Λίγα, διεθνώς, βιβλία έχουν γραφτεί για την ιστορία του - κηρυγμένου από την Ουνέσκο ως μνημείου της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς - ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Τα ακόμη ελάχιστα ελληνικά βιβλία γράφτηκαν στο μακρινό παρελθόν, αλλά και όσα γράφτηκαν (ξένα και ελληνικά) παρουσιάζουν πολλές ελλείψεις, καθώς το μνημείο αυτό παραμένει το πιο παραμελημένο από τους μελετητές και της Ιστορίας και της Τέχνης. Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει η καλαίσθητη έκδοση «ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ (Ο ναός της αγίας του θεού σοφίας)», εικονογραφημένη με φωτογραφίες του Τούρκου φωτογράφου Ερσάλ Γιαβί. Την έκδοση παρουσίασαν χτες η «Εφεσος» με κύριο ομιλητή τον συγγραφέα του έργου, καθηγητή της Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Θεοχάρη Δετοράκη.

Τα εύγλωττα, εκλαϊκευτικά κείμενα του Θ. Δετοράκη χωρίζονται σε τρία μέρη. Στο πρώτο ιστορείται ο ναός, από τότε που ο Μέγας Κωνσταντίνος, μεταφέροντας την πρωτεύουσα του Βυζαντίου από τη Ρώμη στην αρχαία αποικία των Μεγαραίων, την Κωνσταντινούπολη, έχτισε μεταξύ άλλων κτιρίων τους ναούς της Ειρήνης, της Δύναμης, και «θεμελίωσε» την ιδέα και για το ναό της Αγίας Σοφίας. Η ιδέα άρχισε να υλοποιείται το 346 από τον γιο του, Κωνστάντιο. Ο ναός εγκαινιάστηκε το 360, αλλά η πορεία του ήταν πολυκύμαντη (σεισμοί, φωτιές, στάσεις κατέστρεψαν τον πρώτο ξύλινο ναό). Ο ναός ξαναχτίστηκε και κοσμήθηκε πλούσια από τον Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα και έγινε το μέγιστο θρησκευτικό, πολιτικό και πολιτισμικό κέντρο και σύμβολο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, πολυτραγουδισμένο με θρύλους, ποιήματα λαϊκά και λόγια κείμενα, που αντανακλούν τη λάμψη του και την «πολύδακρυ» ιστορία του στους επόμενους αιώνες.

Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει τη σχέση ναού και κοινωνίας ως θρησκευτικού τεμένους, αλλά και ως συμβόλου της αυτοκρατορίας, μέσα και από αναφορά φιλολογικών και περιηγητικών κειμένων. Το τρίτο μέρος ανθολογικά παραπέμπει σε κειμενικές «πηγές», λόγιες και δημώδεις για την πολύπαθη ιστορία του μνημείου. Σχετικά με τις κειμενικές «πηγές» ο καθηγητής υπογράμμισε ότι θα έπρεπε να αναλάβουν νέοι επιστήμονες την έκδοση όλου του συνόλου αυτών των κειμένων.