Γρηγοριάδης Κώστας

Για τους υποστηρικτές της βαθιάς οικολογίας, η συζήτηση για τη μόλυνση και τη σπατάλη των φυσικών πόρων αφορά κυρίως τους κατοίκους της Δύσης. Το ενδιαφέρον της στρέφεται περισσότερο για τον τρόπο, παρά για τα αίτια. Διατυπώνεται η θέση για την αναγκαιότητα της μείωσης του ανθρώπινου πληθυσμού για να δοθεί η δυνατότητα ανάπτυξης στις μη ανθρώπινες φυσικές οντότητες. Οσο καθυστερεί αυτό κατά τον Naess και τους υποστηρικτές του, θα μειώνεται δραματικά η βιοποικιλότητα του πλανήτη. Με δεδομένο ότι οι άνθρωποι παρεμβαίνουν πάνω στη γη, το ζήτημα που εγείρεται είναι ο τρόπος και το μέγεθος της παρέμβασης. Ο Naess ζητά την αλλαγή των στάσεων και των πολιτικών του ανθρώπου, κάτι το οποίο αντιβαίνει όμως με το ακολουθούμενο οικονομικό μοντέλο. Η κατανάλωση και η σπατάλη θεωρούνται σύμβολα επιτυχίας και ζητούμενο παραμένει ο ιδεολογικός αναπροσανατολισμός με βασική στόχευση την ποιότητα της ζωής, όχι την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.

Ο Naess εισάγει την αρχή της αυτοπραγμάτωσης, προτείνοντας τη μεγιστοποίησή της, η οποία θα μπορούσε να ερμηνευτεί με την έννοια της εξαφάνισης της ατομικότητας, υπέρ της συλλογικότητας. Ως δεύτερη αρχή αναφέρει τη διαφορετικότητα (ποικιλία). Με βάση την εφαρμογή των δυο αυτών αρχών, καταλήγει, ότι θα μπορούμε να δούμε όλο και περισσότερο τον εαυτό μας μέσα στους άλλους και τους άλλους στον εαυτό μας. Η αυτοπραγμάτωση μπορεί να επιτευχθεί μ' έναν λιτό τρόπο ζωής, διαμετρικά αντίθετο από εκείνο των αναπτυγμένων χωρών. Το αξιακό σύστημα το οποίο εισάγει είναι μάλλον κανονιστικού χαρακτήρα. Η ζωή αποτελεί αδιάσπαστη ενότητα και προσεγγίζεται ολιστικά. Από τον ανθρωποκεντρισμό περνάει στο βιοκεντρισμό, με επίκεντρο τη φύση, όπου όλα τα όντα έχουν ίση αξία και δικαιώματα για αυτοπραγμάτωση. Ο Naess μιλά για ένα παγκόσμιο εγώ το οποίο περιλαμβάνει ολόκληρο το σύμπαν, εμπλέκοντας στη θεωρία του μυστικιστικά στοιχεία και αναφορές από ανατολικές θρησκείες. Παρ' όλα αυτά η οικοφιλοσοφία ως ρεύμα είναι μέχρι σ' ένα βαθμό ενδιαφέρον, διότι συμβάλλει στη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης. Θέτει τα φιλοσοφικά θεμέλια για την άρθρωση μιας κριτικής οικολογίας απορρίπτοντας τον μονοδιάστατο ανθρωποκεντρισμό ο οποίος χαρακτηρίζει τη θεωρία και την πράξη της εποχής μας.

Για τον Skolimowski, πηγή για το μηχανιστικό εκμεταλλευτικό σύστημα, με τις παγκόσμιες οικολογικές επιπτώσεις και την εξαθλίωση του Τρίτου Κόσμου, είναι η θετικιστική φιλοσοφία, η οποία συνέβαλλε στη διαμόρφωση της ζωής του ανθρώπου με πρότυπο τη μηχανή. Απορρίπτοντας τη σύγχρονη φιλοσοφία προτείνει την οικοφιλοσοφία ως εναλλακτική εκδοχή, πιστεύοντας στον επαναπροσδιορισμό της φύσης και της οικολογίας. Ζητά την εγκατάλειψη της αιτιοκρατικής-γραμμικής σκέψης, η οποία κατακερματίζει την ποικιλία της ζωής σε αφηρημένες πραγματολογικές γνώσεις. Τα παραπάνω, θεωρεί, νοσηρά που παράγουν νοσηρές συνέπειες. Η αντίληψη για τον κόσμο πρέπει να είναι ευρύτερη και πλουσιότερη. Η οικοφιλοσοφία του συμπυκνώνεται σχηματικά: στο ότι λογοδοτεί στη ζωή και όχι στη γλώσσα, δείχνει έμπρακτη κατάφαση στις ανθρώπινες αξίες - στη φύση, στη ζωή - είναι σφαιρική και συνθετική, ενδιαφέρεται για τη σοφία (και όχι για την απόκτηση πληροφοριών), έχει περιβαλλοντική και οικολογική συνείδηση, είναι πνευματικά ζωντανή, συνδέεται με την οικονομία και την ποιότητα της ζωής, είναι πολιτικά συνειδητοποιημένη, ενδιαφέρεται για την ευεξία της κοινωνίας, αποδέχεται την ατομική υπευθυνότητα και ενδιαφέρεται για την ανθρώπινη υγεία.

Η μείξη της μεταφυσικής οδηγεί τον Skolimowski στη διατύπωση μιας οικοθεολογίας η οποία εισάγει την αναγκαιότητα της θρησκευτικής ανασυγκρότησης, η οποία θα εμπεριέχει ως κυρίαρχο το οικολογικό στοιχείο, ακυρώνοντας με τον τρόπο αυτό τη σημαντική προσφορά του στη θεωρητική περί οικολογίας συζήτηση.