Το ένα «κρατούμενο» είναι η διαπίστωση των προβλημάτων. Το δεύτερο, αλλά όχι έσχατο, είναι η απόφαση να παλέψεις για να τα ξεπεράσεις, ακόμη κι αν αυτό, αντικειμενικά και προοπτικά, θα γίνει με όρους σύγκρουσης. Ο Δημήτρης Σπύρου, ο σκηνοθέτης του γνωστού, πολυβραβευμένου και τρυφερού «Ψύλλου», μαζί με μια ομάδα φίλων και συνοδοιπόρων, αποφάσισε να προχωρήσει στο δεύτερο δρόμο. Το αποτέλεσμα ήταν το «Νεανικό Πλάνο», μια μη κερδοσκοπική εταιρία παραγωγής και διανομής κινηματογραφικών ταινιών για παιδιά και νέους. Από εκεί «γεννήθηκε» το γνωστό, πλέον, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους - που διευθύνει ο Δ. Σπύρου - το οποίο καθιερώθηκε στις συνειδήσεις των δημιουργών, αλλά και των παιδιών. Η συνέχεια ήρθε πέρυσι με το «Σινέ Φιλίπ» στην Κυψέλη. Για τα επόμενα βήματα και τους σκοπούς αυτής της προσπάθειας μιλήσαμε με τον ίδιο, σε μια συζήτηση που έφτασε από την Ολυμπία στο Χόλιγουντ και από την Ευρωπαϊκή Ενωση στο Ιράν και η οποία, δυστυχώς, δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί ολόκληρη.

- Το Φεστιβάλ έφτασε αισίως στην έκτη του διοργάνωση. Πώς θα κρίνατε τη μέχρι τώρα πορεία του;

- Θεωρείται ότι ανήκει μέσα στα δέκα καλύτερα στο είδος του διεθνώς και αυτό δεν είναι δική μας διαπίστωση. Είναι τοποθέτηση των ειδικών σε διεθνές επίπεδο. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τις αισθητικές επιλογές του φεστιβάλ, την παιδαγωγική του διάσταση, την οργανωτική του αρτιότητα, καθώς και τη συμμετοχή χιλιάδων παιδιών. Σε ελάχιστα αντίστοιχα φεστιβάλ στον κόσμο συμβαίνει αυτό. Τα παιδιά δε βλέπουν μόνο ταινίες, αλλά συμμετέχουν ενεργά. Γράφουν εφημερίδα, το «Ζιζάνιο», συμμετέχουν σε εργαστήρια σκηνοθεσίας, μοντάζ, κινουμένου σχεδίου, κατασκευής μάσκας, σκίτσου κλπ. Συμμετέχουν στις τελετές έναρξης και λήξης, έχουν τη δική τους κριτική επιτροπή και δίνουν τα δικά τους βραβεία, με τους επαγγελματίες να έχουν εντυπωσιαστεί με το σκεπτικό της απονομής. Εχουμε διαμορφώσει πλέον απαιτητικούς και κριτικούς θεατές. Είναι πράγματι μια γιορτή του κινηματογράφου, της εκπαίδευσης και της ελεύθερης δράσης.

- Πώς ξεκινήσατε;

- Είχα κάνει τον «Ψύλλο» που πήρε πάρα πολλά διεθνή βραβεία και προβλήθηκε σε πάρα πολλές χώρες. Ταξιδεύοντας με αυτήν την ταινία στο εξωτερικό, διαπίστωσα ότι ο κινηματογράφος για παιδιά και νέους είναι θεσμοθετημένος. Γι' αυτό και παρατηρήθηκε μια μεγάλη αντίφαση. Ενώ στο εξωτερικό ο «Ψύλλος» θριάμβευε, στην Ελλάδα δεν μπορούσε να προχωρήσει, γιατί δεν υπήρχαν οι θεσμοί που θα στήριζαν την προώθησή του. Με μια παρέα φίλων, συναδέλφων και συνεργατών, μεταξύ αυτών ο Νίκος Θεοδοσίου, σκηνοθέτης και συγγραφέας και ο Χρίστος Κωνσταντόπουλος δημοσιογράφος από τον Πύργο, αποφασίσαμε ότι πρέπει να δημιουργήσουμε έναν δυναμικό θεσμό. Ετσι δημιουργήσαμε το φεστιβάλ.

- Γιατί επιλέχθηκε η Ολυμπία;

- Επειδή η Ολυμπία ήταν ένα διεθνές σύμβολο από την άποψη της ευγενούς άμιλλας - γιατί τώρα έχει εμπορευματοποιηθεί η κατάσταση - είχε σημασία να δημιουργηθεί αυτό το φεστιβάλ σε αυτό το χώρο, με σκοπό να δημιουργήσουμε τη δυνατότητα να συναντώνται νέοι από όλον τον κόσμο, να ανταλλάσσουν απόψεις, να δημιουργούν, να αγωνίζονται ευγενικά. Αποδείχτηκε ότι είχαμε δίκιο. Απευθυνθήκαμε στη Νομαρχία Ηλείας, η οποία χρηματοδότησε την πρώτη διοργάνωση, αλλά μη φαντάζεστε κάποια μεγάλα ποσά. Σταδιακά αναγνωρίστηκε και από το ΥΠΠΟ, σε επίπεδο ηθικό και με κάποια οικονομική ενίσχυση. Πιστεύουμε, όμως, πως αυτή η ενίσχυση πρέπει να αυξηθεί. Η ΕΡΤ έγινε χορηγός επικοινωνίας, ενώ άλλοι χορηγοί είναι η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και η Τοπική Ενωση Δήμων και Κοινοτήτων νομού Ηλείας.

Η πολύ μικρή χρηματοδότηση δημιουργεί προβλήματα στην ανάπτυξη του φεστιβάλ. Δεν μπορούμε να υλοποιήσουμε όλους τους στόχους που έχουμε. Ωστόσο, πρόπερσι δημιουργήσαμε το πρόγραμμα «Κάμερα Ζιζάνιο», που είναι διεθνής συνάντηση νεανικής οπτικοακουστικής δημιουργίας, όπου συμμετέχουν ταινίες που έχουν κάνει τα ίδια τα παιδιά. Πρόκειται για τη μοναδική διοργάνωση αυτού του είδους στην Ευρώπη.

- Ποια είναι η «κεντρική ιδέα» του «Νεανικού πλάνου»;

- Στόχος είναι η ανάπτυξη της παραγωγής και διανομής ταινιών για παιδιά και νέους στο πλαίσιο της διεθνούς αντίληψης γι' αυτόν τον όρο. Σκοπός δεν είναι να παραταΐζουμε τα παιδιά με την «αισιοδοξία» των χολιγουντιανών ταινιών. Εχουμε προβάλλει 500 ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους, αλλά ταινία του Χόλιγουντ δεν έχει παιχτεί ποτέ. Κι αυτό γίνεται από θέση. Θεωρούμε ανόητο το περιεχόμενό τους. Και επιμένουμε σε αυτό. Δε θα δείτε ποτέ «Χάρι Πότερ» στην Ολυμπία. Γιατί ο κινηματογράφος για παιδιά και νέους ασχολείται με τον πολύπλοκο κόσμο αυτών των ηλικιών, προσπαθώντας να θέσει κοινωνικά ζητήματα, να ενημερώσει, να δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς. Ο πολιτισμός του Χόλιγουντ είναι κυρίαρχος πολιτισμός, είναι ένας ιμπεριαλισμός. Από αυτή την άποψη είναι κόντρα σε αυτό, το οποίο εμείς υποστηρίζουμε. Δεν το βγάζουμε εμείς το Χόλιγουντ απ' έξω. Βγαίνει από μόνο του βάσει των κριτηρίων που έχουμε.

Υπάρχει κοινωνική ανάγκη γι' αυτό που κάνουμε. Το διαπιστώσαμε ήδη στο φεστιβάλ. Το «Φιλίπ» λειτουργεί από πέρυσι το Νοέμβρη και ακόμη δεν έχει συναντήσει το κοινό του. Τώρα μελετάμε ένα γραφείο παραγωγής, που θα παράγει ταινίες για παιδιά και νέους, προσπαθήσαμε, όμως, να εξασφαλίσουμε και τη διανομή, δημιουργώντας το αντίστοιχο γραφείο που εισάγει ταινίες ποιότητας. Δημιουργούμε μια ποιοτική νεανική και παιδική ταινιοθήκη, καθώς και εκδόσεις με περιεχόμενο, το οποίο δε θα το έπιανε κανένας ή δε θα ερευνούσε. Το σημείο αναφοράς είναι το «Φιλίπ».

Για παράδειγμα, το 2004 κλείνουν 20 χρόνια από το θάνατο του Τρυφώ. Εμείς, λοιπόν, φέρνουμε τρεις ταινίες του και παράλληλα θα δείξουμε τη σημαντική προσφορά του στον κινηματογράφο για παιδιά και νέους με ένα σχετικό βιβλίο με τις απόψεις του, για να δούμε την υπευθυνότητα και το ήθος του. Επιχειρούσε να γράψει το σενάριο με τα ίδια τα παιδιά, γιατί θεωρούσε καίριες τις παρατηρήσεις τους. Εχουν αλάνθαστη αίσθηση της γελοιότητας.

Ηρθε στο φεστιβάλ ο Γκάμπριελ Αξελ, ο τιμημένος με «Οσκαρ» σκηνοθέτης για την ταινία «Η Γιορτή της Μπαμπέτ» και είπε ότι «είναι το πιο όμορφο φεστιβάλ που έχω συναντήσει, το μεγαλύτερο "μικρό" φεστιβάλ του κόσμου». Πρόσθεσε ότι από αυτά τα χιλιάδες παιδιά που το παρακολουθούν, κανένα δεν πρόκειται να γίνει εγκληματίας. Ακούγεται μεταφυσικό, αλλά ήθελε να υπογραμμίσει την παιδευτική σημασία του. Ο κορυφαίος στα κινούμενα σχέδια στην Ευρώπη, Γιάνικ Χάστρουν δε θέλει να χάνει με τίποτα το φεστιβάλ.

- Τι εννοούσατε όταν είπατε ότι το «Φιλίπ» αναζητά το κοινό του;

- Είναι ένας ιστορικός κινηματογράφος. Λειτουργεί από το 1966 και έχει γράψει τη δική του ιστορία. Είναι μια αίθουσα «σοφή» αρχιτεκτονικά, η οποία είχε παρακμάσει τα τελευταία χρόνια. Πέρυσι την πήραμε εμείς, την ανακαινίσαμε, έχουμε τέλεια μηχανήματα εικόνας και ήχου. Διαμορφώσαμε λειτουργικούς χώρους που περιλαμβάνουν και βιβλιοθήκη. Είναι δύσκολο να διατηρήσεις μια πραγματικά ανεξάρτητη αίθουσα στην Αθήνα. Οταν το γραφείο διανομής σου λέει ότι «για να σου δίνω ταινίες θα σου κάνω και το πρόγραμμα», εμείς θέλουμε να είναι αυστηρά η επιλογή δική μας. Δεν αποκλείουμε κανένα γραφείο διανομής. Ετσι όμως όπως είναι διαμορφωμένη η κατάσταση μας αποκλείουν τα άλλα γραφεία διανομής.

- Πώς ξεπερνάτε αυτές τις δυσκολίες;

- Διάβασα μια δήλωση του Αμπάς Κιαροστάμι (σ.σ. γνωστός Ιρανός σκηνοθέτης) όταν τον ρώτησαν περί λογοκρισίας. Απάντησε ότι ένας φίλος του αρχιτέκτονας του είπε, πως όταν το έδαφος έχει δυσκολίες, βρίσκει σπουδαίες αρχιτεκτονικές λύσεις και αναπτύσσει τη φαντασία του. Το ίδιο συμβαίνει και με μας. Επειδή δεν έχουμε λεφτά δεν μπορούμε να αγοράζουμε «πακέτα» ταινιών. Αυτό μας βάζει και ψάχνουμε την κινηματογραφία όλου του κόσμου, να είμαστε αυστηροί στις επιλογές μας. Βλέπουμε ασταμάτητα ταινίες και αναζητούμε αυτές που θα αρέσουν καταρχήν σε μας. Πρόκειται για ταινίες που διαφορετικά δε θα προβάλλονταν στην Ελλάδα. Ο «Βασιλιάς των Μασκών» βραβεύτηκε στις Κάννες, τη φέραμε στο φεστιβάλ και στο «Φιλίπ» πέρυσι και επειδή δεν ήταν στην κυρίαρχη λογική της αγοράς δεν την έφερε κανείς εκτός από μας. Το τραγικότερο είναι να φέρνεις κατ' αποκλειστικότητα μια τέτοια ταινία και σε δύο βδομάδες να μη φτάνεις τα 500 εισιτήρια.

Η βασική δυσκολία είναι η έλλειψη ελεύθερου χρόνου των παιδιών που είναι οι πιο σκληρά εργαζόμενοι. Είναι ο τρόπος που λειτουργεί η Παιδεία. Εχουμε να αντιμετωπίσουμε τη μόδα των «πολυσινεμά». Εμείς υποστηρίζουμε τη μαγεία και την αυθεντικότητα που έχει ο κινηματογράφος της μιας οθόνης, την κοινωνική του διάσταση. Επιπλέον, είμαστε τόσο μικρή μονάδα που είναι αδύνατον να υποστηρίξουμε διαφημιστικά αυτό που προσφέρουμε. Τελικά, σε μια πόλη 3,5 εκατομμυρίων δεν μπορεί να κρατηθεί μια ανεξάρτητη αίθουσα; Εμείς πιστεύουμε ότι μπορεί. Χωρίς, όμως, να αλλάξουμε πολιτική. Ή θα αντέξουμε ή δε θα αντέξουμε.

- Εχει κι άλλες δραστηριότητες το «Νεανικό Πλάνο»;

- Δουλεύουμε στην παραγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όπως το «Εκφράζομαι με εικόνες και ήχους» σε συνεργασία με σχολεία και άλλους φορείς. Περιλαμβάνουν μαθήματα κινηματογράφου, συγγραφή σεναρίου και παραγωγή ταινίας από τα ίδια τα παιδιά. Από φέτος θα έχουμε και τα «Κυριακάτικα Απογεύματα στο Σινέ Φιλίπ».

- Συμμερίζεστε τους φόβους πολλών δημιουργών ότι ζούμε στην εποχή «ομογενοποίησης» του οπτικοακουστικού από την παραγωγή μέχρι τη διανομή;

- Αυτή είναι η τραγική πραγματικότητα και υπάρχει και κάτι πιο τραγικό: Ακόμη και οι δημοτικοί κινηματογράφοι, στην ουσία, αναπαράγουν αυτό το μοντέλο, παίζοντας τις ίδιες εμπορικές ταινίες. Τρόμαξα, πηγαίνοντας σε μια κινηματογραφική λέσχη και βλέποντας ότι η μόνη φωτογραφία που υπήρχε έξω ήταν του «Τιτανικού». Παιζόταν τρεις βδομάδες, υποκαθιστώντας την έλλειψη εμπορικής αίθουσας στην πόλη! Πάρα πολλές λέσχες κινήθηκαν έτσι.

- Κάποιος θα μπορούσε να επικαλεστεί την επιβίωση.

- Η επιβίωση είναι μια κουβέντα πάρα πολύ εύκολη. Μπορεί να διαπιστώνεται από έναν επαγγελματία ή να εκφέρεται από έναν ιδιώτη, αλλά δεν επιτρέπεται να εκφέρεται από κάποιον που πρέπει να ασκεί μια άλλη πολιτική. Και μια δημοτική αίθουσα και μια κινηματογραφική λέσχη, ή θα ασκήσει μια άλλη λογική από το κυρίαρχο μοντέλο, ή αλλιώς γιατί να υπάρχει; Εντάσσεται λοιπόν αυτή η τακτική σε μια εποχή ισοπέδωσης των πάντων και νομίζω ότι πρέπει να βρεθούν φωνές που θα αντισταθούν και θα δουλέψουν σκληρά προς μια άλλη κατεύθυνση. Εκτός κι αν δεν έχουμε ιδέες ή αποδεχόμαστε αυτό το μοντέλο.

- Υπάρχουν ιδέες από την πλευρά των δημιουργών;

- Δε θα έλεγα ότι είμαστε και στην καλύτερη εποχή του κινηματογράφου των δημιουργών, αλλά νομίζω ότι - και από ό,τι φαίνεται και από την παραγωγή ταινιών σε όλο τον κόσμο - ναι, η ιδέα υπάρχει. Και ταινίες υπάρχουν. Δείτε τις ταινίες που παίζουμε εδώ. Η κάθε μία προτείνει κάτι, στέκεται κριτικά απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα, δε μαϊμουδίζει το χολιγουντιανό μοντέλο, αλλά αρθρώνει έναν δικό της λόγο, εκφραστικό και θεματολογικό.

- Αρα διαπιστώνετε αναντιστοιχία στην υπαρκτή ανάγκη για ποιότητα που είπατε πριν, με το κυρίαρχο πολιτισμικό μοντέλο.

- Η ανάγκη υπάρχει σαν πρώτη ύλη, αλλά δεν έχει εκφραστεί. Είχαμε την τελευταία 15ετία μια πραγματικά ισοπεδωτική κατάσταση τόσο στον τομέα της ιδεολογίας όσο και της οικονομίας, όπως και της διεθνούς πραγματικότητας. Είδαμε την επιμονή της Αμερικής να κυριαρχήσει και στο θέαμα. Εχουμε μια οικονομική ισχύ που θέλει να κυριαρχήσει παγκοσμίως και αυτό γίνεται είτε με τα όπλα, όπως στο Ιράκ και τη Γιουγκοσλαβία, είτε με τα προϊόντα ή με το μοντέλο ζωής. Αν δεν κυριαρχήσεις ιδεολογικά δεν μπορείς να κυριαρχήσεις οικονομικά και το αντίθετο.

- Πώς βλέπετε τον ανταγωνισμό Ευρώπης - Χόλιγουντ;

- Το ζήτημα για μένα είναι αισθητικό και ιδεολογικό κυρίως. Οι δημιουργοί πρέπει να παλεύουν, να έχουν όνειρα και να προσπαθούν να τα κάνουν εικόνα. Η ευρωπαϊκή παράδοση διδάσκει τον κινηματογράφο του δημιουργού. Δε θέλω έναν ευρωπαϊκό «Τιτανικό». Θέλω έναν κινηματογράφο όπως την εποχή του νεορεαλισμού και της «νουβέλ βαγκ» που δεν ήταν παρά η ανάπτυξη των εθνικών κινηματογραφιών. Η κουλτούρα του κάθε λαού και η ιδιαίτερη ματιά του κάθε δημιουργού να περνάει μέσα από τα έργα. Μόνο μέσα από μια τέτοια προσπάθεια θα έχουμε καλλιτεχνικά αριστουργήματα ανεξάρτητα από τον προϋπολογισμό τους. Δεν είναι πάντα το χρήμα ο μηχανισμός που θα αναδείξει τα όνειρα και τους καημούς ενός λαού. Οι καλλιτέχνες πρέπει να ενδιαφέρονται για τη ματιά τους στα κοινωνικά ζητήματα. Πρέπει να ξεκινάς από το όραμα που έχεις μέσα στο κεφάλι σου.