Τι σχέση μπορούν να έχουν 70 άμαξες γεμάτες ελληνικά βιβλία που το 1472 ταξίδεψαν από την κατακτημένη, πλέον, βυζαντινή αυτοκρατορία στη Μόσχα, με την κατασκευή του Κρεμλίνου έτσι όπως το γνωρίζουμε σήμερα, με τον Μάξιμο τον Γραικό, τον Ιταλό αρχιτέκτονα Φιοροπέντι και τα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία;

«Αμεση» είναι η απάντηση που «δίνει» η έκθεση «Ελληνες στη Μόσχα», η οποία εγκαινιάστηκε στις 23 του Μάρτη στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών (Βούρου - Ευταξία) και θα διαρκέσει μέχρι τις 24 του Μάη. Υπενθυμίζεται, πως πρόκειται για μια παρουσίαση αυθεντικών αντικειμένων από τις συλλογές του Μουσείου Ιστορίας της Μόσχας και των Ρώσικων Κρατικών Αρχείων, τα οποία δίνουν μια εικόνα των στενών ελληνορωσικών σχέσεων από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα.

Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που δόθηκε με την αφορμή των εγκαινίων και στην οποία παραβρέθηκαν οι υπεύθυνοι του ελληνικού μουσείου, καθώς και εκπρόσωποι των εμπλεκόμενων ρώσικων φορέων, αποκαλύφθηκαν σημαντικές πληροφορίες για τις σχέσεις αυτές, οι οποίες περιέχουν και το γοητευτικό στοιχείο του ιστορικού μυστηρίου.

Για παράδειγμα, τα βιβλία που μετέφεραν εκείνες οι άμαξες ήταν η προίκα της Ζωής Παλαιολογίνας, ανιψιάς του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ', η οποία παντρεύτηκε τον τσάρο Ιβάν Γ'. Να σημειωθεί πως αυτή η ποσότητα των βιβλίων ήταν τεράστια για την εποχή, δεδομένου του γεγονότος πως ήταν χειρόγραφα.

Σύμφωνα με την άποψη που μετέφεραν οι Ρώσοι ομιλητές, τα βιβλία αυτά ήταν η αφορμή για να χτιστεί από πέτρα το μέχρι τότε ξύλινο Κρεμλίνο, κάτω από την καθοδήγηση του Ιταλού αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Φιοροπέντι, που κλήθηκε ειδικά γι' αυτή τη δουλιά και ο οποίος είναι υπεύθυνος και για το χτίσιμο πολλών ναών και άλλων δημόσιων κτιρίων στη ρώσικη πρωτεύουσα.

Αλλά και πάλι θα μας ήταν αδιάφορα τα «γαλαζοαίματα» συμφέροντα, αν τα βιβλία αυτά δεν ήταν και η αφορμή για να ταξιδέψει στη Μόσχα το 1518 ο Μάξιμος ο Γραικός (Μιχαήλ Τριβώλης το πραγματικό του όνομα) για να μεταφράσει στα ρώσικα αυτά τα βιβλία, μετά από πρόσκληση του δούκα Βασίλειου Γ', γιου της Ζωής και του Ιβάν του Γ'. Ο Μάξιμος ο Γραικός θα εξελιχθεί σε σημαίνουσα μορφή της ρώσικης και της ελληνικής γραμματείας, ο δε κύριος όγκος αυτών των βιβλίων δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα!

Εκτοτε οι πολιτιστικές - και όχι μόνο - σχέσεις των δύο λαών γίνονται όλο και πιο στενές. Οι αδελφοί Λειχούδη, Ιωαννίκιος και Σωφρόνιος, θα διδάξουν στην Σλαβοελληνολατινική Ακαδημία της Μόσχας που ιδρύθηκε το 1687 σαν εξέλιξη σχολείου που υπήρχε στη μονή Επιφανίου και στο οποίο τα δύο αδέλφια δίδασκαν από το 1685. Οι Λειχούδηδες θα διευθύνουν και το πρώτο τυπογραφείο της Μόσχας που αποτέλεσε τον πυρήνα των εκδοτικών γεγονότων της εποχής. Εξάλλου, οι σχέσεις του ελληνικού απελευθερωτικού κινήματος με τη ρώσικη προοδευτική διανόηση έναν αιώνα μετά είναι γνωστές.

Ενδιαφέροντα στοιχεία για τη δομή και το περιεχόμενο των Ρωσικών Κρατικών Αρχείων (ΡΚΑ) παρουσίασε στην ίδια συνέντευξη η ιστορικός και στέλεχος των αρχείων Ιντέγια Αντρέεβνα Μπαλακάγιεβα. Τα ΡΚΑ θεωρούνται βασικό «θησαυροφυλάκιο» ντοκουμέντων πάνω στις ελληνορωσικές σχέσεις από τα μέσα του 16ου μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα.

Το συγκεκριμένο τμήμα των αρχείων με τίτλο «Σχέσεις Ρωσίας - Ελλάδας» αποτελείται από 3.337 φακέλους με στοιχεία από το 1509 μέχρι το 1718. Ανάμεσά τους φυλάσσονται 725 ελληνικά, αυθεντικά ντοκουμέντα.

Πρόκειται κυρίως για αλληλογραφία ανάμεσα στις ελληνικές και ρώσικες εκκλησιαστικές ηγεσίες. Περιλαμβάνονται επίσης επιστολές ανατολικών πατριαρχών προς τη ρώσικη κυβέρνηση και τους Ρώσους ιεράρχες που δίνουν ένα ιστορικό «ανάγλυφο» για τις σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία, την Πολωνία και την Ρώμη, καθώς και με το ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και για τις συνθήκες ζωής των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίες.

Μια άλλη ποσότητα υλικών έχει σχέση με τη μαζική φυγή διανοουμένων, επιστημόνων, στρατιωτικών, γιατρών, ναυτικών, ναυπηγών, εργατών, καλλιτεχνών, κοσμηματοποιών, από τα Βαλκάνια προς τη Ρωσία. Υπάρχουν επίσης στοιχεία για την ελληνική παροικία στη Μόσχα, για τις απόπειρες δημιουργίας ελληνικού σχολείου στην Μ ονή Νικόλσκι, συλλογές χειρογράφων και βιβλίων. Ανάμεσά τους και μια συλλογή 500 ελληνικών βιβλίων που έφτασαν στη Ρωσία το 1655. Τέλος, ανάμεσα στα σημαντικά αυτά ντοκουμέντα, φυλάσσεται και μια «Ιλιάδα».