Ενα χαρούμενο, πολύχρωμο φωτογραφικό λεύκωμα ήρθε πρόσφατα στα χέρια μας, σταλμένο από το «Σύλλογο Κυρίων και Δεσποινίδων Παγώνδα Σάμου η «Ομόνοια». Ενα σύλλογο που υπήρχε πριν από τη δικτατορία (που κατάργησε το 1967) γι' αυτό και κράτησε το παλιό του όνομα, όταν «ξαναγεννήθηκε» στις 6 Γενάρη του 1976. Είκοσι εννέα χρόνια πέρασαν από τότε - μια ολόκληρη γενιά - και ο σύλλογος μας θυμίζει μέσα από το λεύκωμα όλους τους σταθμούς μιας πορείας που θα μπορούσε να είναι υπόδειγμα και για άλλους συλλόγους (όχι μόνο γυναικείους).

Ο Παγώνδας είναι ένα πολύ όμορφο χωριό στη Σάμο. Οι γυναίκες του βρέθηκαν μπροστά σε κάθε προσπάθεια της τοπικής κοινωνίας, «γονιμοποίησαν» όλες τις δυνάμεις της, πήραν πρωτοβουλίες, ενδιαφέρθηκαν για τα ζητήματα που αφορούσαν τη νέα γενιά του χωριού αλλά και τον πολιτισμό, την ενημέρωση, τη μόρφωση, την παράδοση. Ο σύλλογός τους στήριξε και στηρίζει συλλογικές προσπάθειες σ' ολόκληρη τη Σάμο, συνεργάστηκε με φορείς του νησιού, διαμόρφωσε νέους δημιουργικούς ανθρώπους που έχουν διάθεση για κοινωνική προσφορά...

Πώς ξεκίνησε ο σύλλογος «Ομόνοια»; Στεγάστηκε αρχικά στο ερειπωμένο παλιό Δημοτικό Σχολείο, αφού το υποστύλωσε και το συντήρησε όλα τα χρόνια, μέχρι που άρχισε επίσημα η ανακαίνισή του, το 1993.

Καθιέρωσε την καλοκαιρινή συγκινητική συνάντηση ξενιτεμένων και ντόπιων Παγωνδιωτών και Σαμιωτών. Η χρονιάτικη εκδήλωση περιλαμβάνει θέατρο από παιδιά, εκθέσεις παραδοσιακού περιεχομένου και παραδοσιακούς χορούς. Στις ομάδες των θεατρικών παραστάσεων συμμετείχαν μέχρι σήμερα πάνω από 150 παιδιά του Παγώνδα και του Ηραίου. Μέχρι σήμερα έχουν ανεβαστεί 40 (!) θεατρικά έργα σημαντικών συγγραφέων (Ευγενίας Φακίνου, Μάνου Κοντολέοντα, Βασίλη Ρώτα, Ζωρζ Σαρρή, Κώστα Μουρσελά, Αντον Τσέχοφ, Γιάννη Ξανθούλη, Φράνσης Σταθάτου, Δημήτρη Ραβάνη - Ρέντη, Δημήτρη Ψαθά, Κούλας Καραμηνά - Πόθου και ακόμα παραστάσεις Καραγκιόζη και παραδοσιακά παραμύθια και παιχνίδια της Σάμου).

Το 1984, μετά από δίχρονη προετοιμασία, ο σύλλογος έστησε το πρώτο Λαογραφικό Μουσείο στη Σάμο: Περιλαμβάνει μια αίθουσα με όλες τις γωνιές ενός παραδοσιακού σπιτιού και μια άλλη με εργαλεία και αντικείμενα όπως τον αργαλειό, τα είδη αποθήκευσης υγρών και στερεών προϊόντων, εργαλεία καλλιέργειας και συγκομιδής.

Ο σύλλογος ασχολήθηκε και με άλλες λαογραφικές εκδηλώσεις όπως «Ου Αγάς». Επί οκτώ χρόνια, στην αρχή με τη βοήθεια του υπουργείου Πολιτισμού, αναβίωσε το έθιμο «Ου Αγάς» - έθιμο αποκριάτικο. (Ενα είδος δικαστή για τα αδικήματα της χρονιάς που πέρασε). Οργάνωσε τμήματα εκμάθησης παραδοσιακών χορών για νέους και παιδιά.

Από το 1976 έως το 1993 που άρχισε το έργο της ανακαίνισης συντηρούσε το σχολείο με τις μικρές οικονομίες του και τις μικρές επιχορηγήσεις λόγω των δραστηριοτήτων του. Με τη δράση του, ο σύλλογος και τις παρεμβάσεις του στις αρχές του τόπου, στα υπουργεία, στη Βουλή, απέδειξε ότι μπορεί το κτίριο να χαρακτηριστεί διατηρητέο να ανακαινιστεί και να γίνει ένα ζωντανό πολιτιστικό κέντρο. Προβλέπεται ότι μέσα στο 2005 θα ολοκληρωθούν οι εργασίες στην αίθουσα εκδηλώσεων, στους χώρους υγιεινής και θα ενταχθεί σε πρόγραμμα η κατασκευή του υπαίθριου θεάτρου, μαζί με το έργο κατασκευής Μουσείου Ελιάς στο διπλανό ερειπωμένο παλιό ελαιοτριβείο. Ακόμα, εδώ θα στηθεί ξανά το λαογραφικό μουσείο και παράλληλα θα δημιουργηθεί ιστορικό μουσείο.

Ξεμπάζωσε, διαμόρφωσε, καθάρισε, φιλοτέχνησε και εξόπλισε αίθουσες στο υπόγειο του σχολείου για παιχνίδι και δημιουργία των παιδιών μέχρι 15 ετών, οργανώνοντας την «παιδική φωλιά Παγώνδα». Ο χώρος εξοπλίζεται με παιχνίδια, τηλεόραση, μαγνητόφωνο, βιβλιοθήκη, πινγκ πονγκ και λειτουργεί κάθε απόγευμα με τη διακριτική ευθύνη ενός μέλους του συλλόγου. Παράλληλα, με δωρεά από φίλη του συλλόγου αποχτάει η αυλή του σχολείου την πρώτη παιδική χαρά σε χωριό της Σάμου.

Μέσα από εκείνη τη «Φωλιά» το 1984 ξεπηδάει η πρώτη παιδική εφημερίδα στη Σάμο. Οι μικροί δημοσιογράφοι καταγράφουν τις ειδήσεις του χωριού, του σχολείου, παίρνουν συνεντεύξεις, εκφράζουν τους προβληματισμούς, τα όνειρα και τις διεκδικήσεις τους. Η εφημερίδα επανεκδόθηκε το 2002 και ήδη αριθμεί το 19ο φύλλο της.

Στα επιτεύγματα του συλλόγου καταγράφονται: οικολογική δραστηριότητα, έκδοση οικολογικής αφίσας, δεντροφύτευση μετά την πυρκαγιά, συνεντεύξεις με αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης, συνεντεύξεις παιδιών με εκπροσώπους παλιών επαγγελμάτων, συμμετοχή σε πορείες Ειρήνης, ενημερωτικές ομιλίες και συζητήσεις για θέματα εργασιακά, ασφαλιστικά πρόνοιας, ναρκωτικών, υγείας. Ακόμα δημιούργησε βιβλιοθήκη για τα παιδιά και τις γυναίκες. Το 1998 συμμετείχε σε έρευνα για την τρίτη ηλικία και τις ανάγκες της στο νομό.

Αλλοτε μπροστάρης και άλλοτε πλάι στους φορείς του χωριού, ο σύλλογος διεκδίκησε σωστές υπηρεσίες υγείας, ασφαλείς και εξυπηρετικές μετακινήσεις των χωριανών και των μαθητών, διατήρηση και στελέχωση του νηπιαγωγείου, αναβάθμιση σε εξαθέσιο και εξοπλισμό του σχολείου, απόκτηση γηπέδου, τη βελτίωση της αγροτικής ασφάλισης, σύνταξης. Τη στήριξη των εργαζομένων στον τουρισμό.

Το 1995 κινητοποιήθηκε για την ίδρυση συμβουλευτικού σταθμού νέων στη Β/θμια Εκπαίδευση Σάμου (ιδρύθηκε αλλά δεν έχει πλήρως στελεχωθεί ακόμα).

Το 1999 συμμετέχει στην Πανσαμιακή, αλλά και με φορείς από Ικαρία και Φούρνους, κινητοποίηση να μην καταργηθεί το ΠΙΚΠΑ, ώστε να μη χαθούν οι υπηρεσίες του, πολύτιμες για τις γυναίκες, τα παιδιά, την οικογένεια. Το 1999 παίρνει μέρος σε ημερίδα για το παιδί ιδιαίτερα γι' αυτό που έχει ειδικές ανάγκες και ειδικότερα για τα παιδιά της Θύμαινας (ένα νησάκι δίπλα στους Φούρνους). Ο σύλλογος παρεμβαίνει, στηρίζει τα αιτήματα για το ειδικό σχολείο της Σάμου και το σχολείο της Θύμαινας.

Τον ίδιο χρόνο, αγωνιώντας για το πρόβλημα των ναρκωτικών, βρίσκεται μέσα στις προσπάθειες να στηθεί ένα κέντρο πρόληψης στη Σάμο και απαντάει πρώτος σχεδόν στο κάλεσμα της Προοδευτικής Κίνησης Γυναικών Σάμου. Γίνεται μέλος τους Κέντρου Πρόληψης και Αγωγής Υγείας Σάμου «Φάρος».

Το 2001 συμμετέχει στη διεξαγωγή σφυγμομέτρησης στη Σάμο για το μεγάλο θέμα του δημογραφικού και κάνει σχετική παρέμβαση στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων στην ημερίδα 13-5-2001.

Αλλοτε μόνος, άλλοτε συντονίζοντας και άλλοτε συμμετέχοντας σε άλλων συλλόγων πρωτοβουλίες εργάστηκε για τη συγκέντρωση ειδών και χρημάτων για ομάδες που είχαν ανάγκη ή για λαούς που δοκιμάζονταν από πολέμους και καταστροφές (Αιθιοπία, Γιουγκοσλαβία, χωριά SOS, λαθρομετανάστες, πρόσφυγες, σεισμόπληκτους της Ελλάδας και της Τουρκίας, τους πληγωμένους από το τσουνάμι της ΝΑ Ασίας).

Συμμετέχοντας στις επαφές φιλίας και ειρήνης με τη γειτονική Τουρκία, τις οποίες οργανώνουν η Πανσαμιακή Επιτροπή για την Ειρήνη και η Προοδευτική Κίνηση Γυναικών Σάμου: Παίρνει μέρος στις ελληνοτουρκικές συναντήσεις γυναικών στη Σάμο και την Κω. Οργανώνει εκδήλωση στον Παγώνδα σε συνεργασία με το Λύκειο Γιουελί της Σμύρνης και το Δημοτικό Σχολείο Παγώνδα. Ακόμη διοργανώνει εκδρομή στο Κουσάντασι, Εφεσο, για μια επιτόπου γνωριμία και οικοδόμηση επαφών που θα στηρίζουν την ειρήνη στην περιοχή.

Πλούσια η σοδειά του συλλόγου ύστερα από τριάντα σχεδόν χρόνια ακάματης δραστηριότητας.