Με «σημαία» τις «επενδύσεις» στην «οικονομία της φροντίδας», δίπλα σε αναλυτικούς υπολογισμούς και εκτιμήσεις για τη συμβολή της στην απασχόληση και την οικονομία, παρουσιάστηκε στις αρχές του Σεπτέμβρη η «ευρωπαϊκή στρατηγική για τη φροντίδα».

Οι διαπιστώσεις για τις «επίμονες ανισότητες μεταξύ των φύλων», δηλαδή τα υπολειπόμενα ποσοστά της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, αποτελούν ως συνήθως έναν βασικό άξονα πάνω στον οποίο ξεδιπλώνονται οι αντιδραστικές προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ο στόχος της ΕΕ και των κυβερνήσεων είναι γνωστός και από χρόνια διακηρυγμένος. Αφορά την παροχή «οικονομικά προσιτών και προσβάσιμων υπηρεσιών φροντίδας» και επαναλαμβάνεται για μια ακόμα φορά επικαιροποιημένος, με «συστάσεις» προς τα κράτη - μέλη σχετικά με την Προσχολική Αγωγή και τη μακροχρόνια φροντίδα, δηλαδή τη φροντίδα υπερηλίκων, αναπήρων και χρονίως πασχόντων.

Ολες οι παραπάνω κατευθύνσεις συνδέονται με τους πάγιους στόχους για τη «γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των φύλων όσον αφορά την απασχόληση». Τα εμπόδια που θέτουν οι ευθύνες «φροντίδας» στη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας απασχολούν σταθερά τα αστικά επιτελεία. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι «7,7 εκατομμύρια γυναίκες βρίσκονται εκτός απασχόλησης επειδή έχουν αναλάβει ευθύνες φροντίδας».

«Η επένδυση στη φροντίδα αποτελεί επένδυση στην ισότητα των φύλων», διαμηνύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σπεύδει να αναλύσει τα προσδοκώμενα οφέλη: «Οι επενδύσεις σε υπηρεσίες φροντίδας βοηθούν περισσότερες γυναίκες να ενταχθούν στην αγορά εργασίας και αποφέρουν περισσότερα έσοδα για τους δημόσιους προϋπολογισμούς». Στην κατεύθυνση αυτή, προσβλέπει σε «πρόσθετους φόρους και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης».

Δίπλα στα παραπάνω, η εργοδοσία έχει κάθε λόγο να προσδοκά νέα κέρδη από την εκμετάλλευση της γυναικείας εργατικής δύναμης, ειδικευμένης και μη, που μένει αναξιοποίητη λόγω των συνθηκών που δημιουργούν οι ελλείψεις σε βρεφονηπιακούς σταθμούς και υπηρεσίες για τη φροντίδα των ηλικιωμένων.

Οσον αφορά την Προσχολική Αγωγή, η Επιτροπή προτείνει στα κράτη - μέλη να αναθεωρήσουν τους λεγόμενους «στόχους της Βαρκελώνης» που είχαν τεθεί το 2002.

Οι νέοι «φιλόδοξοι αλλά και ρεαλιστικοί» στόχοι προβλέπουν να ανέλθει η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα στο 50% των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών (από 33% που προέβλεπε ο προηγούμενος στόχος) και στο 96% των παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και της ηλικίας έναρξης της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (από 90%) έως το 2030.

Οι σχετικές υπηρεσίες καλούνται να ενσωματώσουν «ευέλικτα μοντέλα στην παροχή φροντίδας», για να ταιριάξουν στην αντίστοιχη άθλια εργασιακή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι που τις χρησιμοποιούν.

Παράλληλα, θα πρέπει να παρέχουν «επαρκή αριθμό ωρών», καθώς η Επιτροπή διαπιστώνει πως η «πολύ χαμηλή ένταση της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας» δεν ευνοεί την ένταξη των μητέρων στην αγορά εργασίας. Στη βάση των κατευθύνσεων αυτών, η Προσχολική Αγωγή κόβεται και ράβεται στα εργασιακά ωράρια των γονιών και τους στόχους για αύξηση της «απασχολησιμότητας» των μητέρων.

Οι «λύσεις» που προωθεί η κυβέρνηση για τη δημιουργία «χώρων φύλαξης» βρεφών στις επιχειρήσεις, με τη χρηματοδότηση μάλιστα του Ταμείου Ανάκαμψης, το πρόγραμμα που θα επιδοτεί τις μητέρες για να πληρώνουν «νταντάδες», τα «voucher» που δίνονται με το σταγονόμετρο στους γονείς για μια θέση στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, είναι πλήρως ευθυγραμμισμένες με τις κατευθύνσεις της ΕΕ και της νέας «στρατηγικής» της για τη «φροντίδα».

Το ίδιο και η πολυδιαφημισμένη επέκταση της άδειας και του επιδόματος μητρότητας που χορηγεί η ΔΥΠΑ (πρώην ΟΑΕΔ) από τους έξι στους εννέα μήνες. Το κυβερνητικό μέτρο, που πλασάρεται ως πρωτοβουλία για τη «στήριξη της οικογένειας» και την «αποκατάσταση της δικαιοσύνης στις νέες μητέρες», επιμηκύνει μια κακοπληρωμένη άδεια, που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό (στη δε περίπτωση των μερικά απασχολούμενων με τον μισό κατώτατο μισθό).

Αφήνει ταυτόχρονα άθικτη την απαράδεκτη διάταξη που προϋποθέτει τη συμπλήρωση 200 ενσήμων τα τελευταία 2 χρόνια για τη χορήγηση του επιδόματος μητρότητας. Το συγκεκριμένο μέτρο εξυπηρετεί και την προσπάθεια να μεταθέσει η κυβέρνηση λίγους μήνες παραπέρα το πρόβλημα των ελάχιστων θέσεων στους βρεφικούς σταθμούς.

Από το κάδρο των ευρωπαϊκών και κυβερνητικών πολιτικών δεν λείπουν οι κατευθύνσεις για περισσότερη «ευελιξία» στο όνομα της καλύτερης «ισορροπίας επαγγελματικής και προσωπικής ζωής». Για μια ακόμα φορά η ΕΕ προτείνει «ευέλικτες ρυθμίσεις χρόνου εργασίας, όπως η μερική απασχόληση, η τηλεργασία και η ευέλικτη απασχόληση» για τους εργαζόμενους γονείς.

Οσον αφορά τον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ομολογεί κυνικά ότι οι υπηρεσίες που υπάρχουν «δεν είναι ανάλογες με τις ανάγκες», δεν είναι «οικονομικά προσιτές» στα άτομα που τις χρειάζονται, ενώ σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν αντιστοιχούν σε «υψηλά επίπεδα ποιότητας».

Οι ανέξοδες διαπιστώσεις βέβαια σε τίποτα δεν αλλάζουν τα αδιέξοδα των οικογενειών που καλούνται να σηκώσουν χωρίς καμία κρατική βοήθεια και στήριξη το βάρος της φροντίδας υπερηλίκων και άρρωστων μελών τους, συγγενών με χρόνιες παθήσεις ή και αναπηρίες.

Αντίθετα, αξιοποιούνται ως αφετηρία για κλιμάκωση της ίδιας αντιλαϊκής στρατηγικής, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να «συνιστά» στα κράτη - μέλη την κατάρτιση νέων «εθνικών σχεδίων δράσης» για να καταστήσουν τις σχετικές υπηρεσίες «διαθέσιμες, προσβάσιμες και πιο ποιοτικές».

Στον επίμαχο τομέα, οι δημόσιες δομές είναι ανύπαρκτες, οι δε ιδιωτικές είτε είναι οικονομικά απλησίαστες είτε παρέχουν υπηρεσίες με ιδιαίτερα χαμηλή στάθμη ποιότητας. Το αποτέλεσμα είναι να κυριαρχεί η λεγόμενη «άτυπη φροντίδα», είτε από τα ίδια τα μέλη της οικογένειες, κυρίως τις γυναίκες, είτε από κάποιον φροντιστή που η οικογένεια αναλαμβάνει να βρει και να πληρώσει.

Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει πως «η αξία των ωρών μακροχρόνιας περίθαλψης» που παρέχονται από «άτυπους φροντιστές» είναι «περίπου 2,5% του ΑΕΠ της ΕΕ υψηλότερη από τη δημόσια δαπάνη για μακροχρόνια φροντίδα».

Το ενδιαφέρον της ΕΕ και των κυβερνήσεων δεν είναι η αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης για την κάλυψη των αναγκών, αλλά η αξιοποίηση των «μεγάλων οικονομικών δυνατοτήτων» και των «νέων ευκαιριών» που προκύπτουν από την αυξανόμενη ζήτηση για υπηρεσίες φροντίδας, κυρίως λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.

Είναι ενδεικτική η εκτίμηση πως έως το 2050 θα χρειαστεί να προστεθούν περισσότεροι από 1,6 εκατομμύρια εργαζόμενοι στον τομέα αυτό, προκειμένου να διατηρηθεί η κάλυψη για μακροχρόνια περίθαλψη και φροντίδα στο ίδιο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα.

Μπροστά στο πρόβλημα αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαρακτηρίζει «παράγοντα - κλειδί» τις μεταναστευτικές ροές και την αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού που αντιπροσωπεύουν οι μετανάστες, για να καλύψει τις ανάγκες και τις ελλείψεις. Οι «νόμιμες οδοί» για μετανάστευση χαρακτηρίζονται «ευκαιρία» τόσο για τους μετανάστες, προκειμένου «να ξεκινήσουν καριέρα στην ΕΕ», όσο και για τις ευρωπαϊκές χώρες να καλύψουν τη ζήτησή τους για θέσεις εργασίας.

«Αυτές οι ευκαιρίες μπορεί επίσης να είναι πολύτιμες για τους ανθρώπους που διαφεύγουν από τη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία, ειδικά για έμπειρους εργαζόμενους στον τομέα της φροντίδας», αναφέρει η Επιτροπή. Την ίδια στιγμή, οι «ευκαιρίες» αυτές αντιπροσωπεύουν θέσεις ανασφάλιστης εργασίας, με χαμηλούς μισθούς, χωρίς ωράριο, ρεπό και άδειες.

Το σκηνικό συμπληρώνει η ολοένα και μεγαλύτερη εξάπλωση των ηλεκτρονικών πλατφορμών στον τομέα της οικιακής φροντίδας, που επίσης υπονομεύει τα εργασιακά δικαιώματα (μισθούς, ασφάλιση, άδειες κ.ά.).

Μια σειρά από υπηρεσίες για τις ανάγκες της οικογένειας προσφέρονται σήμερα από την καπιταλιστική αγορά, σε όποια και όποιον μπορεί να πληρώσει για να τις αποκτήσει. Παιδικοί και βρεφικοί σταθμοί, κέντρα που απευθύνονται σε ηλικιωμένους που δυσκολεύονται να αυτοεξυπηρετηθούν, υπηρεσίες για άτομα με χρόνιες παθήσεις και αναπηρίες, λειτουργούν ως επιχειρήσεις, δίπλα στο ανταποδοτικό, ανεπαρκές από άποψη ποιότητας και ποσότητας έως ανύπαρκτο κρατικό δίκτυο.

Οσο για την ποιότητά τους, αυτή συναρτάται με το ύψος του αντιτίμου που μπορεί καθεμία και καθένας να καταβάλλει. Ο εμπορευματικός χαρακτήρας αυτών των υποδομών κάνει το κόστος τους απαγορευτικό για τη μεγάλη πλειοψηφία των οικογενειών και των ατόμων που τις χρειάζονται.

Την ίδια στιγμή, η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας δεν συνοδεύεται από τη μείωση του εργάσιμου χρόνου, αλλά από την ένταση της εκμετάλλευσης, την «ευελιξία» των εργασιακών σχέσεων, την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, τα διαρκώς σχετικά υψηλά επίπεδα ανεργίας, την έλλειψη ελεύθερου χρόνου για την εργαζόμενη γυναίκα. Δεν εξασφαλίζει μεγαλύτερες σε διάρκεια και καλύτερα πληρωμένες άδειες, ούτε οδηγεί σε ευνοϊκές ρυθμίσεις για τους εργαζόμενους γονείς.

Οι καπιταλιστικοί στόχοι για αύξηση των ποσοστών της γυναικείας συμμετοχής σε μια αγορά εργασίας όπου οι όροι δουλειάς διαρκώς επιδεινώνονται και παράλληλα η αντιμετώπιση των απαραίτητων υποδομών και υπηρεσιών για τις ανάγκες της οικογένειας ως «κόστους», το οποίο φορτώνεται στις πλάτες των εργαζομένων, δημιουργούν μια σειρά αντιφάσεις και αδιέξοδα. Τα μέτρα που σχεδιάζουν και υλοποιούν ΕΕ και κυβερνήσεις δεν αποτελούν τίποτα παραπάνω από αντιδραστικές προσαρμογές σ' αυτές τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα.

Ολα τα παραπάνω έχουν τη ρίζα τους στον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και της παραγωγής, με επίκεντρο το κίνητρο της απόσπασης του μέγιστου δυνατού καπιταλιστικού κέρδους.

Τα θεαματικά βήματα στον τομέα των κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών για τη στήριξη της οικογένειας, τόσο από άποψη ταχύτητας, όσο και από άποψη απόστασης, που κατέγραψε η επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού και η σοσιαλιστική οικοδόμηση στη Ρωσία, έναν και πλέον αιώνα πριν, είναι ενδεικτικά για τις δυνατότητες των νέων σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, στην ικανοποίηση σε ανώτερο επίπεδο των σύγχρονων κοινωνικών αναγκών, στην απελευθέρωση χρόνου για την ισότιμη συμμετοχή της γυναίκας στην εργασία και την κοινωνική δράση.