Στις διακοπές, διάβασα προσεχτικά την εισαγωγή στο «Σοφιστή» του Πλάτωνα, γραμμένη από το μεγάλο δάσκαλο και αγωνιστή του λαού μας Δημ. Γληνό. Για πρώτη φορά διάβασα αυτό το εξαιρετικό κείμενο το 1949, σαν κρατούμενος στη Γιούρα (στον 3ο Ορμο) και με εντυπωσίασε. Είναι ένα πυκνογραμμένο κείμενο, χωρισμένο σε 20 ενότητες.

Η εισαγωγή γράφτηκε το 1940, πριν τον πόλεμο, όταν ο Γληνός δούλευε στον εκδοτικό οίκο Ιω. και Π. Ζαχαρόπουλου και υπέγραφε με το ψευδώνυμο Δημ. Αλεξάνδρου (Δ. Α.) . Ενώ το μελετούσα, σκέφτηκα ότι θα ήταν χρήσιμο κάτι να δημοσιεύσω στο «Ρίζο», για να προκαλέσω το ενδιαφέρον στους αναγνώστες, κύρια στους φοιτητές, σπουδαστές και βέβαια στους καθηγητές φιλολογίας κλπ. για την επισταμένη μελέτη, ατομικά και συλλογικά, με τη φροντίδα του Τμήματος Παιδείας της ΚΕ του ΚΚΕ. Συνάμα να θυμίσω ότι στις 27/12/03 θα συμπληρωθούν εξήντα χρόνια απ' το θάνατό του στο χειρουργείο της κλινικής Σμπαρούνη, για να τιμήσουμε τη μνήμη του όπως του ταιριάζει. Οχι μόνο με «συμπόσιο», αλλά με ευρύτερες εκδηλώσεις. Γιατί ο Δ. Γληνός δεν ήταν μόνο ο «πνευματικός ταγός» του λαού. Υπήρξε και αγωνιστής και για το γλωσσικό και για τα άλλα κοινωνικά προβλήματα του λαού και του έθνους. Χρημάτισε επικεφαλής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του «Λαϊκού Μετώπου» μέχρι τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

Με την ΙΙ Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (1942) εκλέχτηκε μέλος της Γραμματείας του ΠΓ του. Ο Δημ. Γληνός έγραψε τη σημαντική μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ».

***

Για την εισαγωγή στο «Σοφιστή» δεν υπάρχει χώρος παρά για ελάχιστα: ένα απόσπασμα απ' όσα περιληπτικά γράφει ο Δημ. Γληνός και κάποιες δικές μου επισημάνσεις, σκέψεις κλπ.

Αρχίζω από το απόσπασμα του Δημ. Γληνού «Οι ανθρωπιστικές σπουδές», όπου γράφει ο Γληνός: «Μας παρουσιάζονται σαν μια γνωστική και μορφωτική ανάγκη του πολιτισμένου ανθρωπιστή, που έχει για θέμα τη μελέτη και εξακρίβωση, την ανασκόπηση, την αξιοποίηση και τη μεταξίωση στο ιστορικό γίγνεσθαι, που βιώθηκε μέσα σε μιαν ορισμένη τοπική και χρονική περιοχή, της ανθρώπινης ιστορίας, δηλαδή στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη.

Η ανάγκη αυτή εδημιουργήθηκε πρώτα πρώτα μέσα στην ίδια την αρχαιότητα και μέσα στην ίδια ετούτη περιοχή, σαν μια ορισμένη και ιδιότυπη μορφή της ιστορικής μνήμης. Για χρονικό όριο της δημιουργίας της μπορούμε να καθορίσουμε με κάποια γενικότητα την αλεξανδρινή εποχή.

Από τότε ως σήμερα, η ανάγκη αυτή με διαφορετικούς βαθμούς, σε πλάτος και βάθος, σε ανάταση και χαμήλωμα, απλώνεται σιγά σιγά και γίνεται, σα να πούμε, οργανικό στοιχείο στη ζωή των λαών που έζησαν και ζουν από τα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης και τα βορινά ακρογιάλια της Μεσογείου ως την Αμερική και στους σημερινούς καιρούς, και στην Αυστραλία και τη Νότια Αμερική, των λαών που χαρακτηρίζονται σαν φορείς του ευρωπαϊκού πολιτισμού».

***

Υστερα από αυτό οι σκέψεις και επισημάνσεις μου.

(1) Αναρωτήθηκα γιατί ο Γληνός επέλεξε το «Σοφιστή» του Πλάτωνα για να μιλήσει για τις ανθρωπιστικές σπουδές στην Ελλάδα. Η απορία μου οφείλεται στο γεγονός ότι ο Δημ. Γληνός δεν αναφέρεται ευθέως.

Ωστόσο, διαβάζοντας τη μετάφραση και την εισαγωγή στο «Σοφιστή» του Η. Π. Νικολούδη (διδάκτωρ Φιλοσοφίας) (εκδόσεις Χατζόπουλου) πρόσεξα στη σελ. 68 το τόσο σημαντικό: «Ο Σοφιστής είναι μια σημαντική στιγμή της ιστορίας του ανθρώπινου πνεύματος». Αλλά απ' το 1939 ακόμη, ο Κ. Γεωργούλης όπως αναφέρει ο Δημ. Γληνός (σελ. 4) παρατήρησε ότι: «Χρειάστηκε επίμονη εργασία ενός Hegel για να μας ανοιχτεί μια δίοδος, για την κατανόηση των δύο διαλόγων του Πλάτωνα, που ήταν επτασφραγισμένα βιβλία: το Σοφιστή και τον Παρμενίδη». Είναι, λοιπόν, ολοφάνερο, γιατί ο Γληνός επέλεξε το «Σοφιστή», για να μιλήσει για τις ανθρωπιστικές σπουδές στην Ελλάδα.

(2) Κάτι άλλο τώρα, μια και ο Δημ. Γληνός καθόρισε σαν απαρχή της στροφής στον αρχαίο κόσμο τους Αλεξανδρινούς γενικότερα χρόνους, θα 'θελα να πω εδώ κάτι που διάβασα παλιότερα. Απ' την περίοδο αυτή άρχισε ένα ξεστράτισμα των συγγραφέων. Αντί να γράφουν στην ομιλούμενη γλώσσα, έγραφαν στην αττική διάλεκτο, απ' τη στραβή αντίληψη ότι έτσι συνέχιζαν το πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων. Μ' αυτή την παράλογη αντίληψη οι διανοούμενοι εκείνης της περιόδου προκάλεσαν μεγάλο κακό στο λαό, με τη διγλωσσία που καθιερώθηκε, τη δημοτική και την καθαρεύουσα, που τόσοι αγώνες έγιναν απ' το διαφωτισμό και δώθε μέχρι να καθιερωθεί η δημοτική γλώσσα.

(3) Στη ρύμη του λόγου του για τις ανθρωπιστικές σπουδές, ο Γληνός αναφέρεται στις μεταφράσεις απ' τον αρχαίο λόγο και θεωρεί ζωτικής σημασίας τις μεταφράσεις στη γλώσσα του λαού «για την πνευματική και ψυχική εξύψωσή του». Μια γλώσσα που στο μεσοπόλεμο «εξυψώθηκε οργανικά σε γλώσσα του πιο βαθύτατου και αφηρημένου στοχασμού», ενώ με την καθαρεύουσα «κουρελιάζεται ο αρχαίος λόγος».

(4) Και κάτι τελευταίο. Με το βαθύ φιλοσοφικό του στοχασμό, την πλέρια γνώση του ιστορικού γίγνεσθαι, ο Γληνός αποδείχνει με τετράγωνη λογική ότι η αξιοποίηση της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς απαιτεί το σεβασμό στο πνεύμα και όχι στην τυφλή μίμηση. Οχι στην εξιδανίκευση των περασμένων, αλλά στην εξεύρεση στοιχείων, «που σε κάθε στιγμή, πλουτίζουν και δυναμώνουν τη συγκαιρινή ζωή του λαού».

Μ' αυτά τα λίγα προσπάθησα να δώσω μια ιδέα για το πολύπλευρο και τόσο σημαντικό θέμα: Τις ανθρωπιστικές σπουδές στην Ελλάδα. Το προσπάθησα για ν' αποτίσω ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του μεγάλου δασκάλου κι αγωνιστή του λαού Δημ. Γληνού.