Το 16ο Συνέδριο του ΚΚΕ έδωσε ιδιαίτερη προσοχή και σημασία στα προβλήματα που σχετίζονται με τη Λαϊκή Οικονομία. Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο: Δε νοείται Λαϊκή Οικονομία χωρίς τη Λαϊκή Εξουσία. Και το αντίστροφο. Δεν μπορεί να σταθεί και να υπάρχει μια Λαϊκή εξουσία δίχως τη Λαϊκή Οικονομία.

Οταν χρησιμοποιούμε την έννοια Λαϊκή Οικονομία δεν είναι καθόλου και πάντα αυτονόητο σε όλους, το τι ακριβώς εννοούμε. Γι' αυτό θεωρώ σκόπιμο να διατυπώσω μερικές σκέψεις για την ουσία και το περιεχόμενο της Λαϊκής Οικονομίας.

Η λαϊκή οικονομία καθιερώθηκε σαν όρος στις χώρες που οικοδομούσαν το σοσιαλισμό. Ετσι καθιερώθηκε σαν σύστημα κοινωνικής αναπαραγωγής μέσα σε ορισμένα εδαφικά πλαίσια. Η έννοια «λαϊκή οικονομία» χρησιμοποιείται και σαν συνώνυμη της έκφρασης «Οικονομία της χώρας» (ή «Εθνική Οικονομία») στο συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό.

Η υλική βάση της λαϊκής οικονομίας αποτελείται από το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων. Ο κοινωνικο-οικονομικός τύπος, όμως, της λαϊκής οικονομίας καθορίζεται από τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής. Με άλλα λόγια, τα βασικά γνωρίσματα και νομοτέλειες ανάπτυξης της λαϊκής οικονομίας προσδιορίζονται από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και από το χαρακτήρα των σχέσεων παραγωγής. Με την πλατιά έννοια, η λαϊκή οικονομία αγκαλιάζει όλους τους κλάδους και τις μορφές της κοινωνικής εργασίας. Αυτή από μόνη της αποτελεί μια γενική κατηγορία, που εμφανίστηκε και αναπτύσσεται σα συγκεκριμένη εκδήλωση και μορφή ανάπτυξης της κοινωνικής παραγωγής.

Οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία της οικονομίας σαν ένα ενιαίο σύνολο γενικά διαμορφώνεται για πρώτη φορά στον καπιταλισμό, στο προτσές του σχηματισμού εθνικών κρατών, στη βάση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, του βαθέματος του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας, της ειδίκευσης των κλάδων της παραγωγής, της εμφάνισης της εθνικής αγοράς και της μεγάλης μηχανικής παραγωγής.

Η οικονομία στον καπιταλισμό βασίζεται στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, στην εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας και αναπτύσσεται ανάλογα με τις απαιτήσεις των οικονομικών νόμων του καπιταλισμού: στοιχειακά, άναρχα, κυκλικά, υποτασσόμενη στο βασικό οικονομικό νόμο της καπιταλιστικής παραγωγής, στο νόμο της υπεραξίας ο οποίος στον ιμπεριαλισμό εκδηλώνεται με τη μορφή του μονοπωλιακού υπερκέρδους.

Με το πέρασμα του ιμπεριαλισμού στην κρατικο-μονοπωλιακή του βαθμίδα ανάπτυξης και την ενεργό παρέμβαση του αστικού κράτους στην οικονομία, όχι μόνο δεν ξεπεράστηκαν οι ανταγωνιστικές αντιθέσεις, ο ανισόμετρος και στοιχειακός χαρακτήρας ανάπτυξης, αλλά οξύνθηκαν και δυνάμωσαν ακόμα περισσότερο: η περιοδικότητα των οικονομικών κρίσεων «υπερπαραγωγής», ο πληθωρισμός, η ανεργία, η πείνα, η εξαθλίωση - σχετική και απόλυτη - των εργαζομένων κ.ά.

Οταν, λοιπόν, γίνεται λόγος για λαϊκή οικονομία, αυτό σε καμιά περίπτωση δε σημαίνει ότι πρόκειται για μια οποιαδήποτε μορφή οικονομίας. Απεναντίας. Οταν εμείς μιλούμε για λαϊκή οικονομία πάντα εννοούμε και έχουμε υπόψη μας τη σοσιαλιστική οικονομία.

Παίρνοντας υπόψη την προγραμματική θέση του ΚΚΕ ότι και στη χώρα μας υπάρχουν οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, στην απόφαση του 16ου Συνεδρίου, αναφέρεται: «Η Ελλάδα, παρά τις καταστροφές που έχουν επιφέρει οι κρίσεις και η εισαγωγική διείσδυση εμπορευμάτων, λόγω του μονοπωλιακού ανταγωνισμού, έχει τις υλικές προϋποθέσεις να διαμορφώσει και να αναπτύξει τη λαϊκή οικονομία» (Απόφαση 16ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, ΚΟΜΕΠ, τ1/2001, σελ. 15) Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λαϊκής οικονομίας, που την κάνουν να διαφέρει ριζικά από την καπιταλιστική οικονομία, είναι:

Πρώτον, η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής:

α) Η δημιουργία της κοινωνικής κρατικής - παλλαϊκής ιδιοκτησίας, στα βασικά και συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής. Δεν κοινωνικοποιούνται τα πάντα, δεν υποστηρίζουμε την πλήρη, καθολική σε πανεθνική κλίμακα κοινωνικοποίηση. Γι' αυτό στην κοινωνική σοσιαλιστική ιδιοκτησία εντάσσονται μόνο οι βασικοί και στρατηγικής σημασίας κλάδοι της βιομηχανίας, όπως: Η ενέργεια. Οι τηλεπικοινωνίες. Ο ορυκτός πλούτος, τα ορυχεία. Η ύδρευση. Οι μεταφορές. Οι βασικοί κλάδοι της μεταποίησης, όπως παραγωγής μέσων παραγωγής και προϊόντων λαϊκής κατανάλωσης. Το τραπεζικό σύστημα, το σύστημα συγκέντρωσης, διοχέτευσης, διαχείρισης οικονομικών και υλικών πόρων. Το εξωτερικό εμπόριο, το συγκεντρωμένο δίκτυο εσωτερικού εμπορίου. Ο τομέας της λαϊκής στέγης. Η έρευνα. Η δημοκρατική πληροφόρηση του λαού. Το δημόσιο, ενιαίο, και δωρεάν σύστημα Εκπαίδευσης, Υγείας, Πρόνοιας και Ασφάλισης.

β) Δίπλα στην κοινωνική κρατική ιδιοκτησία θα υπάρχει και η κοινωνική συνεταιριστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής με τη λειτουργία των διαφόρων μορφών συνεταιρισμού (καταναλωτικών, προμηθευτικών, πιστωτικών κλπ.) και κυρίως του παραγωγικού συνεταιρισμού ως ανώτερη μορφή οργάνωσης των μικρομεσαίων αγροτών και των μικρών επιχειρηματιών.

Δεύτερον, η στηριζόμενη στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής σχεδιομετρική, αναλογική κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη σε πανεθνική κλίμακα.

Ο Φρ. Ενγκελς, στο «Αντι-Ντύρινγκ» (σελ 411), γράφει σχετικά: «Οπου κυριαρχούν τα τραστ, ο ελεύθερος συναγωνισμός παραχωρεί τη θέση του στα μονοπώλια και έτσι, η χωρίς κανένα σχέδιο παραγωγή της καπιταλιστικής κοινωνίας, κάνει την πρώτη υποχώρηση μπρος στη σχεδιασμένη παραγωγή που είναι το χαρακτηριστικό της σοσιαλιστικής κοινωνίας, που άλλωστε ζυγώνει». Σύμφωνα με τον Β.Ι. Λένιν: «Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νοηθεί... χωρίς τη σχεδιομετρική κρατική οργάνωση που υποτάσσει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην αυστηρότατη τήρηση ενιαίου κανόνα στην παραγωγή και στην κατανομή των προϊόντων. Γι' αυτό μιλούσαμε πάντα εμείς οι μαρξιστές δεν αξίζει τον κόπο να χάσουμε ούτε δύο δευτερόλεπτα για συζήτηση με ανθρώπους που δεν κατάλαβαν ακόμη και αυτό το πράγμα». (Απαντα, τ. 43, σελ. 210-211).

Τρίτον, μέσα στα πλαίσια του συστήματος λαϊκής οικονομίας η εργατική δύναμη δεν είναι εμπόρευμα και η εργασία παύει να είναι πηγή για τον πλουτισμό της τάξης των καπιταλιστών και κυρίως της χρηματιστικής ολιγαρχίας. Η εργασία μετατρέπεται σε εργασία για τον ίδιο τον εργάτη και για τη σοσιαλιστική κοινωνία.

Τέταρτο, η καθιέρωση και η ανάπτυξη του εργατικού και κοινωνικού ελέγχου σε όλους τους τομείς της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ο Β.Ι. Λένιν θεωρώντας τον εργατικό έλεγχο σαν μια νέα μορφή της ταξικής πάλης του προλεταριάτου, τόνιζε: «Αν θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε την έννοια "έλεγχος", καθώς και το ζήτημα πότε και ποιος θα ασκεί αυτό τον έλεγχο, δεν πρέπει να χάνουμε ούτε στιγμή από μπροστά μας τον ταξικό χαρακτήρα του σημερινού κράτους, που δεν είναι παρά οργάνωση ταξικής κυριαρχίας». (Απαντα, τ.32, σελ. 239-240). Και ότι ο εργατικός έλεγχος στην παραγωγή και στη διανομή των προϊόντων, η καθιέρωση της «γενικής υποχρεωτικής εργασίας» και άλλα μεταβατικά μέτρα προς το σοσιαλισμό «στο σύνολό τους και στην εξέλιξή τους τα μέτρα αυτά θα αποτελούσαν πέρασμα στο σοσιαλισμό, που άμεσα, μονομιάς, χωρίς μεταβατικά μέτρα δεν είναι πραγματοποιήσιμος στη Ρωσία, αλλά είναι πέρα για πέρα πραγματοποιήσιμος και ζωτικά αναγκαίος σαν αποτέλεσμα τέτοιου είδους μεταβατικών μέτρων» (Απαντα, τ.31, σελ. 56).

Πέμπτο, η πρόσβαση της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζομένων σε όλα τα επιτεύγματα και τις αξίες του πολιτισμού.

Εκτο, ο σκοπός της λαϊκής οικονομίας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος με τις ανάγκες του. Ολα γίνονται για το καλό και την ευτυχία των ανθρώπων. Ο βασικός οικονομικός νόμος της είναι η ολοένα και πληρέστερη ικανοποίηση των συνεχώς αυξανόμενων αναγκών του λαού στη βάση της αδιάκοπης ανάπτυξης και τελειοποίησης της κοινωνικής παραγωγής.

Συνεπώς, το συμπέρασμα που συνάγεται είναι ότι αυτό που εμείς λέμε σήμερα λαϊκή οικονομία δε συμβιβάζεται με το καπιταλιστικό περίβλημα, δηλαδή, δε χωράει στα στενά πλαίσια των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Αρα, λαϊκή εξουσία και λαϊκή οικονομία πάνε μαζί και αυτό σημαίνει σοσιαλισμός - που είναι η μόνη εναλλακτική λύση έναντι της καπιταλιστικής οικονομίας.