Γεννημένος το '22 στη Ζαγορά Βόλου, ο Θόδωρος Δερβενιώτης από πολύ μικρός «μυήθηκε» στη μουσική. Δέχτηκε τους «πρώτους σπόρους» της μουσικής από τον παππού του, που είχε κομπανία, και τον συνεργάτη του Γιάννη Βισβίκη. Μια κολοκύθα με τρία σύρματα για χορδές ήταν το πρώτο «μουσικό» όργανό του. Μεγάλο σχολείο υπήρξε για τον μετέπειτα συνθέτη η επαφή του με τη βυζαντινή μουσική - «από πέντε χρονών ήμουνα στο ψαλτήρι και κρατούσα το ίσο...», έλεγε - και η μαθητεία του στο λαούτο, τη βυζαντινή και ευρωπαϊκή μουσική από τον μπάρμπα - Γιάννη Βισβίκη. Το 1937 κάνει την παρθενική του εμφάνιση σαν λαουτιέρης και τραγουδιστής. Παράλληλα, μαθαίνει την τέχνη του μαραγκού. Υστερα ήρθαν τα δύσκολα χρόνια.

«Στο ΕΑΜ μπήκα από τους πρώτους», αφηγείται στο βιβλίο των Ν. Γεωργιάδη - Τ. Ραχματούλινα «Ο Θόδωρος Δερβενιώτης και το μετεμφυλιακό τραγούδι». «Μετά ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ και μόλις ιδρύθηκε και μπήκα στην ΕΠΟΝ, μερικούς μήνες αργότερα μπήκα και στο Κόμμα...». Στελεχική ΕΠΟΝίτικη και κομματική δράση στη Ζαγορά, στην Κατοχή. Μεταπολεμικές διώξεις, παρανομία, αλλά και ενασχόληση με τη μουσική στην Αθήνα. Στράτευση και κοντά τρίχρονη εξορία στα Κύθηρα και στο Μακρονήσι, όπου - παρότι... απροσκύνητος - λόγω των μουσικών του γνώσεων, του αναθέτουν τη διεύθυνση της χορωδίας του Β' Τάγματος. «Θρεμμένος» με το δημοτικό, το μικρασιατικό, αλλά και το ευρωπαϊκό τραγούδι, «ριζωμένος» στους λαϊκούς αγώνες, «σημαδεμένος» από τους εμφυλιακούς και μετεμφυλιακούς κατατρεγμούς και την αναγκαστική εσωτερική μετανάστευση, ο Θόδωρος Δερβενιώτης από το 1950 αναδείχτηκε στον κυριότερο συνθέτη του μετεμφυλιακού λαϊκού μας τραγουδιού. Τραγουδιού με ταξική συνείδηση, εκφραστή των παθών, αλλά και αξιών του λαού. Πολλοί οι επώνυμοι συνεργάτες του (στιχουργοί, τραγουδιστές, μουσικοί). Πολλοί οι επώνυμοι τραγουδιστές και μουσικοί, που μαθήτευσαν στη μουσική σχολή του. Αμέτρητα τα τραγούδια του, που έγιναν τεράστιες λαϊκές επιτυχίες και που θα «ζουν» πάντα στο στόμα του λαού.

Μαζί με τον Καζαντζίδη

Το πρώτο του τραγούδι ήταν το «Μόνο ψέμα κι απιστία», σε στίχους Μπ. Βασιλειάδη, που το τραγούδησε ο Γιάννης Τζιβάνης. Η μεγάλη φωνή της εποχής, ο Πρόδρομος Τσαουσάκης, ήταν αυτός που ερμήνευσε το δεύτερο τραγούδι του, για ν' ακολουθήσουν οι συνεργασίες του με την Καίτη Γκρέυ, την Πόλυ Πάνου, την Γιώτα Λύδια, τον Πάνο Γαβαλά, τον Στράτο Διονυσίου, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τον Στέλιο Καζαντζίδη, την Μαρινέλλα... Αξίζει να σημειωθεί ότι στο ρεπερτόριο του Καζαντζίδη, τα τραγούδια του Δερβενιώτη κατέχουν την πρώτη θέση, καθώς ο δημιουργός έδωσε στον Στ. Καζαντζίδη γύρω στα 95 τραγούδια. Τραγούδια του επίσης ερμήνευσαν οι Λ. Χαλκιάς, Σπ. Ζαγοραίος, Β. Περπινιάδης, Π. Αναγνωστάκης, Τ. Βοσκόπουλος, Μ. Παπαδάκης, Γ. Νταλάρας, Μ. Μητσιάς κ.ά.

Αλλά και όλοι οι κορυφαίοι στιχουργοί της εποχής του, ο Τσάντας, ο Κολοκοτρώνης, η Παπαγιαννοπούλου, ο Βίρβος ήταν σταλμένοι από μια ευνοϊκή καλλιτεχνική μοίρα, συμπαραστάτες στην πορεία του Δερβενιώτη προς τις δισκογραφικές κορυφές. Η πιο στενή συνεργασία του ήταν με τον Κώστα Βίρβο, με τον οποίο υπογράφουν εκατοντάδες τραγούδια κοινωνικού περιεχομένου.

«Βεβαίως και είμαι συνθέτης με κοινωνικά ενδιαφέροντα! Γιατί; Γιατί έτσι αισθάνθηκα, γιατί έτσι νόμισα πως έπρεπε να κάνω ή έπρεπε να σκέφτομαι ή έπρεπε να ενεργώ... Κατ' αυτόν τον τρόπο... Είμαι ένα κοινωνικοποιημένο και πολιτικοποιημένο άτομο... Δεν κρατήθηκα μακριά από κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Οχι! Ημουν πολύ κοντά! Είμαι γενικά άνθρωπος που θέλει να παλεύει, να αγωνίζεται για το δίκιο, για το σωστό, για χίλια δύο πράγματα... Και ήταν φυσικό να είμαι ο συνθέτης με τα κοινωνικά τραγούδια».

Θα πεθάνω όρθιος/ απ' την αγωνία. μες στα πεζοδρόμια/ ένα πρωινό/ Ετσι π' αγωνίζομαι/ μες στην κοινωνία/ όλο βασανίζομαι/ κλαίω και πονώ/ θα πεθάνω όρθιος/ πάνω στη δουλιά μου/ δεν αντέχει άλλο πια/ η φτωχή καρδιά μου./ Δεν προφταίνω στη ζωή/ ούτε ν' ανασάνω/ με καημούς βραδιάζομαι/ με καημούς ξυπνώ/ για να βγάλω το ψωμί/ τρέχω και δε φτάνω/ και θα σβήσω όρθιος/ ένα πρωινό

(στίχοι Κ. Βίρβου, εκτέλεση Στ. Καζαντζίδη, 1965).

Πλούσια ήταν και η συνδικαλιστική δράση του. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Ενωσης Μουσικοσυνθετών και Στιχουργών Ελλάδας και για πολλά χρόνια πρόεδρός της. Μέσα από την ΕΜΣΕ με συνέπεια και επιμονή αγωνίστηκε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μουσικοί δημιουργοί και ο χώρος τους και για το δικαίωμά τους να τους αποδίδονται όσα τους ανήκουν από τη χρήση του έργου τους.

«...Η μοίρα με βοήθησε σε πολλά», έλεγε. «Και πρώτα - πρώτα δίνοντάς μου αυτό το χάρισμα της μουσικής... Μετά σώθηκα απ' τη Μακρόνησο και τα επακόλουθά της... Σίγουρα, αν δεν είχα τύχη, μέσα απ' το κρανίο μου θα 'πιναν τα κοράκια νερό!.. Λέτε ότι το έργο μου, με περισσότερα από 500 ηχογραφημένα τραγούδια, μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένο... Ομως, όπως δείχνουν τα πράγματα, για μένα δεν είναι ολοκληρωμένο. Είχα πολύ περισσότερα να δώσω. Εγώ κλαίω τόσα χρόνια που είμαστε στο περιθώριο... Το ομολογώ εγώ! Αλλοι δεν το ομολογούν... Αδικίες πολλές. Και πρώτα οι εταιρίες... Γιατί, γιατί μας παραμερίσανε; Μας αγνοήσανε σαν να μην υπήρξαμε ποτέ... Δε νομίζω ότι οι εταιρίες έβλεπαν τους δίσκους, εκτός από εμπόρευμα, και σαν καλλιτέχνημα... Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους. Αφού μια μερίδα δημιουργών που υπήρχαν, ο Καλδάρας, ο Βίρβος, ο Μπακάλης, ο Ακης Πάνου, όλοι αυτοί παραμεριστήκανε, αυτό σημαίνει ότι οι εταιρίες το θέλανε το λαϊκό τραγούδι; Οχι, δεν το θέλανε. Και το καταπολεμήσανε»...

...«Χωρίς το σακάτεμα του δημιουργού, δεν μπορούσαν να κουμαντάρουν το τραγούδι. Πρώτη τους δουλιά, λοιπόν, ήταν να εφαρμόσουν αυτό το σταρ σίστεμ, που θέλει το δίσκο ν' ανήκει πλέον στον εκτελεστή και όχι στους πνευματικούς δημιουργούς, στιχουργό και συνθέτη. Από εκεί και πέρα πήρε και ο δίσκος την κατρακύλα. Γιατί όταν ένας συνθέτης ή στιχουργός ξέρει ότι θα έχει συμμετοχή στο δίσκο με 1 ή 2 κομμάτια δεν έχει ζεστασιά να γράψει τραγούδια αυθόρμητα. Στην πορεία αδυνάτιζαν και τα τραγούδια. Ο κόσμος κουραζόταν πια να τ' ακούει συνεχώς από έναν και μόνο τραγουδιστή. Ολα όμως έγιναν μεθοδευμένα για να εξαφανίσουν το δημιουργό, να φτάσουν το τραγούδι σε ελεεινό σημείο...».

Ανθρωπος πηγαίος, ακριβοδίκαιος, αγωνιστής, ο Θόδωρος Δερβενιώτης αποτελεί σίγουρα κεφάλαιο για τη λαϊκή μας μουσική, ενώ οι συνθέσεις του έχουν τη σφραγίδα της ολοκληρωμένης μουσικά προσωπικότητάς του. Και σαν δάσκαλος και σαν συνθέτης και σαν μουσικός αποτέλεσε για το λαϊκό μας τραγούδι σημαντική προωθητική δύναμη.