«Στα μισά του δρόμου της ζωής μας βρέθηκα σ' ένα σκοτεινό δάσος, γιατί είχα ξεφύγει απ' το σωστό δρόμο». Αυτές οι γραμμές του Δάντη Αλιγκέρι, με τις οποίες αρχίζει η αιώνια παρακαταθήκη του στον ανθρώπινο πολιτισμό, το έργο του «Κόλαση - Καθαρτήριο - Παράδεισος», έρχονται στο μυαλό διαβάζοντας το βιβλίο του Αγη Πετάλα «Κυμύλη* ή η νήσος των δυνατοτήτων»**.

Ο συγγραφέας πορεύεται στη ζώνη του λυκόφωτος της εποχής μας, όμως το μυαλό του αναγνώστη ας μην πάει σε κάτι «σκοτεινό». Ισα ίσα, το αντίθετο: Οι σελίδες του βιβλίου που διαβάζονται απνευστί, αναδίνουν, όσο πρέπει, το ακριβό άρωμα φιλοσοφικών και πολιτικών ιδεών και στην αφήγηση η φαντασία καλπάζει και η τερπνότητα συντροφεύει τον γόνιμο προβληματισμό.

Το βιβλίο του Αγη Πετάλα είναι μια κατάφαση στη ζωή και γι' αυτό ο αναγνώστης ας μη σταθεί τόσο στο «Κυμύλη», όσο στο «νήσος των δυνατοτήτων».

Ενας ακαδημαϊκός, ο Μιράντολους Χολ (ο συγγραφέας), πρόκειται να κάνει μια εισήγηση στο πλαίσιο ενός συνεδρίου νησιωτικής κοινωνικής γεωγραφίας που θα πραγματοποιηθεί σε ένα συνεδριακό κέντρο κοντά σε μια πολίχνη στην Τοσκάνη της Ιταλίας.

Ο Μιράντολους Χολ θα απευθυνθεί στις... «μετριοφυΐες» της ακαδημαϊκής κοινότητας, για τις οποίες νιώθει αποστροφή. Αυτό, ωστόσο, δεν αποτελεί λόγο ώστε να μην ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα της εισήγησής του που αφορά στην «Κυμύλη», ένα νησάκι στο Αιγαίο, στο οποίο υπάρχει ένα θαυμάσιο, πυκνό και πλούσιο δάσος.

Η καταπράσινη δασωμένη κορυφή ενός βράχου στο Αιγαίο κάνει την Κυμύλη ένα φανταστικό, σαν ουτοπία, νησί.

Ο Μιράντολους Χολ πραγματοποιεί μια αναδρομή σε όσα προηγήθηκαν πριν φθάσει στην Τοσκάνη. Οσα προηγήθηκαν ήταν, στην ουσία, ένα ταξίδι στις αέναες προσπάθειες των ανθρώπων να φθάσουν στην «Κυμύλη», στον τόπο όπου, επιτέλους, θα ζουν τη ζωή τους ολόκληρη.

Μια αναδρομή με διεισδυτική ματιά, οξύ πνεύμα και άφθονο εκλεπτυσμένο χιούμορ που επιτρέπει σε κάθε σελίδα να ανθίζει στα χείλη του αναγνώστη ένα χαμόγελο...

Ο Μιράντολους Χολ θυμάται πως η «Κυμύλη» ήταν η πατρίδα της παιδικής του ηλικίας, όπου τα καλοκαίρια ζούσε «στο στάδιο της ανθρωπινότητας» πριν το σύρουν βίαια, ενήλικο, στην «προϊστορία της ανθρωπότητας», δηλαδή στο βασίλειο της αλλοτρίωσης, εκεί όπου η ανθρώπινη ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της μετατρέπεται σε έρμαιο ασύλληπτων δυνάμεων που δρουν πίσω από την πλάτη του ανθρώπου.

Προτού φθάσει στην Τοσκάνη περιηγήθηκε στην Ιταλία, και στην Μπολόνια επισκέφθηκε μια μακάβρια μουσειακή έκθεση, όπου εκτίθεντο φριχτές απεικονίσεις της ανθρώπινης παθολογίας. Παρά το σοκ της «γυμνής» έκθεσης των ασθενειών, ο Μιράντολους δεν συντρίβεται. «Θυμάται» πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνο θνητά όργανα και αναζητά καταφύγιο στον πολιτισμό, τον μόνο τρόπο που ξέρει για να ανακαλύψει τον κόσμο και τον εαυτό του. Επισκέπτεται ένα παλάτσο στη Μάντοβα, όπου συγκλονίζεται από τις μεγαλειώδεις ζωγραφικές διακοσμήσεις.

Στην Μπολόνια, επίσης, ο Μιράντολους φιλοξενήθηκε από τον παιδικό του φίλο, Πάουλι, «εναλλακτικό» και κυριολεκτικά «διαόλου κάλτσα». Οι σελίδες αυτές του βιβλίου είναι από τις πιο απολαυστικές, με το γέλιο να αναβλύζει πηγαίο, από τις περιγραφές της καθημερινής ζωής του Πάουλι.

Στον επόμενο σταθμό του ταξιδιού του, τη Βενετία, «συνομιλεί» με τον Αντόνιο Βιβάλντι, που είχε χρηματίσει μουσικός διευθυντής στο Νοσοκομείο (στην πραγματικότητα ορφανοτροφείο) του Ελέους και συνειδητοποιεί ότι το μεγαλείο του πολιτισμού, το ύψος της ανθρώπινης δημιουργίας, είναι έργο ακριβώς των ανθρώπων των οποίων τα γυμνά, άρρωστα σώματα είχε δει προηγουμένως στη μουσειακή έκθεση στην Μπολόνια.

Ο επόμενος σταθμός είναι το Στριμόνε, όπου στο πρόσωπο της Σύλβιας που παίζει μουσική, ο Μιράντολους βρίσκει μια απάντηση απέναντι στο συνεχές κυνηγητό ικανοποίησης των ετεροκαθορισμένων φιλοδοξιών, στη στάση ζωής της κοπέλας βρίσκει έναν τρόπο ζωής που «θα έκανε έναν μάνατζερ να φρίξει».

Ανατρέχοντας στις σημειώσεις του για την «Κυμύλη», ο Μιράντολους μας πληροφορεί για το πότε και από ποιους εμφανίστηκε το όνομα «Κυμύλη», στην ουσία μας μιλά για τα «σχέδια» των ουτοπικών σοσιαλιστών, δηλαδή πριν από την εμφάνιση των θεμελιωτών του επιστημονικού σοσιαλισμού Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, και τις προσπάθειές τους να «στήσουν» μια «ιδανική κοινωνία». Αλλά ο Μιράντολους δεν μας μιλά μόνο για το παρελθόν καθώς αναφέρεται και στην πλευρά της «επιβίωσης» τέτοιων αντιλήψεων στις σημερινές γιγάντιες μονοπωλιακές επιχειρήσεις, ειδικά υψηλής τεχνολογίας, όπου επιχειρείται να καλλιεργηθεί ένα πνεύμα δήθεν «κοινότητας» και «ισοτιμίας» μεταξύ «ίσων συνεργατών».

Η «Κυμύλη» του Μιράντολους θα αποτελείται από έξι Νήσους που θα επικοινωνούν μεταξύ τους. Το «θαύμα» αυτής της Αρχιπελαγικής Πόλης βρίσκεται στη Νήσο 4, τη Νήσο των «Κατορθωμένων Δυνατοτήτων», που «ονομάζεται έτσι από τα κτίρια που οικοδομήθηκαν σε αυτήν και που δεν στάθηκε ποτέ δυνατόν να ανεγερθούν την εποχή που σχεδιάστηκαν».

Οταν όλα είναι διαυγή μπορεί κάποιος να δει «ένα ιπτάμενο όχημα που προσγειώνεται στο ελικοδρόμιο του σπειροειδούς μνημείου της Τρίτης Διεθνούς του Τάτλιν που έχει οικοδομηθεί στη Νήσο 4. Η ηλιοφάνεια αποκαλύπτει στο μάτι την ήδη κατορθωμένη δυνατότητα, εκεί όπου πρωτύτερα η μουντάδα επιτόνιζε την εύθραυστη προσδοκία μιας θολής ψαύσης».

«Εκεί που η γέφυρα της Νήσου 2, της Νήσου της Εργασίας, ακουμπά το έδαφος της Κυμύλης, υψώνεται ο σπειροειδής Πύργος του Τάτλιν - το μνημείο της Τρίτης Διεθνούς. Το βλέμμα του επισκέπτη που τον αντικρίζει μοιάζει να ανεβαίνει μια ατελείωτη ράμπα σαν σπρωγμένο από μια μυστηριώδη δύναμη άνωσης», μας λέει, ακόμα, ο Μιράντολους.

Επιστρέφοντας στη «γενέθλια παλιοχώρα» του, ο Μιράντολους, που κινείται διαρκώς ανάμεσα στο «υψηλό» και στο «γειωμένο χαμηλό», περιγράφει τη δυστοπία της καθημερινής, όχι ζωής αλλά επιβίωσης, στις λαϊκές γειτονιές της Αθήνας, εκεί που οι άνθρωποι μετατρέπονται σε «υπόσκυλα», δηλαδή όχι μόνο ηττημένοι, αλλά κυρίως οριστικά συμβιβασμένοι με την ήττα σε όλες τις πλευρές της ζωής τους.

Η ακόμα χειρότερη εκδοχή αυτής της δυστοπίας είναι οι φαιδρότητες των πλούσιων αστών «εναλλακτικών» που ζητούν την «απόδραση» σε ξεχασμένα μέρη καθώς και εκείνες μιας «Κυμύλης» που έχει γίνει τουριστικός προορισμός, όπου ο «δήμαρχος» προσλαμβάνει με επιδοτούμενα προγράμματα της ΕΕ τα «υπόσκυλα» της πόλης. Τελικά η «Κυμύλη», πραγματική και φανταστική, καίγεται.

«Θα σας μιλήσω για κάτι που δεν υπάρχει, λέω με ένα ράγισμα στη φωνή. Με ακούω να προφέρω αυτές τις λέξεις και συνειδητοποιώ πως πρόκειται να μιλήσω σε αυτούς τους ανθρώπους για κάτι ανύπαρκτο, για ένα πολύσημο δάσος που, ακόμη κι αν υπήρξε κάποτε, έχει πλέον πυρποληθεί και αφανιστεί. Παράδοξη μου μοιάζει τώρα η ομιλία που έχω ετοιμάσει, γιατί το δάσος των δυνατοτήτων μας έχει καεί και η αναδάσωση του μέλλοντός μας είναι περισσότερο παρά ποτέ αμφίβολη. Σκέφτομαι πως οφείλω να κατέβω από το βήμα και να αποσυρθώ. Ομως, για κάποιον λόγο, πείθω τον εαυτό μου πως πρέπει να κάνω το ακριβώς αντίθετο. Και συνεχίζω». Με αυτές τις γραμμές κλείνει το βιβλίο του Αγη Πετάλα.

Η «Κυμύλη» του Α. Πετάλα δεν είναι ένα «ουδέτερο» βιβλίο. Αναδεικνύοντας, με τον δικό του τρόπο, το γύρω μας σκοτάδι, που είναι υπαρκτό, πραγματικό, μας βάζει ταυτόχρονα να σκεφθούμε αν είναι και αναγκαίο. Μας βάζει να σκεφθούμε ποιος είναι ο δρόμος για ένα φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας.

Η φρίκη που νιώθει ο συγγραφέας μπροστά στα γυμνά εκθέματα των ανθρώπινων οργάνων και η αναζήτηση διεξόδου στον πολιτισμό, δηλαδή στην εργασία και τη δημιουργία του ανθρώπου, μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πως ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα διατεταγμένο σύνολο σάρκινων οργάνων που λειτουργούν μηχανικά. Οτι η ανθρώπινη ζωή είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια μηχανιστική, πανομοιότυπη «απάντηση» στη φύση. Ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ περισσότερο: Εχει φαντασία, αναμνήσεις και επιθυμίες, έχει τη δυνατότητα δημιουργίας μέσω της ιστορικής πράξης. Αυτό υπερασπίζεται, στην ουσία, ο Α. Πετάλας και γι' αυτό δεν παραιτείται από την αναζήτηση της Κυμύλης. Κι αυτό στις μέρες μας είναι σπουδαίο.

Και κάτι ακόμα: Ο συγγραφέας, όπως αναφέραμε, «κατεδαφίζει» με πνευματώδη τρόπο και ακατανίκητο γέλιο τη σημερινή μετάλλαξη και χρήση ουτοπικών «σχεδίων» του ιστορικού παρελθόντος.

Διαβάζοντας προσεκτικά θα διαπιστώσουμε ότι το μόνο που αφήνει ανέγγιχτο, ως πολύτιμη παρακαταθήκη, από την πρώτη απόπειρα σοσιαλιστικής οικοδόμησης στον 20ό αιώνα, είναι ο Πύργος του Τάτλιν, το μνημείο της Τρίτης Διεθνούς που δεν κατόρθωσε να πραγματοποιηθεί με τα τεχνικά μέσα της εποχής εκείνης. Είναι αυτό το μνημείο σύμβολο της σπειροειδούς εξέλιξης της Ιστορίας, της αδιάκοπης πορείας προς τα μπρος παρά τα προσωρινά πισωγυρίσματα, που θα βλέπουν οι άνθρωποι στην «Κυμύλη» του μέλλοντος η οποία δεν θα είναι ουτοπία, αλλά πραγματικότητα που θα έχουν φτιάξει με τα χέρια τους και το μυαλό τους.

* Η λέξη «Κυμύλη» είναι συνδυασμός από τον συγγραφέα των λέξεων «κύμα» και «ύλη», δηλαδή δάσος.

**Αγης Πετάλας «Κυμύλη ή η νήσος των δυνατοτήτων» - εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας»