Πριν τέσσερις, περίπου, δεκαετίες στην ελληνική βιβλιαγορά σπάνιζαν, αν δεν έλειπαν εντελώς οι εκδόσεις για τον κινηματογράφο. Κι αυτό σήμαινε άγνοια, όχι μόνο των φανατικών θαυμαστών της 7ης Τέχνης, αλλά και των ασχολούμενων με αυτήν Ελλήνων καλλιτεχνών, για την ιστορία της, τους πρωτοπόρους δημιουργούς της, τα θεωρητικά και αισθητικά της ρεύματα, τις τεχνολογικές εξελίξεις της, διεθνώς. Η έλλειψη, ακόμα και μιας στοιχειώδους ελληνικής κινηματογραφικής βιβλιογραφίας οφειλόταν, προπαντός, στο γεγονός ότι κανένας από τους κυβερνώντες την Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα - προφανέστατα από φόβο για τη μαζική δύναμη της τέχνης αυτής - δε στήριξε ούτε την ελληνική κινηματογραφική παραγωγή και φυσικά δε θέλησε να υπάρξει ελληνική κινηματογραφική παιδεία. Δεν ίδρυσε ούτε καν μία, έστω αδιαβάθμητη (όπως ήταν πριν μερικά χρόνια η δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου), κρατική κινηματογραφική σχολή. Ετσι, είτε από καημό, είτε από οργή, είτε από πόθο για να ξεπεράσουν αυτή την άγνοια και την αποξένωση, οι Ελληνες δημιουργοί και φίλοι του κινηματογράφου, κάποιοι «ταμένοι» στην 7η Τέχνη, πήραν το ρίσκο, κυρίως μετά τη μεταπολίτευση, να μεταφράσουν και να εκδώσουν βιβλία, αρχικά για τον ξένο κινηματογράφο και δειλά δειλά να γράψουν και να εκδώσουν πρωτότυπες ιστορικές και θεωρητικές μελέτες και για τον ξένο και για τον ελληνικό κινηματογράφο.

Τα παραπάνω προλεγόμενα θέλουν να υπογραμμίσουν τη σημασία και τη γνώση που προσφέρουν έξι κινηματογραφικά βιβλία, που αξίζει, έστω και συνοπτικά, να «συστήσουμε» στους κινηματογραφόφιλους αναγνώστες μας.

Από τον «Αιγόκερω» (οίκος με πρωτοπόρα και αριθμητικά με τη μεγαλύτερη συμβολή σε εκδόσεις και πρωτότυπες μελέτες για τον κινηματογράφο) κυκλοφορούν δύο έρευνες-μελέτες για τον ελληνικό κινηματογράφο: Στάθης Βαλούκος «Φιλμογραφία του Ελληνικού Κινηματογράφου (1914-1998)» (β΄ έκδοση, 327 σελ.). Η έρευνα καταγράφει όλες τις ελληνικές ταινίες, από τα «σπάργανα» του Ελληνικού Κινηματογράφου έως το 1998, με βάση την αλφαβητική σειρά των τίτλων τους και παραθέτοντας όλα τα βασικά στοιχεία των κινηματογραφικών ταινιών - και των τηλεταινιών (χρόνο παραγωγής, διάρκεια, δημιουργούς, ερμηνευτές και είδος). Εισαγωγικά ο ερευνητής-συγγραφέας του βιβλίου δίνει στον αναγνώστη ένα μικρό λεξικό όρων, σχετικά με τα χαρακτηριστικά των ειδών (λ.χ., δράμα, κωμωδία, παρωδία, μελόδραμα, μιούζικαλ, θρίλερ, ψυχογραφία, κλπ.). Επίσης, περιέχονται τα βραβεία του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και βιβλιογραφία. Κωνσταντίνος Κυριάκος «Από τη σκηνή στην οθόνη» (302 σελ.). Ο συγγραφέας (λέκτορας Θεατρολογίας), με αυτή την πλούσια εικονογραφημένη μονογραφία του επιχείρησε - επιτυχώς - μια σφαιρική προσέγγιση της πολύπλευρης σχέσης που αναπτύχθηκε μεταξύ ελληνικού θεάτρου και ελληνικού κινηματογράφου, με το θέατρο να γίνεται «τροφοδότης» του κινηματογράφου (με έργα, συγγραφείς, συνθέτες, ηθοποιούς, χορευτές και άλλους καλλιτέχνες). Σχέση, η οποία απαντάται διεθνώς και της οποίας τις ειδολογικές (κυρίως) ομοιότητες και διαφορές εντοπίζει ο συγγραφέας. Προϊδεάζοντας τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του βιβλίου, καταγράφουμε τα κεφάλαιά του: «Θέατρο-Κινηματογράφος», «Τα πρόσωπα: ανάμεσα στο θέατρο και τον κινηματογράφο», «Μέθοδοι σύγκλισης των δύο τεχνών», «Θεατρικότητα - Το εύρημα της "θεατρικής σκηνής"», «Από τη ζωή των θεατρίνων», «Οι τραγικοί μύθοι στην οθόνη», «Νεοελληνική δραματουργία». Η μελέτη δεν αφορά μόνο στο ελληνικό θέατρο πρόζας, κωμωδίας, φάρσας, μουσικής κωμωδίας, αλλά και στην όπερα, στην οπερέτα, στο θέατρο σκιών και σε άλλες μορφές λαϊκού θεάτρου, ακόμη και σε έργα του ξένου δραματολογίου. Το βιβλίο περιέχει επίσης σημειώσεις και φιλμογραφικούς πίνακες.

Οι εκδόσεις Παπαζήση, στη σειρά «Εικόνα-Επικοινωνία», κυκλοφόρησαν το πρωτότυπο (εικονογραφημένο) βιβλίο της Μαρίας Κομνηνού «Από την αγορά στο θέαμα (Μελέτη για τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και του κινηματογράφου στη σύγχρονη Ελλάδα, 1950-2000)». Η συγγραφέας (αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Ταινιοθήκης της Ελλάδας), με βάση την ερευνητική και διδακτική εργασία για το ρόλο του Τύπου και του κινηματογράφου στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, διαπιστώνει αφ' ενός μεν τη μεγάλη καθυστέρηση και τις - εξηγήσιμες ιστορικά - αποκλίσεις του ελληνικού Τύπου και κινηματογράφου σε σχέση με τον ξένο Τύπο και κινηματογράφο, αλλά και την καλπάζουσα προσομοίωση του ελληνικού Τύπου και κινηματογράφου με ξενόφερτα «πρότυπα», εξαιτίας της «παθολογίας, της σύγχυσης» και της «διαπλοκής» του ελληνικού ιδιωτικού εκδοτικού και τηλεοπτικού κεφαλαίου με «παγκοσμιοποιούμενα» κέντρα.

Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του το «Νεανικό Πλάνο» (δημιούργημα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και εφήβους) εξέδωσε την επίσης πρωτότυπη έρευνα του σκηνοθέτη και πολυγραφότατου περί τον κινηματογράφο Νίκου Θεοδοσίου «Ο μετανάστης κινηματογράφος (Οι Ελληνες στα πρώτα χρόνια του Κινηματογράφου)» (125 σελ.). Ερευνα, που άρχισε πριν δεκαπέντε χρόνια ως φωτογραφικό οδοιπορικό των ανά την Ελλάδα χαμένων κινηματογραφικών αιθουσών, συνεχίστηκε με συλλογή και μελέτη αρχείων και δημοσιευμάτων για αίθουσες, μηχανήματα προβολής και τις πρώτες κινηματογραφικές προβολές στην Ελλάδα (λ.χ., στην Αθήνα το 1896 και στην Ερμούπολη το 1900) καθώς και τις «διαβατάρικες», συχνά υπαίθριες προβολές, σε κωμοπόλεις και χωριά. Το βιβλίο διαρθρώνεται με μια εισαγωγή σχετικά με τις πρώτες προβολές κινηματογράφου ανά τον κόσμο και τα πρώτα βήματά του στην Ελλάδα και με έξι κεφάλαια. Το πρώτο ιστορεί την εμφάνιση στην Ελλάδα ενός από τα πρώτα «κινητοσκόπια» του Εντισον, το οποίο έφεραν από την Αμερική στην Ελλάδα, το καλοκαίρι του 1894, οι Ελληνες μετανάστες στο Λονδίνο Γιώργος Γεωργιάδης και Γιώργος Τραγίδης. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά τον πρώτο Ελληνα κινηματογραφικό «ηθοποιό», έναν Ελληνα κουρέα-μετανάστη στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ, ο οποίος πρωταγωνίστησε στην πρώτη μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία της εποχής, την ταινία «Το κουρείο». Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στον πρωτοπόρο Γάλλο δημιουργό Ζορζ Μελιές που το 1897 κινηματογραφεί τέσσερις ταινίες για τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Το τέταρτο καταγράφει όλες τις ταινίες που παίχτηκαν στην Ελλάδα από το 1896 έως το 1990 και περίεργες ενέργειες επιχειρηματιών του χώρου. Το πέμπτο ιστορεί τον Περικλή-Αλέξανδρο Πανταζή (1876-1936), τον φτωχό Ανδριώτη που πήγε στην Αλάσκα ως χρυσοθήρας και στη δεκαετία του 1920 έχτισε στις ΗΠΑ κινηματογραφικές αίθουσες, που αποτελούν και σήμερα αρχιτεκτονικά στολίδια. Το έκτο κεφάλαιο εντοπίζει τη δράση Ελλήνων κινηματογραφιστών της διασποράς (Κωνσταντινουπολίτες, Σμυρνιούς, Αλεξανδρινούς, Ανδριανουπολίτες, κλπ.).

Εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολύ επίκαιρο (παρότι του λείπουν στοιχεία για τους τελευταίους ιμπεριαλιστικούς πολέμους κατά των Γιουγκοσλαβίας, Αφγανιστάν, Ιράκ, αφού γράφτηκε πριν από αυτούς) είναι το δοκίμιο του πολύπλευρου Γάλλου δημιουργού Πολ Βιρίλιο «Πόλεμος και Κινηματογράφος» (193 σελ., Τιτίκα Δημητρούλια, εκδόσεις «Μεταίχμιο»). Ο συγγραφέας παρουσιάζει διεξοδικά, παραθέτοντας πλήθος παραδειγμάτων, τις αποτυπώσεις κατ' αρχήν με την εφεύρεση της φωτογραφικής μηχανής και κατόπιν με την κινηματογραφική (από γενέσεως κινηματογράφου) των πολεμικών συγκρούσεων από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του 1980. Το επίκεντρο, όμως, του ενδιαφέροντός του είναι η συστηματική χρήση των κινηματογραφικών τεχνικών στις πολεμικές συγκρούσεις του 20ού αιώνα, όχι μόνο για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών σκοπών, για τον εντοπισμό στόχων και βέβαια για την προπαγάνδιση, τον εξωραϊσμό, την αποενοχοποίηση, τη δικαιολόγηση και δικαίωση της βαρβαρότητας των ιμπεριαλιστικών πολέμων. Και, ταυτοχρόνως, για την προληπτική, προειδοποιητική τρομοκράτηση άλλων λαών. Σήμερα πια ξέρουμε ότι οι νεοταξίτικοι πόλεμοι πλαισιώνονται και από προμελετημένες και προσχεδιασμένες από τους εισβολείς και αποτυπωμένες είτε με παραδοσιακά είτε με ψηφιακά μέσα εικόνες. Με «μάχες» από αέρος ή επί ξηράς και «πολιτικά γεγονότα», που είτε δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, είτε κατασκευάζουν «γεγονότα» και έπειτα τα εμφανίζουν ως «πραγματικότητα». Λόγου χάρη, τέτοιο, προσχεδιασμένο από τους Αμερικανούς βιντεοσκοπημένο «γεγονός», με «στράτευση» μερικών δύστυχων Ιρακινών κομπάρσων, ήταν το γκρέμισμα του αγάλματος του Σαντάμ Χουσεΐν στη Βαγδάτη «από χιλιάδες Ιρακινούς», όπως διέδωσαν διεθνώς τα ΜΜΕ των ιμπεριαλιστών.

Θα κλείσουμε το σημείωμά μας με την καταγραφή και μόνο του τίτλου ενός ακόμα πολύ σημαντικού ξένου βιβλίου που κυκλοφόρησε πρόσφατα (θα αναφερθούμε σ' αυτό διεξοδικότερα, από άλλη στήλη). Πρόκειται για την αποκαλυπτική μαρτυρία του παθόντα Αμερικανού σεναριογράφου Ουόλτερ Μπερνστίν «Μνήμες από τη Μαύρη Λίστα (Η λαίλαπα του μακαρθισμού» (μετάφραση Ιωάννας Καρατζαφέρη, εκδόσεις Καστανιώτη).