Ενας στους δύο Ελληνες δε διαβάζει καθόλου. Αυτό το στατιστικό στοιχείο που προκύπτει από τη δεύτερη πανελλήνια έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς και πολιτιστικών πρακτικών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), έρχεται ως ο καρπός μιας συγκεκριμένης πολιτικής από τους πολιτικούς εκπροσώπους της άρχουσας τάξης που θέλει το λαό, τους εργαζόμενους, τους νέους, όσο το δυνατόν λιγότερο μορφωμένους, ενημερωμένους (για την ακρίβεια απόλυτα ελεγχόμενους σε ό,τι αφορά τη ροή των πληροφοριών που δέχονται).

Η γνώση αποτελεί όπλο στα χέρια της εργατικής τάξης, που σκόπιμα η άρχουσα τάξη προσπαθεί να αφαιρέσει... Και όσο τα αλλεπάλληλα χτυπήματα στα δικαιώματα της εργατικής τάξης αυξάνονται, τόσο περισσότερο η προσπάθεια να βγει εντελώς το διάβασμα, η γνώση και η μελέτη από τη ζωή των εργαζομένων εντείνεται.

Ας δούμε, όμως, τα στοιχεία της ίδιας έρευνας για την αναγνωστική συμπεριφορά. Οπως προκύπτει μόνο ένα ποσοστό 8,6% διαβάζει πάνω από 9 βιβλία το χρόνο (σ.σ. τακτικός αναγνώστης θεωρείται αυτός που διαβάζει πάνω από 25 βιβλία το χρόνο, συνεπώς το ποσοστό των τακτικών αναγνωστών είναι μικρότερο του 8,6%)!

Στην ερώτηση «πόσα βιβλία διαβάσατε τον τελευταίο χρόνο», το 65,8% απάντησε «κανένα», το 7%, από 10 - 25, και μόνο το μικροσκοπικό ποσοστό του 1,6% αντιστοιχεί σ' αυτούς που διάβασαν πάνω από 25 βιβλία...Το θέμα που αξίζει να εξετάσει κανείς είναι, ποιοι παράγοντες - καθόλου «ουρανοκατέβατοι» - συμβάλλουν σ' αυτό.

«Ο άνθρωπος που διαβάζει, είναι άνθρωπος που μπορεί και σκέφτεται, κρίνει, αμφισβητεί. Είναι ανήσυχος ως πολίτης», δήλωσε στο «Ρ» η Ζωή Βαλάση, συγγραφέας - κριτικός, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Σορβώνης. «Κι ίσως αυτό δεν αρέσει και γίνεται προσπάθεια να αποτραπεί...».

Την έλλειψη ενδιαφέροντος επικαλείται το 29,5%, ως λόγους για τους οποίους δε διάβασαν κανένα βιβλίο στο προηγούμενο διάστημα. Η έλλειψη ενδιαφέροντος, ωστόσο, είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Καταρχήν, διότι το ενδιαφέρον καλλιεργείται. Επιπλέον, όλοι οι άνθρωποι, από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, «μαγεύονται» και γοητεύονται από τον κόσμο του παραμυθιού, της διήγησης και της εξιστόρησης. Η περιέργεια και το ενδιαφέρον του ανθρώπου να μάθει, να γνωρίσει μέσω του διαβάσματος, αλλά και μέσω της εμπειρίας, είναι ένα με τη φύση του. Τι συμβαίνει στην πορεία και εξασθενεί αυτό;

Ηδη από την κρίσιμη και καθοριστική για τη διαμόρφωση προσωπικότητας και την υιοθέτηση συνηθειών παιδική ηλικία (μέχρι τα 14 περίπου χρόνια), τα παιδιά δε «μυούνται» στον κόσμο του διαβάσματος, του «εξωσχολικού» - όπως λέμε - βιβλίου. Αντίθετα, το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα προβάλλει το πρότυπο της ανάγνωσης - καθήκοντος.

Ο φόρτος της εργασίας από μικρή ακόμα ηλικία, η μέθοδος της «παπαγαλίας» που υιοθετείται από τους μαθητές, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις, αλλά και η γνώση που παρέχεται αποκομμένα, σπασμωδικά και με τη μορφή «τσιτάτων», δεν ευνοεί την ανάπτυξη κριτικής σκέψης που γεννά την περιέργεια, το ενδιαφέρον για παραπέρα διάβασμα. Δικαιολογημένα, λοιπόν, στη συνείδηση των περισσοτέρων το βιβλίο αποτελεί σύμβολο καταπίεσης και λιγότερο μέσο ψυχαγωγίας.

«Η εκπαιδευτική διαδικασία δε βοηθά, ώστε η ανάγνωση να μπει στην καθημερινότητα του παιδιού. Ο λόγος που τα παιδιά δε θέλουν το σχολικό βιβλίο είναι η ταύτισή του με το σχολικό. Μόνο ένας εκπαιδευτικός με μεράκι, που αντιμετωπίζει την τέχνη ως τέχνη μπορεί να επινοήσει εμπνευσμένους τρόπους για να καλλιεργήσει την αγάπη για το βιβλίο. Δεν μπορεί να γίνει στα πλαίσια της υπάρχουσας εκπαιδευτικής διαδικασίας, δηλαδή με καταναγκασμό και έλεγχο - αξιολόγηση. Το σχολείο είναι ένα εξαναγκαστικό σύστημα. Αντίθετα, η τέχνη είναι πάντοτε σύμφυτη με την ελευθερία», σημειώνει μεταξύ άλλων η Ζ. Βαλάση.

Τα σχολικά βιβλία στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι παμπάλαια, αλλά και τα νεότερα είναι κακογραμμένα, προσφέρουν «στείρα» γνώση και ενισχύουν τη μέθοδο της αποστήθισης. Σε καμία περίπτωση πάντως - και σε συνδυασμό με τον τρόπο διδασκαλίας - δεν προάγουν τη φαντασία των παιδιών, ούτε τους εμφυσούν τη μαγεία του λογοτεχνικού ή άλλου είδους βιβλίου. Μάλλον, αποστροφή για κάθε τύπου ενασχόληση με το διάβασμα δημιουργούν.

«Στην εκπαιδευτική διαδικασία συνολικά δεν εντάσσεται το "ξύπνημα" του ενδιαφέροντος για την ανάγνωση. Δίνεται βάρος μόνο στο να βγει η ύλη. Το σχολείο "υπαγορεύει" τα σχολικά βοηθήματα. Ετσι, στις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς τους τα παιδιά, αντί να "ακουμπούν" στη λογοτεχνία, αγχώνονται με τα λυσάρια», επισημαίνει η Β. Τζιαντζή, πρόεδρος του Ανώτατου Συλλόγου Γονέων Μαθητών Ελλάδας (ΑΣΓΜΕ).

Από όποια μεριά και να το δούμε, αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα, δημιούργημα μιας συνολικά αντιλαϊκής πολιτικής, που μόνιμο μέλημά της είναι να διαμορφώνει «υπηκόους», θα ήταν αδύνατο και αντιφατικό να έχει στο επίκεντρό του τη διαμόρφωση «σκεπτόμενων» ανθρώπων. Οι αυριανοί εργαζόμενοι δε διαπαιδαγωγούνται, για να κυβερνήσουν τη ζωή τους και να φέρουν τον κόσμο σε ανθρώπινα μέτρα. Οι μαθητές μαθαίνουν από πολύ νωρίς το «μάθημα» της ζωής. Της σκληρής πραγματικότητας: σήμερα από το ένα φροντιστήριο στο άλλο, αύριο από τη μια δουλιά στην άλλη.

Το βιβλίο δε στηρίζεται - και σκόπιμα - από το κράτος. Οι δημοτικές δανειστικές βιβλιοθήκες, που θα μπορούσαν να αποτελούν διέξοδο για τα φτωχά λαϊκά στρώματα, είναι λίγες, δεν εμπλουτίζονται, δεν απασχολούν επιστημονικό δυναμικό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της βιβλιοθήκης του Δήμου Αθηναίων, της οποίας ένα μέρος βρίσκεται από το σεισμό του 1999 σε κούτες! Στην επαρχία και στις απομακρυσμένες περιοχές η κατάσταση είναι ακόμα πιο τραγική.

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα σχολεία όλων των βαθμίδων δε διαθέτουν καν βιβλιοθήκη. Από τα 16.089 σχολεία της χώρας, μόνο 499 γυμνάσια και λύκεια διαθέτουν οργανωμένη βιβλιοθήκη. Αλλά και γι' αυτές τις 499 σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρχει σχέδιο για την εξασφάλιση της λειτουργίας και ανανέωσής τους, ούτε για τη σύνδεσή τους με την εκπαιδευτική διαδικασία. Πολλές είναι κλειστές και άλλες υπολειτουργούν για λόγους στελέχωσης, ενώ καμία απ' αυτές δεν είναι ανοιχτή στην τοπική κοινωνία.

Η Ζ. Βαλάση υπογράμμισε χαρακτηριστικά: «Η λειτουργία οργανωμένων σχολικών βιβλιοθηκών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση "καλών" και συστηματικών αναγνωστών. Να υπάρχει προβλεπόμενη "ώρα βιβλιοθήκης", ενταγμένη στο σχολικό πρόγραμμα, με ελευθερία επιλογής βιβλίων και με υπεύθυνο της βιβλιοθήκης βιβλιοθηκονόμο και όχι δάσκαλο».