Ανθρώπου νους είναι αδύνατο να χωρέσει το μέγεθος της τραγωδίας που διαδραματίστηκε την Πέμπτη σε μία από τις γέφυρες του ποταμού Τίγρη που συνδέει τη σιιτική συνοικία Καντιμίγια με τη σουνιτική Αζαμίγια, της Βαγδάτης. Ο αριθμός των θυμάτων από αυτήν την πρωτοφανή εκδήλωση πανικού ξεπερνά τους 1.000. Και το γεγονός αυτό από μόνο του εκφράζει, με τον πλέον απάνθρωπο και αιματηρό τρόπο, ότι το Ιράκ βυθίζεται ολοένα και περισσότερο σε μια κατάσταση που σίγουρα δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τις περιγραφές για την κόλαση.

Η πιο διαδεδομένη εκδοχή θέλει τον πανικό να προκλήθηκε από τη διασπορά της «φήμης» ότι υπήρχε καμικάζι αυτοκτονίας ανάμεσα στο πλήθος. Ενα πλήθος που αριθμούσε περί το 1 εκατομμύριο σιίτες, που υπακούοντας στις αλλεπάλληλες προτροπές της ηγεσίας τους συρρέουν μαζικά στις θρησκευτικές τους τελετές. Για τους απλούς σιίτες, η συμμετοχή σε αυτές τις τελετές είναι, αναμφιβόλως, δικαίωμα έκφρασης της θρησκευτικής τους πίστης, το οποίο στερήθηκαν επί χρόνια λόγω των απαγορεύσεων του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν.

Για τη θρησκευτική και μέρος της πολιτικής τους ηγεσίας, όμως, είναι τρόπος επίδειξης ισχύος. Γι' αυτό άλλωστε, παρά τις ανύπαρκτες συνθήκες ασφαλείας, την ελλιπέστατη οργάνωση και την εμπειρία ότι ένα τέτοιο μεγάλο πλήθος γίνεται συχνά στόχος επιθέσεων (σκοτεινών κέντρων με ακόμη σκοτεινότερα κίνητρα), οι πιστοί σιίτες προτρέπονται επίμονα να συμμετάσχουν σε αυτές. Η ανθρώπινη ζωή είναι, όπως έχει πολλάκις επιβεβαιωθεί στο Ιράκ, εξαιρετικά αμελητέα ποσότητα μπροστά στα παιχνίδια συμφέροντος και στην αναμέτρηση εξουσίας.

Το πώς ακριβώς έλαβαν χώρα τα τραγικά γεγονότα της 31ης Αυγούστου, πιθανότατα δε θα το μάθουμε ποτέ. Ουδείς μπορεί με βεβαιότητα να πει, αν αρκούσε μόνο μια φήμη για την ύπαρξη καμικάζι αυτοκτονίας να προκαλέσει τόσο θάνατο. Ιδιαίτερα, εφόσον λίγο νωρίτερα, μια πραγματική επίθεση με οβίδες ανάμεσα στο πλήθος δεν προκάλεσε ανάλογες σκηνές. Επίσης, ουδείς μπορεί να διευκρινίσει αν η φημολογία αυτή υπήρξε απλώς η λογική κατάληξη μιας ψυχικής έντασης που, χωρίς αμφιβολία, μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα υστερίας ή αν υπήρξε ηθελημένη πράξη για να αξιοποιηθεί αυτή η ψυχική αστάθεια.

Την αξία τους έχουν, σίγουρα, και οι πληροφορίες που φέρουν τις κατοχικές δυνάμεις «για λόγους ασφαλείας» να έχουν αποκλείσει τους περισσότερους πέριξ δρόμους, υποχρεώνοντας τον τεράστιο αυτό όγκο ανθρώπων να συνωστιστεί προς μία μοναδική κατεύθυνση υπό τον καυτό ήλιο. Από μόνες τους οι συνθήκες αυτές αρκούν, πιθανώς, για να οδηγήσουν στον απόλυτο παραλογισμό που ακολούθησε.

Αν κάτι είναι σχεδόν σίγουρο, είναι το πώς θα αξιοποιηθεί αυτή η ανείπωτη τραγωδία. Η ιρακινή «κυβέρνηση» αποποιήθηκε των ευθυνών της για τις συνθήκες ασφαλείας και έσπευσε να μιλήσει «για ηθελημένη εγκληματική διασπορά φημών», αποδίδοντας την ευθύνη «στους τρομοκράτες αντάρτες». Αυτή άλλωστε είναι μια γνωστή τακτική σπίλωσης συλλήβδην των ανταρτικών οργανώσεων, παρά το γεγονός ότι αρκετές από αυτές, που συντονίζονται μεταξύ τους, έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν εμπλέκονται σε επιθέσεις κατά αμάχων, χαρακτηρίζοντάς τις «προβοκάτσιες».

Η ηγεσία της μεγαλύτερης σιιτικής οργάνωσης, του Ανώτατου Συμβουλίου για την Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράκ, μιας οργάνωσης με ακραίες ισλαμιστικές θέσεις και πολυάριθμο ένοπλο τμήμα (τις Ταξιαρχίες Μπαντρ) επέρριψε την ευθύνη στους σουνίτες. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέλη των Ταξιαρχιών Μπαντρ έχουν στελεχώσει τις νεοσύστατες ιρακινές «υπηρεσίες ασφαλείας» και σε αντίθεση με άλλα ένοπλα τμήματα, δεν πιέστηκαν ποτέ από τις κατοχικές δυνάμεις να διαλυθούν.

Μια τέτοια κατηγορία, από μόνη της, ίσως να μην λέει και πολλά. Στην παρούσα φάση, όμως, θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν φιτίλι σε μπαρουταποθήκη. Η ένταση μεταξύ των εθνοτικών και θρησκευτικών κοινοτήτων στο Ιράκ είναι ήδη σε αρκετά υψηλά επίπεδα.

Οι ηγεσίες σιιτών και Κούρδων, στην πλειοψηφία τους, συνεργάζονται με τις κατοχικές δυνάμεις σε όλα τα επίπεδα. Αντίθετα, η σουνιτική ηγεσία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, έχει απορρίψει τις «εκλογές», το «Σύνταγμα» και όλες τις υπόλοιπες διαδικασίες «εκδημοκρατισμού», ζητώντας άμεσο τερματισμό της κατοχής. Σε αυτές τους τις θέσεις βρίσκουν συμμάχους και ορισμένους σιίτες ηγέτες, όπως είναι ο Μουκτάντα Σαντρ.

Για τη σιιτική και κουρδική ηγεσία, η αποκαθήλωση των σουνιτών από την εξουσία με την έξωση του Σαντάμ Χουσεΐν ήταν η ευκαιρία αναρρίχησης σε θέσης ισχύος που πάντα εποφθαλμιούσαν. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι το προηγούμενο καθεστώς είχε, πολλάκις και παντοιοτρόπως, καταπιέσει τις δύο αυτές εθνότητες. Ουδείς, επίσης, μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι κατοχικές δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν αυτήν την «έχθρα» με στόχο, αρχικώς τουλάχιστον, να δημιουργήσουν πραγματικό ρήγμα, ακολουθώντας την πάγια τακτική του «διαίρει και βασίλευε».

Μέχρι στιγμής, τα σχέδια διχασμού δεν έχουν ευοδωθεί. Οι δεσμοί αίματος μεταξύ των κοινοτήτων (οι φυλές, που αποτελούν το κύτταρο οργάνωσης των αραβικών κοινωνιών έχουν μέλη και των δύο δογμάτων και συχνά και άλλων θρησκειών) λειτούργησαν ως ισχυρό ανάχωμα στις απόπειρες διχασμού. Παράλληλα, οι σφαγές αμάχων από κατοχικούς, η απελπιστική κατάσταση που επικρατεί σε όλα τα επίπεδα της ιρακινής κοινωνίας εξαιτίας της παντελούς έλλειψης προόδου και ασφάλειας (που είχαν υποσχεθεί οι κατακτητές) και η ολοένα και μεγαλύτερη απαξίωση της ανθρώπινης ζωής και υπόστασης (δολοφονίες, θάνατοι, πείνα, ασθένειες που είχαν εξαφανιστεί, άθλιες συνθήκες διαβίωσης) πέτυχαν το ακριβώς αντίθετο: να παραμείνει ενωμένος ο ιρακινός λαός απέναντι στους κατακτητές, στο πρόσωπο των οποίων έβλεπε το βασικό και κύριο εχθρό.

Δεν μπορεί κανείς να ξέρει αν αυτό θα ισχύσει και στο μέλλον. Σίγουρο όμως είναι ότι οι σχέσεις των θρησκευτικών και εθνοτικών κοινοτήτων, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, έχουν γίνει εξαιρετικά τεταμένες. Οι επιθέσεις κατά σιιτών αμάχων (που συχνά έχουν χαρακτηριστεί από αντιστασιακές οργανώσεις ως «ύποπτες»), οι στυγνές δολοφονίες σουνιτών πολιτών από άνδρες... μυστηριωδών σωμάτων ασφαλείας (που φωτογραφίζονται ως έργο των Ταξιαρχιών Μπαντρ από τους σουνίτες) έχουν ρίξει λάδι στη φωτιά.

Ακόμη και αν πολλές από αυτές τις πράξεις, εκ του μακρόθεν, «μυρίζουν» «προβοκάτσια», οι απλοί Ιρακινοί, που τις βιώνουν βλέποντας τη ζωή τους να χάνεται μέρα με τη μέρα στο απίστευτο χάος της κατοχής, δεν έχουν, συχνά, ούτε την πληροφόρηση, ούτε τη διαύγεια, να τις εκτιμήσουν αναλόγως. Οι ίδιοι απλώς πνίγονται μέσα στο λουτρό αίματος.

Το «προσχέδιο Συντάγματος» και οι πολύμηνες κόντρες για την κατάρτισή του είναι, ίσως, η σαφέστερη αποκρυστάλλωση της κλιμακούμενης έντασης αλλά και της προσπάθειας διχασμού. Ως κείμενο εμπεριέχει όλα εκείνα τα αναγκαία σπέρματα για μια εμφύλια διαμάχη.

Αν και αναλυτικά δεν έχει δημοσιοποιηθεί, γνωρίζουμε ότι παραχωρεί το δικαίωμα αυτονομίας σε ...«διάφορες περιοχές», (και μάλιστα με αυξημένες εξουσίες στις αυτόνομες κυβερνήσεις) χωρίς να θέτει σαφές όριο αρμοδιοτήτων αλλά και εμβέλειας των αυτόνομων περιοχών. Αυτό είναι ένα από τα σημεία που αντέδρασαν οι σουνίτες, καθώς θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω διεύρυνση των κουρδικών περιοχών (και προσάρτηση σε αυτές και του πετρελαϊκά πλούσιου Κιρκούκ) αλλά και σε δημιουργία αυτόνομου σιιτικού νότου, αφήνοντας, ουσιαστικά, τις σουνιτικές περιοχές, που δεν έχουν κοιτάσματα αερίου και πετρελαίου, στο έλεος των άλλων δύο.

Θεωρητικώς, μόνο η κεντρική κυβέρνηση έχει δικαίωμα διαχείρισης των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας με υποχρέωση για ισότιμή διανομή των εσόδων από αυτές. Πρακτικώς, όμως, μια ισχυρότατη πλουσιότατη σιιτική αυτόνομη περιοχή γιατί να μοιραστεί το οτιδήποτε, να μη θέσει τους δικούς της όρους ή ακόμη και να μη ζητήσει ανεξαρτησία;

Ενα άλλο σημείο είναι η συνταγματική απαγόρευση του κόμματος Μπάαθ, με τη διευκρίνιση ότι πρόκειται για το Μπάαθ του Σαντάμ Χουσεΐν. Ουδείς διασφαλίζει τα όρια της απαγόρευσης αλλά και των ενδεχομένων διώξεων κατά μελών του Μπάαθ, που συμμερίζονταν ή όχι τις απόψεις του Χουσεΐν.

Αγκάθι, επίσης, αποτελεί η υιοθέτηση του Ισλάμ ως «κύρια πηγή της ιρακινής νομοθεσίας», διατύπωση που αφήνει ανοιχτή την πόρτα σε ερμηνείες που δεν αποκλείουν ακόμη και την υιοθέτηση του ισλαμικού νόμου, ασχέτως της πρόβλεψης περί σεβασμού της ανεξιθρησκίας. Ας μην ξεχνάμε ότι στις νότιες περιοχές, η σιιτική θρησκευτική ηγεσία εφαρμόζει, ήδη, τη σαρία.

Αν σε αυτά προσθέσει κανείς το γεγονός ότι δεν ορίζονται σαφώς οι εξουσίες του Προέδρου, του πρωθυπουργού και του προέδρου του Κοινοβουλίου, καθώς και το ότι συνταγματικά «διχάζεται» ο ιρακινός λαός σε.. αραβικό πληθυσμό που ανήκει σε αραβικό έθνος και σε κουρδικό λαό που ανήκει στο κουρδικό έθνος, τότε καταλαβαίνει εύκολα κανείς ότι το νέο «Σύνταγμα» εμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να λειτουργήσουν ως μπουρλότο, υπό τις σημερινές εκρηκτικές συνθήκες.

Για την Ουάσιγκτον, σε πρώτο επίπεδο τουλάχιστον, φαίνεται ότι η προοπτική ξεσπάσματος εμφύλιας σύρραξης άμεσα δεν είναι ευχάριστη. Στόχος της είναι, πλέον, να επιτευχθεί έστω και επιφανειακή ηρεμία, να παραδώσει, σταδιακά, τα ηνία στις ελεγχόμενες, από αυτήν, «ιρακινές αρχές» και να αποσύρει τα στρατεύματά της στις δεκάδες βάσεις που έχουν, ήδη, κατασκευαστεί. Αν αυτό το σχέδιο συνδυαστεί με σχέσεις εξάρτησης με τις, ενεργειακά, πλούσιες αυτόνομες περιοχές των Κούρδων και των σιιτών, τότε ακόμη καλύτερα.

Οι αρχικοί σχεδιασμοί περί πρόκλησης εμφύλιας σύρραξης (και όχι απλώς μιας ...«έντασης» που είναι πάντα αξιοποιήσιμη) έχουν μπει στο ράφι. Γιατί οι συνέπειές τους θα είναι πολύ μεγαλύτερες και επιζήμιες για τα αμερικανικά συμφέροντα από ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Δυναμική ανάμειξη της Τουρκίας εξαιτίας της διευρυμένης κουρδικής αυτονομίας, ενεργή εμπλοκή του Ιράν στη σιιτική πλευρά και ένα, κατά κύριο λόγο, σουνιτικό αντάρτικο ενισχυμένο από γείτονες αραβικές χώρες που δε βλέπουν με καλό μάτι τη σύγχυση στην αραβική ταυτότητα του Ιράκ, είναι μόνο μερικές από τις πρώτες συνέπειες.

Και όλα αυτά, με περισσότερους από 135.000 Αμερικανούς στρατιώτες στη μέση της φωτιάς. Εντός ΗΠΑ ισχυροποιούνται οι φωνές που ζητούν απόσυρση των στρατευμάτων. Εξασθενεί η «πίστη» των Αμερικανών στην αξία αυτού του πολέμου και διογκώνεται η γκρίνια για το ανθρώπινο και οικονομικό κόστος, που σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση φιλειρηνικών οργανώσεων, έχει ξεπεράσει μηνιαίως αυτό του πολέμου στο Βιετνάμ (5,6 δισεκατομμύρια μηνιαίως έναντι 5,1).

Η Ουάσιγκτον, όμως, έσπειρε πολλούς και ισχυρότατους ανέμους. Τώρα, μοιάζει να πλησιάζει η ώρα του θερισμού. Και οι θύελλες που αναμένεται να ξεσπάσουν προδιαγράφονται χωρίς προηγούμενο.