Πάντα μιλούσα με τους μαθητές μου για τον πόλεμο, τη μετανάστευση και την προσφυγιά. Μέχρι όπου μπορούσαν, μέχρι όπου άντεχαν, ανάλογα την ηλικία και με οδηγό τις ερωτήσεις, τις απορίες και τις ανησυχίες τους.

Η αφορμή δινόταν συχνά μέσα από πολλές διδακτικές ενότητες.

Ενα ποίημα, ένα τραγούδι, ένα κείμενο, μια εικόνα στο μάθημα της Γλώσσας. Μια αντιπολεμική ταινία, ένα αντιπολεμικό βιβλίο ήταν η σπίθα για να ανάψει η συζήτηση άλλοτε στις μικρότερες τάξεις κι άλλοτε στις μεγαλύτερες. Γιατί η λογοτεχνία είναι το μέσο να μάθουμε την ιστορία όπως την έζησαν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους.

Στο μάθημα της Ιστορίας διδάσκουμε κυρίως πολέμους. Από τον Τρωικό πόλεμο και τις πραγματικές αιτίες του που φυσικά δεν ήταν η αρπαγή της ωραίας Ελένης έως τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τους Περσικούς Πολέμους κι από την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Επανάσταση του 1821 και τη Μικρασιατική Καταστροφή που τόσο είναι δεμένη με την ιστορία της πόλης μας και τους προγόνους των μαθητών μας. Πόσες αλήθεια ευκαιρίες δίνονται μέσα από αυτό το μάθημα να συζητήσουμε καλλιεργώντας την κριτική σκέψη και αναδεικνύοντας τις αιτίες των πολέμων που είχαν πάντα ως αποτέλεσμα την απώλεια της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων και την προσφυγιά. Και γιατί ένας μαθητής, για παράδειγμα της Δ' Δημοτικού, να πρέπει να διδαχθεί και να κατανοήσει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τους Περσικούς Πολέμους και να μη θεωρείται ικανός να καταλάβει τις αιτίες και τις αφορμές των σύγχρονων πολέμων; Αν μπορεί το ένα, τότε μπορεί και το άλλο.

Στην Ε' και τη ΣΤ' τάξη στο μάθημα της Γεωγραφίας ψηλαφώντας τον κόσμο και τις ηπείρους εντοπίζαμε την Κύπρο, τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη και στην Αραβική Χερσόνησο το Ιράκ και την Υεμένη. Ποιες είναι οι αιτίες των πολέμων τους; Ποιοι κερδίζουν, ποιοι χάνουν από αυτούς;

Στη ΣΤ' τάξη, στο μάθημα της Φυσικής δεν στεκόμασταν μόνο στο πώς δημιουργούνται το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και οι υδρογονάνθρακες. Εντοπίζαμε τις χώρες που τα παράγουν και ως διά μαγείας ανακαλύπταμε πως όλες οι χώρες που είχαν πετρέλαιο είχαν και πόλεμο...

Οχι, δεν θα δείξουμε στα παιδιά φωτογραφίες από τον πόλεμο ούτε διαμελισμένα κορμιά ούτε απελπισμένους ανθρώπους. Εξάλλου, η άμεση πρόσβαση στο διαδίκτυο τα εκθέτει αντικειμενικά σε σκληρές εικόνες, αλλά και στον κίνδυνο της παραπληροφόρησης που ήδη υπάρχει και στα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Δεν θα καλλιεργήσουμε τον φόβο και τον τρόμο. Δεν θα χρησιμοποιήσουμε δυσνόητους όρους. Πολλές φορές οι πιο μεγάλες αλήθειες εκφράζονται με τα πιο απλά λόγια. Στόχος μας είναι να χτίσουμε τη γνώση και να τα αφήσουμε να την κάνουν δύναμη. Γιατί ο μοναδικός τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο είναι να τα ωθήσουμε στην αναζήτηση της αλήθειας.

Οταν ήχησαν οι σειρήνες του πολέμου στην Ουκρανία, τα παιδιά ήταν έτοιμα ξανά να εκφράσουν τους φόβους, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους... Δεν ζουν σε γυάλα. Εχουν ήδη ακούσει συζητήσεις στην οικογένειά τους για τις ανατιμήσεις στα τρόφιμα, έχουν ακούσει για τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος, για την αύξηση της τιμής του πετρελαίου και βιώνουν καθημερινά τις οικονομικές δυσκολίες των γονιών τους.

«Κυρία, έχω 3 μέρες να κοιμηθώ», μου είπε η Νικολέτα, μαθήτρια της ΣΤ' τάξης πέρυσι. «Ολοι μιλούν για τον πόλεμο και φοβάμαι μην έρθει κι εδώ».

Ο φυσιολογικός φόβος μπορεί να καταπολεμηθεί όταν η γνώση γίνεται δράση. Οταν πιστέψουμε πως αν ορθωθούμε μπροστά στις πολιτικές που γεννούν τους πολέμους και ενώσουμε τις δυνάμεις μας και αγωνιστούμε τότε θα κερδίσουμε την ειρήνη. Οταν αντιληφθούμε τη δύναμή μας, τότε θα καταπολεμήσουμε και τον φόβο μας.

Εναν μικρό αγώνα λοιπόν οργανώσαμε μέσα στην τάξη.

Φτιάξαμε ομάδες και συνεργαστήκαμε.

Σηκώσαμε τα μανίκια και στρώσαμε τα χαρτόνια στο πάτωμα. Με αισιοδοξία, χαμόγελα και πρόσωπα φωτεινά ο φόβος έγινε χαρά και ο τρόμος δημιουργία.

Τα περιστέρια πήραν «ζωή»... Οι σημαίες της Ουκρανίας, της Ρωσίας, της Παλαιστίνης, του Ισραήλ, της Συρίας, της Αμερικής ενώθηκαν με κόκκινες καρδιές σαν αυτές των λαών που δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν μεταξύ τους, σαν απάντηση στους ισχυρούς που τους θυσιάζουν στον βωμό της ανίερης κερδοσκοπίας.

Ο πόλεμος γράφτηκε με μαύρο χρώμα και έσταζε κόκκινες σταγόνες από το αίμα των αθώων. Η ειρήνη ήρθε να σπείρει ζωή. Ηρθε να γεννήσει και να αναθρέψει παιδιά που θα ζήσουν ευτυχισμένα με όλα όσα τους αξίζουν, με όλα όσα δικαιούνται. Παιδιά που έχουν πατρίδα, οικογένεια, μόρφωση, υγεία και τραγούδι. Τραγούδι και παιχνίδι. Η ειρήνη φτιάχτηκε χρωματιστή για να φτιάξει πολιτισμό, ευημερία, πρόοδο, δικαιοσύνη.

Οχι στον πόλεμο - Ναι στην ειρήνη - Πόλεμος ή ειρήνη; Ηρθε η ώρα να πάρεις θέση.

Ηταν τα κεντρικά συνθήματα κι εμένα δεν μου φάνηκαν καθόλου κοινότοπα γιατί ήξερα πώς φτάσαμε ως αυτά!

Υστερα τα παιδιά πήραν τις πικέτες τους και κατέβηκαν στην αυλή. Καθώς έβγαιναν από την κεντρική είσοδο σήκωσαν τις πικέτες πολύ ψηλά. Οι μαθητές από τα άλλα τμήματα που εκείνη τη στιγμή έκαναν γυμναστική στην αυλή του σχολείου αυθόρμητα μας ακολούθησαν, όπως αυθόρμητα έλκει το δίκιο τα παιδιά. Σαν την αυτονόητη φυσική ροή ενός ποταμού που καμιά δύναμη δεν μπορεί να την αλλάξει, κύλησαν φωνάζοντας συνθήματα. Οι δάσκαλοί τους με τα χέρια ψηλά τα χειροκροτούσαμε. Οι γείτονες βγήκαν στα μπαλκόνια και ήταν σαν να γέμισε ο ουρανός της περιοχής πολλά λευκά περιστέρια.

Ετσι χτίσαμε όνειρα για έναν κόσμο ειρηνικό και θα τον φτιάξουμε! Ετσι έκαναν στα 11 χρόνια τους τον πρώτο μεγάλο αγώνα ενάντια στους πολέμους. Εύχομαι εκεί στο Γυμνάσιο που βρίσκονται φέτος να κάνουν κι άλλους αγώνες, να αποκτήσουν περισσότερη γνώση, να κτίσουν πάνω στα θεμέλια που βάλαμε.

Στη νέα σχολική χρονιά συνεχίζω την ίδια δουλειά με μια άλλη ΣΤ' τάξη αλλά με τον ίδιο στόχο.

Είναι υπεραρκετό αν ένας μαθητής του Δημοτικού καταλάβει πως οι λαοί δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα μεταξύ τους και πως με τους πολέμους δεν κερδίζουν οι λαοί αλλά οι οικονομικά ισχυροί που θέλουν να γίνουν πλουσιότεροι χωρίς να υπολογίζουν ανθρώπινες ζωές. Τότε έχουμε τοποθετήσει τα θεμέλια για την οικοδόμηση της γνώσης στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Και ο δικός μας στόχος θα έχει πετύχει.

(Αποσπάσματα από την ομιλία της στην πρόσφατη εκδήλωση της Επιτροπής Ειρήνης Κοκκινιάς με θέμα: «Πώς μιλάμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο»)