Πριν μερικές εβδομάδες, στο Δικαστήριο Διαιτησίας της Μόσχας, πραγματοποιήθηκε η προκαταρκτική ακρόαση μιας προσφυγής που αναδεικνύει ακόμη μια σκοτεινή πλευρά του μετασοβιετικού πολιτισμικού «τοπίου» της Ρωσίας. Συγκεκριμένα, το παγκοσμίως γνωστό στούντιο κινουμένων σχεδίων «Σογιούζμουλτφιλμ» προσέφυγε στη δικαιοσύνη εναντίον ενός επιχειρηματία ονόματι Αλεξάντρ Βαλνόφ, διότι ο τελευταίος χρησιμοποιούσε την πλέον θρυλική φιγούρα των ηρώων του στούντιο, το αρκουδάκι «Βίνι Πουχ» στο περιτύλιγμα των ζαχαρωτών που κατασκευάζει η εταιρία του, χωρίς να πληρώσει τα σχετικά δικαιώματα στο στούντιο. Μάλιστα, «βάφτισε» το προϊόν του με το ίδιο όνομα, ενώ το αρκουδάκι εμφανίζεται στη συσκευασία μαζί με το μπαλόνι και τη μέλισσα, επίσης στοιχεία των ομώνυμων κινουμένων σχεδίων.

Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα ήταν υπερβολή να ασχοληθούμε με αυτή την προσφυγή, αφού η διαδικασία καπιταλιστικοποίησης της Ρωσίας χαρακτηρίζεται από ανάλογες «αρπαχτές». Ωστόσο, το γεγονός αυτό αναδεικνύει, με έμμεσο αλλά σαφή τρόπο, την ένδεια στην οποία υπέπεσε το πάλαι ποτέ ισχυρό στούντιο της σοβιετικής κινηματογραφίας στον τομέα των κινουμένων σχεδίων (δημιουργήθηκε το 1936), το οποίο, ακόμη και οι δυτικοί ειδικοί συνέκριναν μόνο με τον αμερικανικό κολοσσό της «Ντίσνεϊ», σε επίπεδο υποδομής και παραγωγής.

Ακολουθώντας τη «μοίρα» των μεγάλων κινηματογραφικών στούντιο της πρώην ΕΣΣΔ, όπως το «Μόσφιλμ» και το «Λένφιλμ», μετά τη διάλυσή της, το «Σογιούζμουλτφιλμ» προσπαθεί πλέον να διασώσει ό,τι μπορεί από τα πνευματικά δικαιώματα πάνω στους κινούμενους ήρωές του, οι οποίοι μεγάλωσαν και διαπαιδαγώγησαν γενιές και γενιές, εντός και εκτός ΕΣΣΔ. Ο «Βίνι Πουχ», ο «Λύκος και ο Λαγός», οι ήρωες του φανταστικού χωριού «Πραστακβάσινα» και η παρέα τους εξέπεμπαν στις τρυφερές ηλικίες μόνο θετική ενέργεια, απορρίπτοντας το διδακτισμό και χρησιμοποιώντας σπαρταριστό - ενίοτε και σατυρικό - χιούμορ που παραμένει ζωντανό στη συνείδηση των Ρώσων μέχρι τις μέρες μας. Ξεκινώντας «ανάποδα» πρέπει να σημειωθεί, ότι οι Ρώσοι δεν εγκατέλειψαν ποτέ αυτά τα κινούμενα σχέδια και οι γονείς εξακολουθούν να αγοράζουν βιντεοκασέτες με αυτούς τους ήρωες για τα παιδιά τους, ενώ εξακολουθεί και η προβολή τους από την τηλεόραση. Διαδικασία που παρατηρείται και σε άλλους τομείς της σοβιετικής πολιτιστικής δημιουργίας.

Δυστυχώς όμως, η κοινωνική υποστήριξη δεν αρκεί αν δε συνοδεύεται από την κρατική. Το στούντιο πέρασε «διά πυρός και σιδήρου» τη δεκαετία του '90, με αποτέλεσμα, ιδίως από το '95 μέχρι και το '99, πρακτικά να μη λειτουργεί. Φτάνοντας στα όρια της εξαφάνισης, μόλις το καλοκαίρι του '99, το στούντιο επέστρεψε, έστω και τυπικά, στο προηγούμενο νομικό καθεστώς του, ως Ομοσπονδιακή Κρατική Επιχείρηση «κινηματογραφικό στούντιο Σογιούζμουλτφιλμ». Θυμίζουμε πάντως, ότι ο «Ρ» είχε αναφερθεί διεξοδικά στα σχέδια ιδιωτικοποίησης των μεγάλων κινηματογραφικών στούντιο της Ρωσίας, μεταξύ αυτών και του «Σογιούζμουλτφιλμ» (βλ. «Ρ» 31/3/2002). Προηγήθηκε ένας αγώνας, κυριολεκτικά, επιβίωσης των ανθρώπων της κολεκτίβας του. «Κομμένο» από την κρατική στήριξη, το 1991, το στούντιο έπεσε στα χέρια κερδοσκόπων «μεσαζόντων», οι οποίοι βρήκαν την ευκαιρία να αρπάξουν την περιουσία και την παραγωγή του και να πλουτίσουν ξεπουλώντας την. Η παραγωγή άρχισε την «ελεύθερη πτώση», ενώ, οι εργαζόμενοι που ξεσηκώθηκαν αντιδρώντας στην εργασιακή τυραννία των «μάνατζερ», αλλά και γιατί δεν άντεχαν να βλέπουν την περιουσία του ρώσικου λαού να ξεπουλιέται... απολύθηκαν. Ακολούθησε ένα πραγματικό δικαστικό «θρίλερ» αναγκάζοντας τελικά το κράτος να παρέμβει για να διασφαλίσει έστω και τυπικά την ίδια την περιουσία του. Αν και η κατρακύλα κάπως σταμάτησε, ωστόσο, το στούντιο βρίσκεται ακόμη πολύ μακριά από την παραγωγή των περίπου 40 ταινιών ετησίως, της σοβιετικής περιόδου του. Οι διαπραγματεύσεις με το Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου για την υποστήριξη της υποδομής του συνεχίζονται, αλλά δεν επαρκούν.

Στο «μέτωπο» των πνευματικών δικαιωμάτων όμως τα πράγματα βρίσκονται εκτός ελέγχου λόγω της αδιαφορίας του κράτους. Το ξεπούλημα των παραγωγών του στούντιο τη δεκαετία του '90 έστειλε στην «ξενιτιά» πολλούς από τους δημοφιλείς ήρωές του, με αποτέλεσμα, τα σχετικά κέρδη να τα νέμονται πολλοί, πλην του ίδιου του στούντιο. Εκτός από το ότι πολλά κινούμενα σχέδια πέρασαν σε ξένες εταιρίες με γελοία ποσά για το στούντιο - αφού η χοντρή μίζα πήγε στις τσέπες των «μάνατζερ» - μια ακόμη οικονομική πληγή προκύπτει από το ότι, περίπου 1.500 παραγωγές του «ανήκουν» πλέον στον πρώην Σοβιετικό ηθοποιό, Ολέγκ Βίντοφ, ο οποίος διαμένει στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τη σημερινή διοίκηση του στούντιο, ο Βίντοφ, μαζί με τον πρώην διευθυντή του στούντιο, Σεργκέι Σκουλιάμπιν, «διαχειρίζονται» την περιουσία του στούντιο με τέτοιο τρόπο, ώστε το «Σογιούζμουλτφιλμ» βλέπει τώρα τα αριστουργήματα του σοβιετικού κινουμένου σχεδίου να προβάλλονται σε όλο τον κόσμο, χωρίς να πηγαίνει ούτε «καπίκι» στο ταμείο του. Κι αυτό γιατί, τα ρώσικα κινούμενα σχέδια μπαίνουν στην αγορά... ως αμερικάνικες παραγωγές(!) γεγονός που, αν συνδυαστεί με το μέγεθος που έχει λάβει η πειρατεία των βιντεοκασετών, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς το ηθικό και οικονομικό πλήγμα για το στούντιο.

Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά η δημοσιογράφος Μαρίνα Μάσκινα του ρωσικού ειδησεογραφικού πρακτορείου «Ρία Νόβοστι», στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, ο κόσμος είναι ξετρελαμένος με την «Τσεμπουράσκα», μια από τις πλέον αγαπημένες ηρωίδες κινουμένων σχεδίων των παιδιών στη Ρωσία. Ενώ στην ίδια τη Ρωσία τα γιαπωνέζικα «Πόκεμον» δεν μπορούν να ανταγωνιστούν την «Τσεμπουράσκα», στην Ιαπωνία, η «Τσεμπουράσκα» έχει γίνει παιχνίδι και στάμπα σε μπλουζάκια σε μαζική παραγωγή, με το «Σογιούζμουλτφιλμ» που τη δημιούργησε να χάνει τα ανάλογα, τεράστια, ποσά από τα δικαιώματα. Ποσά που θα μπορούσε φυσικά να επενδύσει σε νέες παραγωγές και για να αυξήσει τους μισθούς πείνας της κολεκτίβας του.

Μετά από όλα αυτά, η αγωγή που ασκήθηκε από το στούντιο στον επιχειρηματία είναι «σταγόνα στον ωκεανό», όμως, τουλάχιστον, δείχνει τη διάθεσή του να εισπράξει ό,τι μπορεί από τα διαφυγόντα κέρδη του. Η πλευρά του επιχειρηματία πήγε στο δικαστήριο με δύο βασικά επιχειρήματα: ότι υπέγραψε συμφωνία με τους δημιουργούς της φιγούρας και ότι το σημερινό «Σογιούζμουλτφιλμ» δεν έχει νομική σχέση με «Σογιούζμουλτφιλμ» της σοβιετικής περιόδου, άρα δε χρειάζεται να κλειστεί συμφωνία μαζί του! Οταν οι δικηγόροι του στούντιο ζήτησαν από τους αντίδικους να δείξουν τη συμφωνία με τους δημιουργούς, η απάντηση ήταν ότι αυτό θα γίνει αν το σημερινό στούντιο «αποδείξει» πως είναι συνέχεια του σοβιετικού «προγόνου» του! Για την ιστορία να πούμε, ότι ο ένας εκ των δύο δημιουργών του «Βίνι Πουχ», Εντουάρντ Ναζάροφ δήλωσε στην εφημερίδα «Ισβέστια», ότι το δικαίωμα στη ζωγραφική αναπαραγωγή του μικρού αρκούδου ανήκει νομικά στον ίδιο. Από τη στιγμή που το αρκουδάκι ζωγραφίστηκε για περιτύλιγμα ζαχαρωτών και όχι κατά παραγγελία του στούντιο, τότε το δίκιο είναι με τον επιχειρηματία. Να σημειωθεί πάντως, ότι ο Ναζάροφ δεν αφήνει πουθενά να φανεί στη δήλωσή του ότι αμφισβητεί το δικαίωμα του σημερινού «Σογιούζμουλτφιλμ» στη διεκδίκηση των κινούμενων ηρώων της σοβιετικής περιόδου. Η ακροαματική διαδικασία θα συνεχιστεί στις 12 Μάρτη. Μέχρι τότε, ο συμπαθέστατος «Βίνι Πουχ» θα κοιτά με το μονίμως αθώο και απορημένο βλέμμα του να «σφάζονται» πάνω από τη γούνα του...