ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ.-

Μετά από αναβολές και διετείς σχεδόν καθυστερήσεις δόθηκαν στη δημοσιότητα το απόγευμα της Παρασκευής τα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με τα απόρρητα διπλωματικά έγγραφα, που αναφέρονται στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία και που καλύπτουν την πολυτάραχη περίοδο 1964-1968 και πιο συγκεκριμένα τα Ιουλιανά, την κρίση του Κυπριακού από το σχέδιο Ατσενσον έως και την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας και φυσικά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.

Στις αμέτρητες σελίδες του πολυαναμενόμενου 16ου τόμου των «Εξωτερικών Σχέσεων» της Ουάσιγκτον με Αθήνα, Λευκωσία και Αγκυρα καταγράφονται οι κινήσεις, οι υπόγειες διαδρομές και κυρίως οι επεμβάσεις των αξιωματούχων της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ομολογουμένως τα τηλεγραφήματα που αφορούν στη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Αθήνα και σε κινήσεις που δρομολόγησε η Ουάσιγκτον και που οδήγησαν, μετέπειτα, στην αιματηρή επέμβαση του «Αττίλα» στην Κύπρο.

Τα μείζονος ιστορικής και πολιτικής σημασίας (και μέχρι πρότινος απόρρητα) έγγραφα των αμερικανικών κρατικών υπηρεσιών καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα υποθέσεων, δίχως τούτο να σημαίνει βεβαίως ότι δεν υπάρχει ακόμη πλήθος στοιχείων για την αμερικανική πολιτική και εμπλοκή στην ελληνική πολιτική σκηνή που φυσικά δεν έχουν δημοσιοποιηθεί και ίσως δεν πρόκειται ποτέ να έρθουν στο φως της δημοσιότητας για ευνόητους λόγους.

Εντούτοις, σταχυολογώντας το υπάρχον υλικό, κανείς μπορεί να σκιαγραφήσει και μόνο - καθώς η πλήρης έρευνα και η αξιολόγηση των αποδιαβαθμισμένων εγγράφων ανήκουν στους ιστορικούς και τις πολιτικές δυνάμεις - τις προσπάθειες των ΗΠΑ να επιβάλουν τον ρόλο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στην περιοχή, τις προσπάθειες Αμερικανών αξιωματούχων να προωθήσουν μία λύση για την Κύπρο που θα ικανοποιούσε τα ευρύτερα σχέδιά τους. Καθώς και την έντονη και πολυεπίπεδη ανάμειξη των ΗΠΑ στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδας.

Στο 16ο τόμο των αρχειακών εγγράφων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ συγκαταλέγεται και η εκτεταμένη παρουσίαση εκτιμήσεων και αναλύσεων ανώτατων και ανώτερων Αμερικανών αξιωματούχων, γερουσιαστών, επιχειρηματιών και συμβούλων του τότε Προέδρου των ΗΠΑ, Λίντον Τζόνσον καθώς - εξυπακούεται - και «εκθέσεις» τότε αξιωματούχων των πρεσβειών των ΗΠΑ σε Αθήνα και Αγκυρα.

Εν αρχή, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράθεση των εγγράφων, κυρίως από τα μέσα του 1966, όπου αποκαλύπτεται η δράση της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα, της CIA ώστε να αλλοιωθεί το πολιτικό σκηνικό με την «μυστική επιχείρηση χρηματοδότησης μετριοπαθών υποψηφίων». Η επιχείρηση είναι ήδη γνωστή όχι όμως και το γεγονός ότι αποτελούσε κύριο ζήτημα της επιτροπής του Λευκού Οίκου, «Επιτροπή 303», με κύρια ενασχόλησή της, τη «μυστική επιχείρηση επηρεασμού των ελληνικών εκλογών», όπου προβλέφτηκε και η παροχή 200.000 έως και 300.000 δολαρίων προς διάφορους πολιτικούς... Ο τότε σταθμάρχης της CIA, Τζακ Μόρι, εκτιμούσε και υποστήριζε ότι «η αμερικανική ανάμειξη μπορεί να μην εξασφάλιζε τη νίκη σε κάποιον συγκεκριμένα, οπωσδήποτε όμως θα επηρέαζε το αποτέλεσμα».

Μερικούς μήνες αργότερα τηλεγράφημα με ημερομηνία 9 Μαρτίου 1967, αναφέρει ότι Αμερικανός πράκτορας ήρθε σε επαφή με το στρατηγό Γρηγόρη Σπαντιδάκη, τότε αρχηγό ΓΕΣ, ο οποίος αποκάλυψε ότι «τις τελευταίες δέκα ημέρες διάφοροι αξιωματικοί σε θέσεις κλειδιά βρίσκονταν σε άτυπη επιφυλακή, στο πλαίσιο της πρώτης φάσης εφαρμογής του σχεδίου Ιέραξ 2». Το σχέδιο «Ιέραξ 2» ήταν αυτό ακριβώς που εφήρμοσε η χούντα το βράδυ της 21ης Απριλίου και το οποίο όπως αποκαλύπτει το τηλεγράφημα «είχε τεθεί σε εφαρμογή λόγω της ανησυχίας του παλατιού γύρω από την πολιτική κατάσταση»...

Ακόμη πιο συγκεκριμένα για τον ρόλο που διαδραμάτισε το παλάτι, επείγον τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ της 3ης Απριλίου 1967 και πιο συγκεκριμένα του υφυπουργού Στιούαρτ Ρόκγουελ προς τον πρέσβη Φίλιπ Τάλμποτ για το ενδεχόμενο της συνταγματικής εκτροπής εκ μέρους του Κωνσταντίνου, είναι ένα «ασαφές μήνυμα» καθώς διατρανώνεται η θέληση της αμερικανικής κυβέρνησης για κινήσεις εντός των συνταγματικών ορίων αλλά υπογραμμίζεται ότι «η αμερικανική αντίδραση δεν μπορεί να προκαθοριστεί αλλά θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες που θα ισχύουν εκείνη τη στιγμή».

Εξάλλου, το πραξικόπημα προετοιμαζόταν από τον Σπαντιδάκη εν γνώσει και ενορχηστρώσει των Αμερικανών και ξέσπασε τη νύχτα της 21ης Απριλίου. Το πρώτο τηλεγράφημα της αμερικανικής κυβέρνησης μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος, στάλθηκε στον Λευκό Οίκο από τον Τάλμποτ και αναφέρει ότι «βάσει των πληροφοριών, που εξακολουθούν να είναι αποσπασματικές, σχημάτισα την εντύπωση ότι το πραξικόπημα εκδηλώθηκε σήμερα το πρωί από μικρή ομάδα στρατιωτικών, στην οποία δε μετείχαν το Ανώτατο Επιτελείο, ο Βασιλεύς ή οι πολιτικοί ηγέτες».

Η πρώτη συνάντηση του Τάλμποτ με κάποιον εκ της τριανδρίας των πραξικοπηματιών, τον Στυλιανό Παττακό, γίνεται μία εβδομάδα μετά, στις 28 Απριλίου όπου επιβεβαιώνεται ότι η χούντα επιθυμεί τη φιλία με την Αμερική και όπως σημειώνει ο Τάλμποτ «θα είναι φίλος μας ακόμη και εάν εμείς δεν ήμασταν φίλοι του».

Αναφορικά με τη στάση της Ουάσιγκτον στη χούντα των συνταγματαρχών, πιο αποκαλυπτικό είναι το τηλεγράφημα της 13ης Ιανουαρίου 1968, όπου υπογραμμίζεται:

«1. Αποφασίσαμε να κινηθούμε βραχυπρόθεσμα προς μία σχέση συνεργασίας με το καθεστώς της Αθήνας. Το σχέδιό μας είναι πρώτον να συμβουλευτούμε εντός της βδομάδας στην Ουάσιγκτον με τους εκπροσώπους του ΝΑΤΟ και έπειτα να σας εξουσιοδοτήσουμε να κάνετε επίσημο τηλεφώνημα στον Πιπινέλι. Η τυπική επαφή με τους υπουργούς της χούντας δε θα πρέπει να εξουσιοδοτηθεί για την ώρα αλλά είναι ορατή ως το επόμενο βήμα.

2.Η απόφαση βασίζεται στο γεγονός πως το καθεστώς που έχει τον έλεγχο της χώρας, και στην πεποίθηση πως θα πρέπει τώρα εμείς να επωφεληθούμε τα μέγιστα απ' την παρούσα πολιτική και απ' το γεγονός πως έχουμε συμφέροντα στην Ελλάδα που χρήζουν προσοχής.

3.Δε σκοπεύουμε να κάνουμε επίσημες ανακοινώσεις, και θα φροντίσουμε να αποφύγουμε δημοσίως συζητήσεις για το εάν θα αναγνωρίσουμε το καθεστώς. Σχεδιάζουμε να αναλάβουμε τις σχέσεις εργασίας στη βάση της ντε φάκτο κατάστασης ελέγχου...».

Το ενδιαφέρον όμως, όπως εννοείται, των Αμερικανών δε σταματά στα όρια της Ελλάδας. Ακόμη πιο αδηφάγα ήταν τα σχέδια για την Κύπρο. Οπως αποκαλύπτεται στο τηλεγράφημα της 21 Νοεμβρίου 1966 όπου αναφέρεται: «κατά τη διάρκεια συνάντησής μου με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο μου ειπώθηκε η ίδια ιστορία που είχε πει στον Χαντ στη Λευκωσία κατά τη συνάντησή του με το Στεφανόπουλο. Με τη μεγαλύτερη έμφαση, ο Μακάριος είπε πως δεν υπήρχε απολύτως καμία πιθανότητα, ούτε τώρα, ούτε στο μέλλον, να συμφωνήσει με τη δημιουργία τουρκικής βάσης στην Κύπρο είτε ανεξάρτητης, είτε όχι. Οταν τον ρώτησα εάν αισθάνεται το ίδιο για πιθανή ΝΑΤΟική βάση στην οποία οι Τούρκοι θα μπορούσαν να συμμετάσχουν ως μέρος πολυεθνικής δύναμης με τους Ελληνες και ενδεχομένως με άλλους, είπε πως αυτό ήταν διαφορετικό ζήτημα και πως δεν αντιτίθεται στο να το εξετάσει. Εξέφρασε, εντούτοις, αμφιβολίες, εάν οι Τούρκοι θα αποδέχονταν μία τέτοια πρόταση εάν γινόταν στο πλαίσιο διαλόγου».