Ιστορικός τόπος που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, χαρακτηρίστηκε η Γυάρος (ή Γιούρα), όπως επί χρόνια ζητούσαν οι φορείς των πολιτικών εξορίστων. Η κήρυξη έγινε με απόφαση του υπουργού Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλου. Η Γυάρος αποτελεί σπουδαίο χώρο ιστορικής μνήμης, αφού σ' αυτή από τα τέλη της δεκαετίας του '20 μέχρι και το τέλος της απριλιανής χούντας εκτοπίστηκαν χιλιάδες αγωνιστές του λαού μας.

Παράλληλα με το νησί, ιστορικά διατηρητέα μνημεία χαρακτηρίστηκαν το κτίριο των φυλακών και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε όρμων του νησιού. Τα διατηρητέα μνημεία, σύμφωνα με την απόφαση της κήρυξής τους: Αποτελούν στο σύνολό τους χώρο μνήμης, σύμβολα ελευθερίας και τεκμήρια μιας εποχής που σημάδεψε τη νεότερη ιστορία μας. Αποτελούν κατασκευές που ολοκληρώθηκαν με προσωπική εργασία των ίδιων των κρατουμένων κάτω από ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες. Διατηρούν, χωρίς μεταγενέστερες αλλοιώσεις, την αρχική τους δομή, διάταξη και χαρακτήρα και δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τις συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν την περίοδο της λειτουργίας τους και για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Είναι κτίρια με αξιόλογη αρχιτεκτονική, στην οποία τα υλικά, η μορφή και η κατασκευή διακρίνονται από αλληλουχία και συνέπεια.

Μπορεί να κηρύχτηκε το νησί-κολαστήριο ιστορικό μνημείο, οι καλές προθέσεις όμως της κήρυξής του θα αποδειχθούν μόνον εφόσον υπάρξουν σε εύλογο διάστημα έργα συντήρησης και αναστήλωσης των κτιρίων που έχτισαν τόσες γενιές αγωνιστών. Γιατί και η Μακρόνησος χρόνια πριν κηρύχτηκε ιστορικό «μνημείο», αλλά ούτε τα κατεπείγοντα αναστηλωτικά έργα δεν έγιναν.