Για να κατανοηθούν καλύτερα το περιεχόμενο του νομοσχεδίου για το νέο οργανισμό του υπουργείου Πολιτισμού και οι κίνδυνοι που εμπεριέχονται σε αυτό για την πολιτιστική κληρονομιά και για το λαϊκό πολιτισμό, θα πρέπει μάλλον να απαντήσουμε πρώτα σε δύο ερωτήματα που κανονικά θα έπρεπε να τεθούν τελευταία: Γιατί ένα τέτοιο νομοσχέδιο και γιατί τώρα;

Ο τρόπος οργάνωσης ενός υπουργείου που υλοποιείται μέσω του οργανισμού, στη συγκεκριμένη περίπτωση του ΥΠΠΟ, είναι εργαλείο εφαρμογής της εκάστοτε κυβερνητικής πολιτικής. Η κρατική πολιτική για τον πολιτισμό στηρίζεται σε βασικές «σταθερές» που είναι αποδεκτές και αδιαπραγμάτευτες από τις δυνάμεις του δικομματισμού οι οποίες εναλλάσσονται στη διακυβέρνηση. Η σημαντικότερη βάση εκκίνησης αυτής της πολιτικής είναι οι απαιτήσεις του ευρωπαϊκού κεφαλαίου για την ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητάς του στο πλαίσιο του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού σε οικονομικό επίπεδο.

Από τις Συνθήκες του Μάαστριχτ και του Αμστερνταμ της Ευρωπαϊκής Ενωσης είχε γίνει φανερή η πρόθεση του κεφαλαίου να υποτάξει την πολιτιστική κληρονομιά και τη σύγχρονη δημιουργία στον παραπάνω στρατηγικό του στόχο, ο οποίος πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή με τη λεγόμενη στρατηγική της Λισαβόνας για την ανταγωνιστικότητα. Από τις θεωρητικές επεξεργασίες των συμβουλίων υπουργών Πολιτισμού της ΕΕ περάσαμε πλέον στο «διά ταύτα», δηλαδή στην εφαρμογή στην πράξη της πολιτικής για την πλήρη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού στο σύνολό του, μέσω της συρρίκνωσης έως εξαφάνισης όποιου δημόσιου χαρακτήρα είχε απομείνει στη διαχείριση του πολιτισμού και την υπαγωγή του στους «αναπτυξιακούς στόχους» του κεφαλαίου. Γι' αυτό και έρχεται τώρα η αναπροσαρμογή του εργαλείου του οργανισμού, για να εξυπηρετήσει αυτούς τους στόχους.

Με το νομοσχέδιο θεσμοθετείται η εισβολή των ιδιωτών (με όποια μορφή κι αν εμφανίζονται αυτοί, από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις μέχρι εταιρίες) ακόμη και στο έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, που αφορά στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η εισβολή αυτή συνοδεύεται από προπαγανδιστικού τύπου φρασεολογία περί «χτυπήματος της γραφειοκρατίας», «αποκέντρωσης» και «όσμωσης της κοινωνίας με την πολιτιστική κληρονομιά».

Το προωθούμενο σχήμα έχει ως εξής: α) Ιδρύονται 10 Περιφερειακές Υπηρεσίες Πολιτισμού (ΠΕΥΠ). Στις ΠΕΥΠ θα υπάγονται οι Εφορείες Αρχαιοτήτων, οι Υπηρεσίες Νεοτέρων Μνημείων και Τεχνικών Εργων, τα Αρχαιολογικά Ινστιτούτα, η Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών, οι Εφορείες Εναλίων Αρχαιοτήτων, οι Εφορείες Παλαιοανθρωπολογίας- Σπηλαιολογίας, το Επιγραφικό Μουσείο. Στις αρμοδιότητες κάθε ΠΕΥΠ «υπάγονται όλα τα θέματα που σχετίζονται με την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς (...)».

β) Στην έδρα κάθε ΠΕΥΠ συγκροτείται Περιφερειακό Συμβούλιο Πολιτισμού (ΠΕΣΠ) «με γενική αρμοδιότητα να επεξεργάζεται ζητήματα που αφορούν σε θέματα πολιτιστικής ανάπτυξης της Περιφέρειας» στο πλαίσιο των παραπάνω αρμοδιοτήτων της ΠΕΥΠ, «θέτοντας συγκεκριμένους προβληματισμούς και προτείνοντας εναλλακτικές προτάσεις πολιτιστικής δράσης». Τα ΠΕΣΠ θα είναι 11μελή και θα αποτελούνται από τους: Προϊστάμενο της Περιφερειακής Υπηρεσίας Πολιτισμού (πρόεδρος), 3 εκπροσώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, 2 καθηγητές ΑΕΙ, 2 εκπροσώπους των Επαγγελματικών Επιμελητηρίων της εκάστοτε Περιφέρειας και 3 «εκπροσώπους σωματείων, οργανισμών, συλλόγων, εταιρειών και ιδρυμάτων, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που λειτουργούν στην Περιφερειακή Υπηρεσία Πολιτισμού και έχουν αποδεδειγμένα σημαντική κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα»! Αυτά τα μέλη θα ...κληρώνονται από τους φορείς τους.

Εδώ προκύπτουν διάφορα ζητήματα, μεταξύ των οποίων και τα εξής: 1) Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, μετά και τη σχετική νομοθεσία του ΠΑΣΟΚ, έχει μετατραπεί στο «μακρύ χέρι» της κεντρικής διοίκησης, που εφαρμόζει στην πράξη τα αντιλαϊκά μέτρα. Λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, ενώ η σχέση της, σε γενικές γραμμές, με την Αρχαιολογική Υπηρεσία είχε συγκρουσιακό χαρακτήρα.

2) Το κριτήριο της «σημαντικής κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας», κυρίως όταν αφορά γενικώς σε εταιρίες, συλλόγους και ιδρύματα είναι τόσο γενικό, που μόνο επικίνδυνο μπορεί να γίνει. Στην ουσία, δίνεται η δυνατότητα στους ιδιώτες να «βαφτιστούν» κατά το δοκούν και να έχουν σημαντικό λόγο στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

3) Στο ν/σ δεν ξεκαθαρίζεται - σκοπίμως - η αρμοδιότητα των διαφόρων συμβουλίων. Αν υποθέσουμε ότι οι ΠΕΥΠ θα εφαρμόζουν την κεντρική πολιτιστική πολιτική, τα ΠΕΣΠ θα την εξειδικεύουν σε τοπικό επίπεδο, αλλά θα έχουν και τη δυνατότητα «εναλλακτικών προτάσεων».

4) Τα ...«κληρωτά» μέλη των συμβουλίων είναι φανερό πως θα έχουν ελάχιστη έως καθόλου σχέση με τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, με αποτέλεσμα να απαξιώνεται το επιστημονικό δυναμικό του ΥΠΠΟ.

Στα παραπάνω σχήματα προστίθενται και πολλά άλλα, όπως η Μονάδα Σχεδιασμού και Ανάλυσης Πολιτιστικής Πολιτικής, που θα ελέγχει, «ενισχύει» και «αξιολογεί» την εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής στον πολιτισμό και θα λειτουργεί σε επίπεδο Διεύθυνσης. Οπως και το Συμβούλιο Γενικών Διευθυντών (απαρτίζεται από τον υπουργό, τον γενικό γραμματέα και τους γενικούς διευθυντές) και που μεταξύ άλλων θα έχει στόχο τη «διασφάλιση της συνοχής των πολιτιστικών πολιτικών»!

Το εσκεμμένο «χάος» των αλληλοεπικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων εντείνεται και από τη συγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού «με γενική αρμοδιότητα να επεξεργάζεται θέματα στρατηγικού προγραμματισμού, σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτιστικών πολιτικών και δράσεων» και θα «έχει συμβουλευτικό ρόλο για μείζονος εθνικής σημασίας αρχαιολογικά και εν γένει πολιτιστικά θέματα, τα οποία παραπέμπει ο υπουργός». Εκτός άλλων θα μετέχουν 3 καθηγητές ΑΕΙ και 3 «προσωπικότητες εγνωσμένου κύρους από το χώρο των Τεχνών και του Πολιτισμού»... που επιλέγονται από τον υπουργό.

Συνολικά, σύμφωνα με την ανάλυση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, το ...«αντιγραφειοκρατικό» νέο σχήμα του ΥΠΠΟ θα περιλαμβάνει 52 νέες Διευθύνσεις, 239 νέα Τμήματα και 50 αυτοτελή γραφεία.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως, σε οργανωτικό επίπεδο, για πρώτη φορά συγχωνεύονται οι τομείς της πολιτιστικής κληρονομιάς και του σύγχρονου πολιτισμού, γεγονός που οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι «αποτελεί ένα απολύτως αμφισβητούμενο ιδεολόγημα που εξισώνει και συσχετίζει δύο σαφώς διακριτούς και αυθύπαρκτους τομείς του πολιτισμού με διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο, εφόσον η προστασία των μνημείων κατοχυρώνεται από το ίδιο το Σύνταγμα της χώρας». Είναι φανερό λοιπόν ότι αυτή η συγχώνευση θα αποδυναμώσει τον κρατικό έλεγχο στην πολιτιστική κληρονομιά.

Εκεί όμως που οι κυβερνητικές προθέσεις γίνονται ολοφάνερες είναι στη διάταξη για τη μετατροπή 10 μεγάλων και σημαντικών μουσείων της χώρας (το μουσειακό «φιλέτο» δηλαδή που επιχειρείται να μετατραπεί και σε οικονομικό για το κεφάλαιο) σε ΝΠΔΔ, που θα είναι πλέον απλώς «εποπτευόμενα» από το ΥΠΠΟ, αλλά «με πλήρη διοικητική, δημοσιονομική και λειτουργική αυτοτέλεια»! Πρόκειται για τα: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Ακροπόλεως, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Μουσείο Ασιατικής Τέχνης, Νομισματικό Μουσείο, Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας - Μουσείο Ιστορίας Ολυμπιακών Αγώνων και Μουσείο Δελφών. Ετσι, τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας οδηγούνται αντικειμενικά στην ιδιωτικοποίηση, με την αναζήτηση ...«χορηγών» ώστε να επιβιώσουν.

Αυτό άλλωστε ομολογείται και στο κεφάλαιο για τις «Αρμοδιότητες και διάρθρωση της Διεύθυνσης Σχεδιασμού, Ανάπτυξης και Προβολής Μουσείων», όπου προβλέπεται, σε κεντρικό επίπεδο πια, «Τμήμα Χορηγιών, αρμόδιο ιδίως για την ανάπτυξη προγραμμάτων και πολιτικών που στοχεύουν στην προσέλκυση χορηγιών, στην ενεργό συμμετοχή ιδιωτικών φορέων στην προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς και στην προβολή και υποστήριξη της ανάπτυξης και διάδοσης του σύγχρονου πολιτισμού».

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι το περιεχόμενο του νομοσχεδίου για το νέο οργανισμό είναι αντιδραστικό και παραδίδει τον πολιτισμό στις ορέξεις του κεφαλαίου.