Με αφορμή την έκδοση του νέου βιβλίου του ψυχιάτρου και συγγραφέα Θάνου Κωνσταντινίδη «Ο καθρέφτης στο έργο του Μίλτου Σαχτούρη και άλλων ποιητών», μιλήσαμε μαζί του για... Καθρέφτες!

-- Γιατί διαλέξατε τον καθρέφτη για το κέντρο του βιβλίου σας;

-- Ο καθρέφτης είναι όργανο ευρύτατης καθημερινής χρήσης. Και το καθρέφτισμα ένα συχνότατο φυσικό φαινόμενο που σημαδεύει τη ζωή του ανθρώπου.

Ο μεγάλος μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης «εύρηκε» τρόπο, με τα καυστικά «πυροφόρα» του κάτοπτρα να καίει επί τρία χρόνια τα πλοία των Ρωμαίων επιδρομέων με αρχηγό τον Μάρκελλο, υπερασπιζόμενος την πατρίδα του Συρακούσες μέχρι την άλωσή της, το 212 π.Χ. Αξιοσημείωτη σχετική περίπτωση βρίσκουμε και στα χρόνια του Βυζαντίου. Ο χρονογράφος Ζωναράς αναφέρει ότι το 514 μ.Χ., όταν ο Βυζαντινός στρατηγός Βιταλιανός, εξελληνισμένος Γότθος, στασιάζει εναντίον του Αυτοκράτορα Αναστασίου Α΄, ο πιστός στρατηγός Μαρίνος καίει τα πλοία του στασιαστή που βρίσκονταν απέναντι στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, στον Γαλατά. Κατά τον Ζωναρά, τα πλοία κάηκαν με τη μέθοδο του Αρχιμήδη, που εφάρμοσε ο σοφός Πρόκλος «χαλκεύσας κάτοπτρα πυρφόρα».

Από τη Σικελία, την Κωνσταντινούπολη, τις Βερσαλλίες, ας πάμε «όπου γης». Παντού θα βρούμε καθρέφτες και καθρεφτίσματα. Στη θάλασσα, σε λίμνες, σε ποταμούς. Οταν ξαναβγαίνει, μέσα από το νερό, ήλιος λαμπερός και χρυσίζων. «Σε νερά γαληνά καθρεφτίζονται τα ουράνια βουνά, ο ήλιος, οι ομορφιές της πλάσης, του ονείρου τα ηλύσια», κατά τον Βάρναλη.

Στη ζωγραφική. Στις αυτοπροσωπογραφίες των καλλιτεχνών, στις οποίες ο δημιουργός των ζωγράφιζε το προσωπικό του είδωλο στον καθρέφτη. Οπως ο Τιτσιάνος. Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Ο Βελάσκεθ, και με την Αφροδίτη του στον καθρέφτη. Ο Ρέμπραντ. Ο Σεζάν. Ο Βαν Γκογκ. Βλέποντας στον καθρέφτη, όταν έκοβε το αυτί του. Και έπειτα, στη γνωστή αυτοπροσωπογραφία του. Ο Μπουζιάνης.

Ο καθρέφτης και το καθρέφτισμα εμπνέει τους ποιητές. Από την αρχαιότητα. Η φλόγα από τις φυκτωρίες, τον Αισχύλο στον «Αγαμέμνονα». Ο χρυσός καθρέφτης, της Εκάβης και της Ελένης. Τον Ευριπίδη στην «Εκάβη» και στις«Τρωάδες». Τον Σολωμό. Τον Καβάφη. Τον Σικελιανό. Τον Βάρναλη. Τον Καρυωτάκη. Τον Ρίτσο. Τον Σαχτούρη. Τον Καρούζο.

Ο καθρέφτης και οι ανακλάσεις του εμπνέουν και μουσικούς. Τον Κλωντ Ντεμπυσσύ με τις «Ανακλάσεις μέσα στο νερό». Και τον Μωρίς Ραβέλ με τους «Καθρέφτες» του.

Επειτα από τόσους καθρέφτες και καθρεφτίσματα έρχεται και η απάντηση για την επιλογή του καθρέφτη στο βιβλίο. Οπου και χωριστά αναφέρεται ο καθρέφτης στο έργο ποιητών, αρχίζοντας από τον Μίλτο Σαχτούρη. Ο καθρέφτης του οποίου, ειδικά φωτογραφημένος από τον ποιητή και σκηνοθέτη Λευτέρη Ξανθόπουλο για τη δεύτερη, μετά τον «Τρελό Λαγό», ταινία του εμπνευσμένη κι αυτή από τη ζωή και το έργο του Σαχτούρη, τον Κληρονόμο Πουλιών, υπήρξε το έναυσμα και η αρχή. Εν αρχή, λοιπόν, ην ο λόγος. Ο ποιοτικός λόγος του Μίλτου Σαχτούρη. Προκύπτοντας ως είδωλο κατοπτρισμού.

-- Ερχόμαστε λοιπόν στη θαυμάσια έμμονη ιδέα σας που ακούει στο όνομα Μίλτος Σαχτούρης.

-- Το στοιχείο του θαυμασμού βεβαίως υπάρχει. Οχι όμως ως έμμονη ιδέα, αλλά ως υπεύθυνη ενσυνείδητη λειτουργία στην προσέγγιση της ποίησης του Σαχτούρη. Καθώς διατυπώνεται όχι μόνο στο παρόν βιβλίο, αλλά και σε άλλα κείμενα για τον ποιητή, λ.χ. τις «Μεταμορφώσεις», την «Κατοχή και τον Εμφύλιο στο έργο του» και άλλα. Κατηγορηματικά, πάντοτε, όχι με την ιδιότητα κριτικού λογοτεχνίας, αλλά ενός απλού αναγνώστη κειμένων, έχει εκφραστεί η σχετική άποψη. Παράλληλα, υπάρχει μακρά φιλία, σχεδόν 60 χρόνων, μαζί με αμοιβαία αγάπη. Θεωρώ ξεχωριστή μου τιμή ότι είμαι στενός φίλος του. Για την προσφορά του στα νεοελληνικά Γράμματα. Και γιατί προσφέρει τη ζωή του θυσία στο ιδανικό της ποίησης. Οπως θεωρώ τιμή μου τη φιλία με τον Νίκο Καρούζο. Για τη δική του προσφορά. Και έχει δίκιο όταν, σε τίτλο ποιήματός του, μας λέει «ομορφαίνω τη μοίρα». Ενώ στο τελευταίο του ποίημα μας αποχαιρετά: «Στον ουρανό οι δυνατότητες είναι μόνο συναρπαστικές».

-- Καθρέφτης είναι η μοίρα μας; Είμαστε ό,τι βλέπουμε μέσα του;

-- Απολύτως. Ωστόσο δεν ευθύνεται ο καθρέφτης όταν η πιστή αναπαράσταση του ειδώλου μας δε μας ευχαριστεί. «Δεν πρέπει να τα βάζεις με τον καθρέφτη σου. Το πρόσωπό σου φταίει» κατά τη λαϊκή ρωσική παροιμία, προμετωπίδα του Γκόγκολ στον «Επιθεωρητή» του.