Με τη Ρωσία να «πατάει» πιο γερά στον Νότιο Καύκασο - και με στρατιωτικές δυνάμεις - και την Τουρκία να αποκομίζει κέρδη μέσω του Αζερμπαϊτζάν, επιμένοντας παράλληλα για ακόμη μεγαλύτερο ρόλο (και στρατιωτικό), τερματίστηκαν την περασμένη βδομάδα οι εχθροπραξίες Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν στον ορεινό θύλακα Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Η τριμερής συμφωνία υπογράφτηκε - μετά από έξι βδομάδες σφοδρών συγκρούσεων - τη Δευτέρα το βράδυ από τον πρωθυπουργό της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, και τον Ρώσο Πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν. Η συμφωνία για κατάπαυση του πυρός ήρθε ώρες μετά την κατάληψη της στρατηγικής σημασίας πόλης Σούσα από το Αζερμπαϊτζάν και πρακτικά επικυρώνει τις στρατιωτικές νίκες των αζερικών Ενόπλων Δυνάμεων, που είχαν στη διάθεσή τους - μεταξύ άλλων - σύγχρονο στρατιωτικό εξοπλισμό από Τουρκία, Ισραήλ, ενώ μέσω της Τουρκίας Σύροι μισθοφόροι στάλθηκαν στη γραμμή του μετώπου.

Στο Αζερμπαϊτζάν επιστρέφονται - σταδιακά μέχρι την 1η Δεκέμβρη - ορισμένες περιφέρειες που συνορεύουν με το Ναγκόρνο Καραμπάχ και χρησιμοποιούνταν ως ζώνες ασφαλείας από τους Αρμένιους κατοίκους του θύλακα, καθώς και ορισμένα εδάφη εντός του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Κατά κύριο λόγο είναι πρώην περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, που η Αρμενία είχε καταλάβει στον πόλεμο του '94 και εκκρεμούσε η επιστροφή τους βάσει παλιότερων συμφωνιών. Επίσης, η συμφωνία προβλέπει ότι οι πρόσφυγες θα επιστρέψουν στα εδάφη τους, με ευθύνη της Υπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.

Ο πιο σημαντικός όμως όρος της συμφωνίας είναι η παρουσία περίπου 2.000 Ρώσων στρατιωτικών (ως «ειρηνευτική δύναμη») περιμετρικά του Ναγκόρνο Καραμπάχ (των εδαφών που του απέμειναν μετά τη συμφωνία) για τουλάχιστον πέντε χρόνια, με αυτόματες πενταετείς ανανεώσεις, αν δεν υπάρξει άλλη σχετική συμφωνία. Προκειμένου να μην αποκοπεί η πρωτεύουσα της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Στεπανακέρτ, από την Αρμενία ως αποτέλεσμα των εδαφικών παραχωρήσεων, οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις θα ελέγχουν και τον διάδρομο του Λατσίν, που συνδέει τα δύο εδάφη.

Επίσης, τα ρωσικά στρατεύματα θα εξασφαλίζουν την οδική και επικοινωνιακή σύνδεση του Αζερμπαϊτζάν με τον αζερικό θύλακα του Ναχιτσεβάν. Το άνοιγμα διαύλων επικοινωνίας του Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα Ναχιτσεβάν, ο οποίος συνορεύει με την Τουρκία, δημιουργεί πλέον μια χερσαία διαδρομή από την Τουρκία προς το ηπειρωτικό Αζερμπαϊτζάν και - μεταξύ άλλων - θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για μελλοντική μεταφορά αζέρικου φυσικού αερίου προς την Τουρκία.

Στο μεταξύ, παραμένει ανοιχτό το ζήτημα σχετικά με το πολιτικό καθεστώς του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το οποίο, πλέον αποδυναμωμένο και συρρικνωμένο, θα «επιβιώνει» υπό την «προστασία» των ρωσικών στρατευμάτων. Η ανάπτυξη μιας «ειρηνευτικής» στρατιωτικής επιχείρησης, χωρίς μια πολιτική διαδικασία για το status quo του θύλακα, πρακτικά σημαίνει ότι η ρωσική αποστολή «θα είναι εκεί για πάντα», σημειώνουν διεθνείς αναλυτές, επισημαίνοντας ότι «δημιουργείται μια εγγενώς ασταθής κατάσταση».

Εξάλλου, όπως σημειώνουν αναλυτές στον διεθνή Τύπο, η Ρωσία διατηρώντας επ' αόριστον στρατεύματα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και σε αζέρικο έδαφος, επιδιώκει να αποκλείσει μια ενδεχόμενη ένταξη του Αζερμπαϊτζάν στο ΝΑΤΟ και να ανακόψει τη ΝΑΤΟική περικύκλωσή της.

Ταυτόχρονα, αυξάνεται η επιρροή της τόσο στο Αζερμπαϊτζάν όσο και στην Αρμενία. Για ορισμένους αναλυτές, η ρωσική ειρηνευτική αποστολή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι η μεγαλύτερη επέμβαση της Ρωσίας στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου, μετά τον πόλεμο της Γεωργίας το 2008.

«Με ρωσική στρατιωτική παρουσία σε έδαφος, που είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ως αζερικό, και που εξασφαλίζει την πρόσβαση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναχιτσεβάν, η Μόσχα "πατάει" πολύ πιο γερά στη χώρα αυτή. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ θα μοιάζει πλέον περισσότερο με τις (επαρχίες της Γεωργίας) Αμπχαζία και Νότια Οσετία πριν από το 2008», αναφέρει άρθρο στελέχους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων στο «Politico».

Στο ίδιο άρθρο σημειώνεται πως «αυξάνεται δραματικά η εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία, αφού το τμήμα του Ναγκόρνο Καραμπάχ που απομένει στους Αρμένιους είναι εντελώς ανυπεράσπιστο χωρίς τη Ρωσία».

Με την τριμερή «ειρηνευτική» συμφωνία η Ρωσία παρέκαμψε τις άλλες δύο συμπροεδρεύουσες δυνάμεις στην Ομάδα του Μινσκ του ΟΑΣΕ, ΗΠΑ και Γαλλία, που έτσι κι αλλιώς διαδραμάτισαν ελάχιστο ρόλο στις διαπραγματεύσεις της τελευταίας σύγκρουσης.

«Υπάρχει μια εντελώς νέα γεωπολιτική διαμόρφωση» με επαναπροσδιορισμό των «εγγυήσεων ασφαλείας» της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, με εμφανή την απουσία της Δύσης, ενώ η Τουρκία αποτελεί «σημαντικό μέρος της εξίσωσης», τονίζει ο Φιοντόρ Λουκιάνοφ, πολιτικός αναλυτής «κοντά» στο Κρεμλίνο και αρχισυντάκτης στο «Global Affairs».

«Η Ρωσία επέστρεψε στον ηγετικό της ρόλο στο Νότιο Καύκασο με αυτήν τη συμφωνία και το αποτέλεσμα είναι ένας θρίαμβος για τη Ρωσία», σύμφωνα με τον Λουκιάνοφ, γράφει η ρωσική εφημερίδα «Kommersant», καθώς «ο ρόλος της Ρωσίας ως εγγυητή της σταθερότητας απαιτείται από τις δύο πλευρές».

Αξίζει να σημειωθεί πως παρότι η Ρωσία και η Αρμενία δεσμεύονται με «αμυντικό σύμφωνο» ως μέλη του Οργανισμού Συνθήκης Συνεργασίας για την Ασφάλεια, παρότι στην Αρμενία βρίσκεται ρωσική στρατιωτική βάση, παρότι η Τουρκία στήριζε ολοφάνερα (και στρατιωτικά) το Αζερμπαϊτζάν, ενώ η Ρωσία «εξέφραζε ανησυχίες» για τους Σύρους μισθοφόρους μαχητές, η τελευταία απέφυγε οποιαδήποτε στρατιωτική ανάμειξη.

Μάλιστα, η Ρωσία αρνούνταν για βδομάδες - με διάφορα προσχήματα - να στείλει «ειρηνευτική αποστολή» που θα επέβλεπε τις τρεις προηγούμενες εκεχειρίες μέχρι να καταστεί σαφές ότι το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε τη Σούσα και απειλούσε πλέον να καταλάβει το Στεπανακέρτ και ολόκληρο το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Το γεγονός αυτό βεβαίως δεν είναι άσχετο με το ότι η κυβέρνηση της Αρμενίας, υπό τον Νικόλ Πασινιάν, διαμόρφωσε πολιτική αποστασιοποίησης από την Ευρασιατική Οικονομική Ενωση, της οποίας η Αρμενία είναι μέλος, και προσανατόλισε τη χώρα περισσότερο προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Προβληματισμό για το ρόλο της ΕΕ εκφράζει ο αρθρογράφος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων: «Διαφαίνονται δύο καθαροί νικητές, η Ρωσία και η Τουρκία, που ενεπλάκησαν ενεργά στη σύγκρουση ενώ η ΕΕ απλώς παρατηρούσε».

«Η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής στην ευρύτερη γειτονιά της ΕΕ στρατιωτικοποιείται όλο και περισσότερο. Οι βασικοί παίκτες στην περιοχή δεν είναι χώρες της ΕΕ. Αντιθέτως, η Τουρκία, η Ρωσία και τώρα το Αζερμπαϊτζάν βλέπουν τη στρατιωτική δράση ως αποτελεσματικό και ασφαλή δρόμο για την επιτυχία, από τον Νότιο Καύκασο μέχρι τη Συρία και τη Λιβύη. Οσο η ΕΕ συνεχίζει να στηρίζεται αποκλειστικά στα διπλωματικά και οικονομικά μέσα για την άσκηση της επιρροής της, η τάση αυτή θα συνεχίζεται. Η ΕΕ θα πρέπει να αρχίσει να συνεργάζεται στον στρατιωτικό τομέα, στην αντικατασκοπεία και την ασφάλεια με διάφορες χώρες στα ανατολικά και τα νότιά της. Μόνο έτσι η φωνή της θα αρχίσει να ακούγεται δυνατότερα», επισημαίνεται.

Στο μεταξύ, η Τουρκία διεκδικεί - με αμφιλεγόμενες δηλώσεις - αναβαθμισμένο ρόλο και στρατιωτική παρουσία στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η Ρωσία, όπως παρέκαμψε τη συμμετοχή της Τουρκίας σε τετραμερείς ειρηνευτικές συνομιλίες (αξιοποιώντας την άρνηση της Αρμενίας), τώρα αποκλείει σε όλους τους τόνους κάθε τουρκική στρατιωτική παρουσία στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.

«Δεν θα αποσταλούν ειρηνευτικές (στρατιωτικές) μονάδες της Τουρκίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ», ξεκαθάρισε την Πέμπτη, για ακόμη μια φορά η Ρωσία, μέσω του ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, παραπέμποντας στη «σαφή σχετική διάταξη» στην κοινή δήλωση των ηγετών Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν - Ρωσίας.

Η δραστηριότητα των Τούρκων παρατηρητών θα περιοριστεί στις εγκαταστάσεις του ρωσο-τουρκικού κέντρου ελέγχου κατάπαυσης του πυρός που θα βρίσκεται «στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, στο τμήμα του που δεν βρίσκεται κοντά στο Καραμπάχ και πρέπει να συμφωνηθεί χωριστά», πρόσθεσε ο Λαβρόφ, απαντώντας σε δηλώσεις που είχαν κάνει νωρίτερα οι Τούρκοι υπουργοί Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και Αμυνας Χουλούσι Ακάρ. Την Παρασκευή στην Τουρκία αναμενόταν να μεταβεί ρωσική αντιπροσωπεία για τη διαπραγμάτευση σε σχέση με το κέντρο αυτό.