Πριν από 60 χρόνια οι σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις ολοκλήρωσαν νικηφόρα τη μάχη του Στάλινγκραντ, δίνοντας αποφασιστική στροφή σ' όλη τη μέχρι τότε πορεία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 31 Γενάρη του 1943 συνέτριψαν τελειωτικά την αντίσταση του Νοτίου και στις 2 Φλεβάρη του Βορείου συγκροτήματος της στρατιάς Πάουλους. Οι απώλειες για τον εχθρό υπήρξαν τεράστιες. Ο ίδιος ο Πάουλους κι ένα μεγάλο μέρος του στρατού του παραδόθηκε στις 31 Γενάρη. Το τελευταίο τμήμα που απέμεινε παραδόθηκε στις 2 Φλεβάρη. Συνολικά 92.000 άνδρες πιάστηκαν αιχμάλωτοι... ενώ οι συνολικές απώλειες ήταν τριπλάσιες από τον αριθμό αυτό. Μεταξύ εκείνων που παραδόθηκαν ήταν είκοσι τέσσερις στρατηγοί¹.

Στις 3 Φλεβάρη η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων της Γερμανίας εξέδωσε ένα ειδικό ανακοινωθέν στο οποίο αναφερόταν: «Η μάχη του Στάλινγκραντ ετελείωσε. Πιστοί στο όρκον των να πολεμήσουν μέχρι τελευταίας πνοής, οι άνδρες της Εκτης Στρατιάς, υπό την υποδειγματικήν ηγεσίαν του στρατάρχη Πάουλους, κατεβλήθησαν υπό της υπεροχής του εχθρού και υπό των δυσμενών συνθηκών που αντιμετωπίζουν αι δυνάμεις μας». Σ' όλη τη χώρα κηρύχτηκε τετραήμερο πένθος².

Ακριβώς αντίθετη ήταν η εικόνα στη Σοβιετική Ενωση. Μια μέρα πριν, στις 2 Φλεβάρη, ο Ι. Β. Στάλιν απηύθυνε με ημερήσια διαταγή, συγχαρητήρια στα στρατεύματα του Ντον³ και κατά την ομιλία του στην 25η επέτειο της ίδρυσης του Κόκκινου Στρατού χαρακτήρισε τη μάχη του Στάλινγκραντ ως «τη μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων»⁴.

Η Μάχη του Στάλινγκραντ αρχίζει ουσιαστικά το Καλοκαίρι του 1942, όταν τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στο Νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου. Ενα τμήμα κινήθηκε προς το Στάλινγκραντ και στις 17/7/1942 έφτασε στα άκρα της πόλης, ενώ ένα άλλο τμήμα έφτασε στον ποταμό Ντον, στην περιοχή της πόλης Ροστόβ, με κατεύθυνση τον Καύκασο.

Την επίθεση αυτή, η Γερμανία τη σχεδίαζε από τα τέλη του 1941, αλλά οι σχεδιασμοί έλαβαν ολοκληρωμένη μορφή στρατιωτικού σχεδίου στις 5 Απριλίου του 1942, όταν το γερμανικό στρατιωτικό επιτελείο εξέδωσε τη διαταγή Νο 41, βάσει της οποίας κύριος στόχος των γερμανικών στρατευμάτων ετίθετο η συντριβή της σοβιετικής αντίστασης και την κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους των βασικών στρατιωτικών και οικονομικών κέντρων της ΕΣΣΔ.

Εχοντας υπό την κατοχή της ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη, η ναζιστική Γερμανία αξιοποιούσε για τις πολεμικές της ανάγκες τα εργοστάσιο της Γαλλίας, του Βελγίου, της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ. Οι πόροι της για τη βαριά βιομηχανία -τη δική της και των κατεχόμενων χωρών- ήταν δύο με δυόμισι φορές περισσότεροι από εκείνους της Σοβιετικής Ενωσης. Επιπλέον, η Γερμανία είχε διπλάσιους εργάτες στην εθνική της οικονομία απ' ό,τι η ΕΣΣΔ, χώρια που στις κατακτημένες χώρες και χώρες - δορυφόρους της εκατομμύρια εργάτες δούλευαν για την πολεμική της μηχανή. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι το 1942, το 1/4 της γερμανικής πολεμικής παραγωγής το έδιναν οι κατακτημένες περιοχές. Και μόνο αυτά τα στοιχεία φανερώνουν ότι, από οικονομική άποψη, η γερμανική πολεμική μηχανή υπερτερούσε ασύγκριτα της σοβιετικής.

Στα στοιχεία αυτά πρέπει να προστεθεί πως, με το ξεκίνημα της επίθεσης εναντίον της ΕΣΣΔ, η ναζιστική Γερμανία είχε καταφέρει να θέσει υπό την κατοχή της υπερανεπτυγμένες σοβιετικές αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές, που προπολεμικά έδιναν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα, καθώς και τον κύριο όγκο του πολεμικού εξοπλισμού και των εφοδίων. Οι κατακτημένες σοβιετικές περιοχές, στις οποίες προπολεμικά ζούσε το 42% το πληθυσμού της χώρας, κάλυπταν το 40% του συνολικού χώρου παραγωγής σιτηρών και το 38% της κτηνοτροφίας⁵.

Η μάχη του Στάλινγκραντ είχε καθοριστική σημασία για την πορεία ολόκληρου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ για την ΕΣΣΔ ήταν πόλεμος ζωής και θανάτου. Κρατώντας την περιοχή του Στάλινγκραντ, τα σοβιετικά στρατεύματα μπορούσαν να χτυπήσουν οποιαδήποτε στιγμή τους Γερμανούς στον Καύκασο και η στρατιωτική διοίκηση των τελευταίων αντιλαμβανόταν ότι δε θα κατάφερνε ποτέ να κυριαρχήσει στην περιοχή του Καυκάσου μην έχοντας υπό τον έλεγχό της το Στάλινγκραντ. Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ, όπως και η ίδια η πόλη έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο πολεμικο - οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ενωσης. Στις παραμονές του πολέμου το Στάλινγκραντ ήταν σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας με 450.000 κατοίκους και 126 βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το εργοστάσιο τρακτέρ του Στάλινγκραντ έφτιαχνε πάνω από τα μισά τρακτέρ της χώρας και το εργοστάσιο «Κράσνι Οκτιάμπρ» έβγαζε κάθε χρόνο γύρω στους 800 χιλιάδες τόνους χάλυβα και περίπου 600 χιλιάδες τόνους ελασμάτων⁶.

Ας δούμε, όμως, πώς έβλεπε το θέμα η γερμανική πλευρά. Σ' ένα λόγο του στις 9/9/1942, προς το στρατιωτικό του επιτελείο ο Χίτλερ περιέγραφε ως εξής τη γερμανική καλοκαιρινή επίθεση στο νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου⁷: «Βάλαμε σκοπό μας, πρώτο να καταλάβετε τις τελευταίες μεγάλες σιτοπαραγωγές περιοχές του αντιπάλου, δεύτερο να καταλάβετε τις ανθρακοφόρες περιοχές, απ' όπου θα προμηθευόμαστε κοκ, τρίτο να προελάσετε προς τις πετρελαιοπηγές του και τέταρτο η επίθεση θα συνεχιστεί ως ότου κοπεί η τελευταία μεγάλη υδάτινη αρτηρία του Βόλγα». Οντως, έτσι είχαν τα πράγματα. Στην περιοχή μάλιστα του Βορείου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας αναλογούσαν πάνω από τα 4/5 της πανενωσιακής εξόρυξης πετρελαίου και πάνω από το μισό των μεταλλευμάτων μαγγανίου. Επιπλέον, αν κυριαρχούσαν στον Καύκασο οι Γερμανοί θα έρχονταν σε επαφή με τις τουρκικές δυνάμεις, που ήταν έτοιμες να προσχωρήσουν στον άξονα, θα κατάφερναν να αποκόψουν την Υπεριρανική σιδηροδρομική γραμμή απ' όπου η ΕΣΣΔ επικοινωνούσε οδικά με τους Αγγλους και Αμερικανούς και ταυτόχρονα θα μπορούσαν να προελάσουν προς την Ινδία, το Ιράν και το Ιράκ, γεγονός που θα τους έδινε τη δυνατότητα να γείρουν αποφασιστικά την πλάστιγγα του πολέμου με το μέρος τους. Τέλος, την έκβαση της μάχης του Στάλινγκραντ περίμενε και η Ιαπωνία, έτοιμη, αν ηττούνταν οι Σοβιετικοί, να βάλει αμέσως στο χέρι τις περιοχές της Σοβιετικής άπω Ανατολής⁸.

Παρά τη σημασία που είχε η μάχη του Στάλινγκραντ για την έκβαση ολόκληρου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΣΣΔ έδωσε αυτή τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, εγκαταλειμμένη, φτάνοντας πολλές φορές στο χείλος της καταστροφής. Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, έβλεπαν στη μάχη του Στάλινγκραντ τη δυνατότητα να υπάρξει, το λιγότερο, μια αμοιβαία εξασθένηση της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας που θα τους έδινε τη δυνατότητα να ξεμπερδεύουν με το σοσιαλισμό και να μοιράσουν τις παγκόσμιες αγορές αναμεταξύ τους, χωρίς να μπλέκεται στα πόδια τους ένας μεγάλος ανταγωνιστής, όπως ήταν η Γερμανία. Ετσι αρνήθηκαν να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη κατά των δυνάμεων του γερμανικού φασισμού κι έδωσαν τη δυνατότητα στον Χίτλερ να συγκεντρώσει στο ανατολικό μέτωπο τεράστιο αριθμό δυνάμεων και πολεμικού υλικού.

Τα σχέδια των Αγγλοαμερικανών δεν ευοδώθηκαν. Η νίκη έγειρε προς τη μεριά της ΕΣΣΔ. Ηταν μια νίκη ακριβά πληρωμένη σε αίμα, που κερδήθηκε με σκληρές μάχες σώμα με σώμα «από κτίριο σε κτίριο, όπου το κάθε κτίριο της πόλης γινόταν ερείπια»⁹. Ηταν μια νίκη που έγειρε την πλάστιγγα του πολέμου σε βάρος της Γερμανίας, «μια καταπληκτική νίκη», όπως υποχρεώθηκε από τα πράγματα να γράψει ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν, «ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του Ναζισμού και των μιμητών του», σύμφωνα με την παραδοχή του Ρούσβελτ¹⁰. Ηταν μια νίκη του σοβιετικού λαού, δώρο στην ανθρωπότητα. Μια νίκη του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που, σύμφωνα με τον στρατάρχη Α. Μ. Βασιλιέφσκι ήταν το κόμμα «που κατηύθυνε όλες τις προσπάθειες του λαού και του στρατού στην υπεράσπιση της γραμμής του Βόλγα και ενέπνευσε τους μαχητές σε ηρωικά κατορθώματα» ¹¹.

1. Λ. Χαρτ: «Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου», έκδοση 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, τόμος β', σελ. 566.

2. William Shirer: «Η Ανοδος και η Πτώσις του Γ' Ράιχ», εκδόσεις «Αρσενίδη», τόμος Γ', σελ. 255.

3. Ι. Β. Στάλιν: «Ο Μεγάλος Πόλεμος για την Πατρίδα», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1946, σελ. 61.

4. Στο ίδιο, σελ. 63

5. Λεονίντ Γιερεμέγιεφ: «Η Σοβιετική Ενωση στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο 1941- 1945», εκδόσεις «Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος», σελ. 56- 57

6 «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α' σελ. 409- 410.

7. Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β' Παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις «20ός αιώνας», Αθήνα 1959, σελ. 238.

8. Λεονίντ Γιερεμέγιεφ, στο ίδιο, σελ. 60 - 61.

9. Denis Richards: «Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης 1789- 2000», εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, σελ. 554.

10. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος: Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσόρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α', σελ. 110 και τόμος Β', σελ. 55.

11. Α. Μ. Βασιλέφσκι: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «ΣΕ», σελ. 349.