Στη συζήτηση που αναπτύσσεται σχετικά με τον όρο «μοντέρνος»: τι σημαίνει, δηλαδή, ποιοι είναι σκοποί του μοντερνισμού και πού πρέπει να αναζητηθούν οι ρίζες του, διατυπώνονται διάφορες απόψεις. Πολλές από αυτές τοποθετούν τις αρχές του «μοντερνισμού» στα 1860. Και αυτή η χρονολογική ακρίβεια σχετίζεται με το ζωγραφικό πίνακα του Eduard Manet «Πρωινό στη χλόη», που εξετέθη στα 1863 στο Παρίσι και ξεσήκωσε το κοινό για το τολμηρό του θέμα, που παριστάνει δυο γυμνές γυναίκες να παίρνουν το «πρωινό» τους στη χλόη, μαζί με δυο ντυμένους άντρες που φορούν, μάλιστα, και εντυπωσιακά ημίψηλα. Ο Ε. Manet, στην ερώτηση για τις αιτίες που τον οδήγησαν στην κατασκευή αυτού του πίνακα, απάντησε πως ήθελε να αλλάξει τα θέματα της ζωγραφικής, τις χρωματικές αξίες και τις χωρικές σχέσεις. Ηθελε, με άλλα λόγια, την επανάσταση στην Τέχνη.

Αλλες απόψεις όμως τοποθετούν τις αρχές του «μοντερνισμού» στην περίοδο της Αναγέννησης, στο 15ο αι., πάνω - κάτω, και τον συσχετίζουν με τον ουμανισμό της περιόδου εκείνης, που θεωρεί τον άνθρωπο και όχι το θεό ως μέτρο των πραγμάτων.

Και ο Λένιν, ως μέγας ερμηνευτής της μαρξιστικής σκέψης, που δε θα ήταν αυθαίρετο αν τη θεωρούσαμε ως βασική πολιτική έκφραση του μοντερνισμού, της καινούριας εποχής δηλαδή, και της μοναδικής επαναστατικής πρότασης για την αλλαγή της κοινωνίας, χαρακτήρισε τη θρησκεία ως «όπιο του λαού». Τετρακόσια χρόνια μετά την Αναγέννηση. Και δεν τη χαρακτήρισε έτσι αμφισβητώντας τη διάθεση του ανθρώπου να «πιστεύει». Οχι. Ο Λένιν, κορυφαία μορφή της «μοντέρνας» εποχής, στο χώρο της πολιτικής και του επαναστατικού πνεύματος της Αναγέννησης, τοποθέτησε στη θέση του θεού τον άνθρωπο. Θέλησε κι αυτός να λυτρώσει τον προλετάριο από την καταπίεση του κεφαλαίου και να τον τοποθετήσει στο κέντρο. Να τον καταστήσει δραστήριο υποκείμενο μιας δίκαιης και ελεύθερης κοινωνίας. Να τον καταστήσει δημιουργό των πραγμάτων της νέας ζωής, με βάση τους κανόνες της ελευθερίας και της ομορφιάς. Και, φυσικά, αυτή η μοντέρνα, επαναστατική σκέψη επηρέασε ακόμα και την τέχνη, για να οδηγηθεί στην παραγωγή μεγάλων έργων, οι δημιουργοί των οποίων έσπασαν την αστική ηρεμία των χρωμάτων και των σχημάτων. Ανάμεσα σ' αυτούς ο μεγάλος Πικάσο, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας.

Οταν, λοιπόν, ο Λένιν χαρακτήριζε τη θρησκεία «όπιο του λαού», επαναλαμβάνω, δεν ήθελε να αμφισβητήσει την ελευθερία της ανθρώπινης συνείδησης, προϊόντος των συνθηκών, της Ιστορίας και του αντικειμενικού πάθους. Αντίθετα, ήθελε να αμφισβητήσει την υποδήλωσή της σε σχήματα πράξεων και συμπεριφορών, σε κοινωνικές αξίες σχέσεων και δραστηριοτήτων, ακόμα και σε επιβολές θεοκρατικών ελπίδων που μεταφέρουν τον άνθρωπο σε αδιέξοδα προαναγεννησιακών καταστάσεων. Εκεί όπου ο άνθρωπος δεν αγωνίζεται να αλλάξει τον κόσμο. Δεν αντιστέκεται, ούτε διαμαρτύρεται, απλώς ελπίζει. Εκεί όπου η «Γκουέρνικα» του Πικάσο δεν τον παραπέμπει στους κατατεμαχισμούς του πολέμου, αλλά στους ακατανόητους συλλαβισμούς της μοντέρνας τέχνης, και η γυμνή «Ολυμπία» του Μανέ τον σκανδαλίζει, γιατί τον απομακρύνει από την πρόκληση της φύσης και τον παγιδεύει στην απειλή της αμαρτίας. Τον μεταφέρει τελικά εκεί όπου η θρησκεία μετατρέπεται από «πίστη» σε «όπιο». Εκεί όπου η κοινωνική δύναμη μετατρέπεται σε θρησκευτική υποταγή. Και στην περίπτωση αυτή είναι βέβαιο πως ο άνθρωπος εγκαταλείπει την αναζήτηση ενός νέου, μοντέρνου κόσμου και ξενυχτά μπροστά σε εικόνες εφησυχασμών και παραίτησης. Μπροστά σε εικόνες ελπίδων, που η ζωή δε φαίνεται να τις λαμβάνει υπόψη της, μια και μπορεί να στηρίζεται στις οιμωγές απελπισμένων πολέμων. Στη «χριστιανική» προέλευση του ιμπεριαλιστικού κανιβαλισμού!