Associated Press

Τα τελευταία δέκα βράδια, τα προάστια του Παρισιού φλέγονται

Η κυβέρνηση ντε Βιλπέν μοιάζει ανίκανη να αντιδράσει. Ο υπουργός Εσωτερικών, Νικολά Σαρκοζί, προκάλεσε επιπλέον οργή, χαρακτηρίζοντας «απόβλητα» όσους συμμετέχουν στα επεισόδια, ενώ απείλησε με περισσότερη αστυνομική καταστολή. Το αν κατάφερε να κερδίσει και ακροδεξιούς ψήφους, ενόψει των προεδρικών του 2007, μένει να αποδειχτεί. Οι απόπειρες του Προέδρου Σιράκ και του ντε Βιλπέν να κατευνάσουν τα πνεύματα, μιλώντας για «εφαρμογή του νόμου με διάλογο και σεβασμό», δεν έπεισαν κανέναν.

Η πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτές τις δηλώσεις. Η αφορμή της νέας «έκρηξης» ήταν ο θάνατος 2 εφήβων, του 17χρονου Ζιάντ και του 15χρονου Μπανού από ηλεκτροπληξία, στο Κλισί σου Βουά την Πέμπτη 27 Οκτώβρη, όταν κατέφυγαν σε υποσταθμό υψηλής τάσης του μετρό. Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι οι νεαροί καταδιώχτηκαν από την αστυνομία άνευ λόγου, γι' αυτό και οδηγήθηκαν σε αυτήν την πράξη απελπισίας. Η αστυνομία επιμένει ότι ουδέποτε τους καταδίωξε. Η προκαταρκτική έρευνα που δημοσιοποιήθηκε, πριν από λίγα 24ωρα, επιβεβαιώνει, όπως αναμενόταν, τον αρχικό της ισχυρισμό.

Λίγη σημασία έχει, όμως, το τι ακριβώς συνέβη. Το ερώτημα, που αναδεικνύει με τον σαφέστερο τρόπο, ίσως, την ουσία, είναι αυτό του συνηγόρου των οικογενειών των 2 νεαρών, Ζαν Πιερ Μινιάρ: «Γιατί δύο έφηβοι, που δεν είχαν κάνει τίποτε μεμπτό, ένιωσαν να απειλούνται τόσο πολύ στη θέα των αστυνομικών, που άρχισαν να τρέχουν πανικόβλητοι και κατέφυγαν σε ένα τόσο επικίνδυνο μέρος;». Η απάντηση είναι προφανής για όποιον έχει έστω και στοιχειώδη ιδέα για το τι σημαίνει «προάστιο μεγάλης γαλλικής πόλης».

Ολες οι μεγάλες γαλλικές πόλεις, ιδιαίτερα οι πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικά και οικονομικά, περικυκλώνονται από προάστια, που ανεγέρθηκαν κυρίως μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Κυριαρχούν οι πολυώροφες εργατικές πολυκατοικίες, όπου στεγάστηκαν Γάλλοι, αλλά και ξένοι εργάτες, στο πλαίσιο των δήθεν εργασιακών ευκαιριών που προσφέρονταν εξαιτίας της ανοικοδόμησης μετά τον πόλεμο. Από τη δεκαετία του '60 και μετά, στις ίδιες αυτές εργατικές πολυκατοικίες, εγκαταστάθηκε πλήθος μεταναστών, κυρίως Αράβων και Αφρικανών από τις πρώην γαλλικές αποικίες. Κάποιοι ήταν συνεργάτες των Γάλλων αποικιοκρατών, που δεν μπορούσαν πλέον να μείνουν στη χώρα τους μετά την απελευθέρωση, π.χ. Αλγερινοί, ή άλλοι δεν είχαν καμία ελπίδα επιβίωσης στην πατρίδα που ρήμαξαν οι αποικιοκράτες πριν την αποχώρησή τους. Τα φτηνά εργατικά τους χέρια πρόσφεραν τα μέγιστα στην «ισχυρή» σύγχρονη Γαλλία.

Ιδιαίτερα μέσα στη δεκαετία του '80, η φυλετική σύνθεση των προαστίων άλλαξε. Οι «λευκοί» εργάτες, Γάλλοι και ξένοι, σταδιακά μετακόμισαν σε εξίσου άθλιες εργατικές συνοικίες, πιο κοντά στα αστικά κέντρα. Στα προάστια παρέμειναν στοιβαγμένοι οι μαύροι και οι Αραβες, που στην πλειοψηφία τους έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Είναι μουσουλμάνοι. Η ζωή στα προάστια είχε, ήδη, αρχίσει να γκετοποιείται. Ούτως ή άλλως, δεν κατασκευάστηκαν για να εξασφαλίσουν ένα στοιχειωδώς ποιοτικό βιοτικό επίπεδο, αλλά για να στεγάσουν εργάτες. Πολυμελείς οικογένειες κατοικούν σε μικροσκοπικά διαμερίσματα, οι συγκοινωνίες είναι αραιές, οι ελεύθεροι χώροι ανύπαρκτοι.

Η φτώχεια, η μιζέρια και η ανεργία είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά. Ορισμένα πρώτα στοιχεία είναι ενδεικτικά: Η ανεργία στα προάστια κυμαίνεται στο 14%, έναντι 9,5% που είναι ο εθνικός «μέσος όρος», ενώ μεταξύ των πτυχιούχων ανωτέρων σχολών από προάστια η ανεργία εκτινάσσεται στο 26,5%, έναντι 5% που είναι στην ίδια ομάδα του γενικού πληθυσμού. Τα ναρκωτικά, οι ένοπλες συμμορίες και ο υπόκοσμος, που διασφαλίζει κάποια μεροκάματα, είναι καθημερινότητα. Οπως καθημερινότητα γίνεται και η βία, που δε στρέφεται μόνο προς τους εκτός προαστίων, αλλά και μεταξύ των κατοίκων, που παραδέχονται ότι η κατάσταση, εδώ και καιρό, στον τομέα της εγκληματικότητας είναι εκτός ελέγχου. Σταδιακά, τα προάστια μετατράπηκαν σε γκέτο, από τα οποία οι μεν κάτοικοί τους δεν ήταν εύκολο να ξεφύγουν, οι δε «εκτός» δεν ήταν εύκολο να μπουν.

Η Γαλλία είναι, ίσως, η ευρωπαϊκή χώρα με τους περισσότερους θεσμούς και επιτροπές για «την απορρόφηση των μεταναστών». Στόχος, στα χαρτιά, ήταν να ακολουθηθεί μια πολιτική διαφορετική από της Βρετανίας. Αυτό σημαίνει ότι οι οικονομικοί μετανάστες δεν καταγράφονται ως τέτοιοι.

Από τη στιγμή που παίρνουν τη γαλλική υπηκοότητα, καταγράφονται μόνον ως Γάλλοι, χωρίς καμία αναφορά στη χώρα προέλευσης, ούτε στο θρήσκευμα, καθώς ένας από τους πυλώνες της γαλλικής δημοκρατίας είναι ο αυστηρά κοσμικός χαρακτήρας της. Αυτή η αντίληψη έχει οδηγήσει ακόμη και σε έλλειψη επίσημων στοιχείων. Σήμερα λέμε ότι «κατ' εκτίμηση» η Γαλλία φιλοξενεί τη μεγαλύτερη μουσουλμανική κοινότητα της Ευρώπης με περισσότερα από 5 εκατομμύρια μέλη.

Αν θεωρητικώς η γαλλική «προσέγγιση» μοιάζει θελκτική, επί του πρακτέου τίποτε δεν εφαρμόστηκε. Ακόμη και σήμερα, το χρώμα του δέρματος και η χώρα καταγωγής είναι κριτήριο για την πρόσληψη σε κάποια θέση εργασίας, που πλέον είναι σπάνια λόγω της οικονομικής κρίσης. Το πόσο η γαλλική κοινωνία, με γνώμονα και την πολιτική των κυβερνήσεών της, έχει αρνηθεί να δεχτεί ως ίσους τους μετανάστες, γίνεται σαφές και μόνον από το γεγονός ότι ακόμη επικρατεί η λογική της «ενσωμάτωσης», τη στιγμή που πρόκειται για 2η ή και 3η γενιά μεταναστών: δηλαδή, για ανθρώπους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη Γαλλία, και πιθανότατα το ίδιο έκαναν και οι γονείς τους. Για ανθρώπους, που, υπό οποιεσδήποτε άλλες συνθήκες, δε θα υπήρχε καν θέμα για το αν είναι μετανάστες ή όχι. Δεν είναι. Είναι Γάλλοι πολίτες εκ γενετής.

Δε χρειάζεται πολύ για να καταλάβει κάποιος ότι η κυριαρχία της πολιτικής και της αντίληψης περί β` κατηγορίας πολιτών είναι ο πυρήνας όλων των «δήθεν προγραμμάτων» αντιμετώπισης της κατάστασης που εφαρμόζονται μέχρι σήμερα και πέτυχαν έως ένα βαθμό να περάσει αυτή η αντίληψη και στους κόλπους της εργατικής τάξης. Ούτε χρειάζεται πολλή σκέψη, για να αντιληφθεί κανείς ότι αποκλεισμένοι από μια κοινωνία και μια χώρα, που είναι η μοναδική που γνώρισαν, οι κάτοικοι των προαστίων μετατρέπουν την απόρριψη σε οργή και την περιφρόνηση που υφίστανται σε εχθρότητα για το οτιδήποτε «εκτός των τειχών».

Οι γαλλικές αρχές αντιμετώπισαν με στυγνή καταστολή την αναδυόμενη εγκληματικότητα στα προάστια. Τα πράγματα οδηγήθηκαν στα άκρα: Περισσότερη βία και αναρίθμητα περιστατικά κακοποίησης, ακόμη και βασανισμών. Τα πνεύματα οξύνθηκαν περισσότερο μετά την 11η Σεπτέμβρη και τη γενικότερη τάση δαιμονοποίησης του Ισλάμ που επικράτησε στη Δύση, καθώς άρχισε να καλλιεργείται, ιδιαίτερα από ακροδεξιούς κύκλους, η αντίληψη ότι κάθε οργισμένος «Αραβας των προαστίων κρύβει έναν επίδοξο καμικάζι», μια αντίληψη που αποκρύπτει, φυσικά, πλήρως τα πραγματικά κοινωνικά και οικονομικά αίτια της αγανάκτησης.

Και απέχει πολύ από την αλήθεια, αφού, αν και δεν αποκλείεται η ύπαρξη ακραίων ισλαμιστών, το σύνολο των γαλλικών μουσουλμανικών οργανώσεων (που κατά κύριο λόγο χρηματοδοτούνται από το κράτος) κυριαρχείται από «μετριοπαθή» στοιχεία. Μάλιστα, σε πρόσφατες δημοσκοπήσεις, οι πολίτες (συμπεριλαμβανομένων των μουσουλμάνων Αράβων και Αφρικανών που στους καταλόγους τουλάχιστον έχουν τον τίτλο του πολίτη) σε ποσοστά μεγαλύτερα του 65% τάσσονται υπέρ της κοσμικότητας, ενώ το 98% ασπάζεται τον πλήρη διαχωρισμό κράτους και θρησκείας, όποια και αν είναι αυτή. Ισως είναι ο μοναδικός ...τομέας που η λεγόμενη γαλλική δημοκρατία άφησε το στίγμα της στα προάστια, από όπου, κατά τα άλλα, είναι παντελώς απούσα.

Οι ταραχές στα γαλλικά προάστια, πιθανώς, αργά ή γρήγορα, να τερματιστούν. Για κάποιο χρονικό διάστημα, ίσως, επικρατήσει και ηρεμία. Η οργή, όμως, δεν καταλαγιάζει. Γιατί η φτώχεια, η ανεργία, η περιθωριοποίηση δε θα σταματήσουν ως διά μαγείας. Τα προάστια έχουν, ήδη, γκετοποιηθεί και, ήδη, όπως επισημαίνουν πολλοί κοινωνιολόγοι, είναι «ωρολογιακές βόμβες», που κάποια στιγμή θα «εκραγούν» με απρόβλεπτες συνέπειες. Και θα παραμείνουν όσο δεν ανατρέπεται το καπιταλιστικό σύστημα που γέννησε αυτές τις πολιτικές και καλλιέργησε αυτές τις αντιλήψεις.

Αντί επιλόγου, ένα απόσπασμα από «Το μαύρο τραγούδι της Μασσαλίας» του Ζακ Κλοντ Ιζο, που αναφέρεται σε αυτά τα προάστια: «.. Ενα μάτσο παιδιά που όλη τους η ιστορία συνίσταται στο ότι γεννήθηκαν εκεί. Και είναι και άραβες. `Η μαύροι, Τσιγγάνοι, Κομοριανοί. Μαθητές λυκείου κάθε κατηγορίας, περιστασιακοί εργάτες, άνεργοι, ενοχλητικοί για όλους, δήθεν μάγκες, αθλητές. Την εφηβεία τους την περνούσαν σχοινοβατώντας. Με μια σημαντική διαφορά όμως σε σχέση με τους πραγματικούς σχοινοβάτες: γι' αυτά τα παιδιά το βέβαιο ήταν η πτώση... Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει το τι θα γίνονταν: Αλήτες, περιθωριακοί, πρεζόνια, ίσως; Μια μέρα, αργά ή γρήγορα, θα το διαπίστωναν. Αυτό, όμως, που για μένα ήταν το "πολύ νωρίς", το "πολύ γρήγορα", γι' αυτά τα παιδιά ήταν πάντα το "πολύ αργά". Διότι, στο μεταξύ, τα τσιμπούσαν οι μπάτσοι για μικροπράγματα. Γιατί δεν είχαν εισιτήριο στο λεωφορείο, γιατί έπαιξαν ξύλο βγαίνοντας από το σχολείο...».