μαζί στους αγώνες, στο χρέος του σήμερα.

ΟΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ που προσέφερε ο Κ. Βιδάλης στο «Ρ» - γράφει ο Κ. Καραγιώργης - ήσαν ανεκτίμητες. Κι όχι μόνο σαν βασικός οικονομικός και πολιτικός συντάκτης, αλλά και σαν βασικός συνεργάτης στη διαμόρφωση της εφημερίδας σε μεγάλο και συγχρονισμένο δημοσιογραφικό οργανισμό και τη δημιουργία ενός επιτελείου νέων δημοσιογράφων, που είναι άξιοι του ονόματος.

ΜΠΟΡΕΙ, παρατηρούσε ο Κ. Καραγιώργης, το δημοσιογραφικό επάγγελμα να είναι συναρπαστικό και φλογερό, αλλά είναι επίσης γεγονός ότι μέσα στα πλαίσια των ταξικών κοινωνικών συνθηκών είναι σπαρμένο με πολλές ηθικές άκανθες και τριβόλους, όχι λιγότερες βέβαια, αλλά προσαρμοσμένες στα δικά μας κλίματα. Το χειρότερο είναι ότι όχι σπάνια εγίνονταν άσχημες προσμείξεις στο δημοσιογραφικό επάγγελμα και χρησιμοποιήθηκε σαν αφετηρία για καταποντισμούς σε αμαρτωλά χρηματοκιβώτια... Ο Βιδάλης έμεινε αγνός. Κράτησε την κάπα του παστρική και μπορούσε να την κρεμάσει όπου ήθελε...