Ταπισερί, παστέλ, ξυλογραφίες, σχέδια και ψηφιδωτά παρουσιάζει η Ζιζή Μακρή στην έκθεση που φιλοξενείται αυτές τις μέρες στην Πινακοθήκη «Ψυχάρη 36» (Κυπριάδου). Με το υφάδι του χρόνου, με την ψηφίδα της φύσης, η σημαντική μας εικαστική δημιουργός παρουσιάζει έργα, τα οποία γοητεύουν τη ματιά και αγγίζουν την καρδιά. Δημιουργίες των τελευταίων χρόνων, αλλά και έργα παλιότερα από τη μακρόχρονη εικαστική της πορεία. Τοπία των Κυκλάδων, οι βράχοι στα Μετέωρα, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο, γυμνά δέντρα του χειμώνα, λαμπροί ήλιοι της ελπίδας, τοπία από την επίσκεψή της στην Κίνα, στην Αρμενία, στο Μπακού... είναι οι σημαντικότεροι σταθμοί της εικαστικής της περιπλάνησης.

Η αρχή αυτού του ταξιδιού, έγινε λίγο πριν το '50, στο Παρίσι, όπου η Ζ. Μακρή, σπουδάστρια στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, μυήθηκε στον κόσμο της χαρακτικής από το δάσκαλό της, το Δ. Γαλάνη. Ακολούθησε το ψηφιδωτό, η δεύτερη μεγάλη της αγάπη. Η Ζιζή Μακρή είναι από τους λίγους καλλιτέχνες μας που δουλεύει ψηφιδωτό. Με τα μικρά κομματάκια γυαλιού ξεδιπλώνει με ευαισθησία και μαστοριά, τα «κομμάτια» της ψυχής της, δίνοντας λάμψη στον γκρίζο κόσμο μας και φως στα όνειρά μας. Ηταν στις αρχές του '50, στην Ουγγαρία, όπου μαζί με το σύντροφο της ζωής της, το μεγάλο μας γλύπτη Μέμο Μακρή, έφτασε το 1951. «Οι έγχρωμες ξυλογραφίες μου», μας λέει, «άρεσαν πολύ σε έναν αρχιτέκτονα. Μου παρήγγειλε λοιπόν, ένα μεγάλο έργο για κάποιο χώρο που ήθελε να κοσμήσει, προτρέποντάς με να μεταφέρω το θέμα της ξυλογραφίας, στο ψηφιδωτό. Η αντίληψη της ξυλογραφίας ανταποκρινόταν στην αντίληψη του ψηφιδωτού. Το πείραμα πέτυχε». Στην Ουγγαρία φιλοτέχνησε συνολικά τέσσερα μεγάλα έργα για δημόσια κτίρια, ενώ το 1973 παρουσίασε μικρούς ψηφιδωτούς πίνακες. «Με ενδιέφερε να μπορούν να μεταφερθούν, να μπορούν να μπουν στα σπίτια. Γι' αυτό και οι διαστάσεις έγιναν μικρές». Οι διαφορετικής προβολής γυάλινες ή κεραμικές ψηφίδες, οι θεματικές και χρωματικές αντιθέσεις, η αδρή δυναμική γραμμή, η αυστηρή κατασκευή και, ιδιαίτερα στα τελευταία έργα της, η δημιουργία ατμόσφαιρας, χαρακτηρίζουν τις περισσότερο ή λιγότερο αφηγηματικές συνθέσεις της, που τα τελευταία χρόνια πλησιάζουν στην αφαίρεση και εκφράζουν το δέος της μπροστά στη μεγαλοπρέπεια της φύσης.

Ακολούθησε η ταπισερί, όπου με το υφάδι και το στημόνι, η Ζ. Μακρή ύφανε «αυτόν τον κόσμο τον μικρό το μέγα». Εργα με έντονα χρώματα, που «τραγουδούν» με ευρηματικότητα και ευαισθησία την ομορφιά του κόσμου και τη χαρά της ζωής. «Για μένα», υπογραμμίζει η Ζ. Μακρή, «το νόημα της ζωής είναι η αισιοδοξία. Με το χρώμα σχεδιάζω. Η μία απόχρωση μπαίνει στην άλλη και δημιουργεί τη γραμμή. Είναι το "μολύβι" που συνθέτει».

Η εμβληματική μορφή του δέντρου δεσπόζει στην παρουσιαζόμενη δημιουργία της. Είναι το αγαπημένο εικαστικό της μοτίβο, που υψώνεται προς τον ουρανό, αδάμαστο και ορμητικό. Είναι το δέντρο της ζωής. Η «Ελιά», το δέντρο σύμβολο ανά τους αιώνες, σημείο αναφοράς από την αρχαία εποχή έως τις μέρες μας, αποτελεί το θέμα μιας μεγάλης ενότητας. Ξεκίνησε τη δεκαετία του '90 και τα πρώτα «βήματα» παρουσιάστηκαν το 1996, όταν μαζί με τις έγχρωμες και ασπρόμαυρες ξυλογραφίες της με έργα από τη φυλακή Αβέρωφ, όπου η Ζ. Μακρή έζησε ως πολιτική κρατούμενη για ένα χρόνο ('60 - '61), παρουσίασε και δημιουργίες με θέμα την ελιά. Τα σχόλια των φίλων ήταν και το «κουμπί που πυροδότησε τη λατρευτική έκρηξη για την ελιά, το δέντρο, το σύμβολο». Ακολούθησε ένας «αγώνας» ανάμεσα σε κείμενα και χρώματα: Ομηρος, Ηρόδοτος, Σοφοκλής, Παλαμάς, Μυριβήλης, Ρίτσος, Σεφέρης, Ελύτης... ψηφίδες, χρώματα, μολύβια... «Η δουλειά μου, άμεσα ή έμμεσα συνδέεται με τη φύση, με τον άνθρωπο. Οπως ο άνθρωπος, έτσι και η ελιά, μεγαλώνει και γερνάει. Αυτός ο μόχθος που αντικρίζει κανείς στους ανθρώπους των χωριών, τους κουρασμένους αγρότες με τα ροζιασμένα χέρια, φέρνει στο νου το ροζιασμένο, γέρικο κορμό της ελιάς».

«Η Ζιζή Μακρή», σημειώνει η Αγγελος Δεληβορριάς, αναφερόμενος συνολικά στη δημιουργία της, «αφήνεται στην έλξη που της ασκούν τα πράγματα και στις δυνατότητες που της προσφέρει η συνεχής επανεπεξεργασία τους, με την αναγωγή του εκάστοτε αποτελέσματος σε νέα επίπεδα θεώρησης, στις αφετηρίες μιας νέας διαδοχής επανεπεξεργασιών. Γι' αυτό και οι κύκλοι των έργων της ανακαλούν τις παραλλαγές της προκλασικής μουσικής φόρμας. Μολονότι το δικό της ιδίωμα, ζυμωμένο μέσα στους μεταϊμπρεσιονιστικούς τόνους του φοβισμού και την κεντροευρωπαϊκή παράδοση των εξπρεσιονιστικών εκτονώσεων, εξισορροπεί πάνω στους ήχους ενός μαγικού θα έλεγα ρεαλισμού, αφήνοντας σε τελευταία ανάλυση να διαφανεί η βαθύτατη πίστη της προς την αλήθεια της αντικειμενικής πραγματικότητας».

Στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, ο Σάββας Μιχαήλ σημειώνει: «Οπως ο Σολωμός, έτσι κι η Ζ. Μακρή έχει αφετηρία μια χαμένη επανάσταση. Το δικό της '21 είναι η επαναστατική αντιφασιστική αντίσταση. Το δικό της Μεσολόγγι, ο Γράμμος. Στους αδικοχαμένους επαναστάτες θα αφιερώσει τα πρώτα της πυρετώδη χαρακτικά πάνω σε ποιήματα του Ελυάρ το 1949».

«Από τα βουνά των ανταρτών στους τόπους της πολιτικής εξορίας και στις φυλακές - όπου τα συγκλονιστικά χαρακτικά της αποδείχνουν ότι η Ιστορία δε γράφεται μόνον από τους νικητές - κι από κει στην περιπλάνηση σε πρωτόγνωρους κόσμους μέχρι τις μέρες μας, μέχρι τους δρόμους της Γένοβας του Κάρλο Τζουλιάνι και την πυρπολούμενη Βαγδάτη».

Μια φράση της συνοψίζει τα πάντα: «Η τέχνη, για μένα, είναι το πρόβλημα της ελευθερίας και η λύση του». Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 16 Νοέμβρη.