Ερευνα για ποιον; Επιστήμη για ποιον; Είναι τα ερωτήματα που πρέπει να απασχολήσουν το πανεπιστημιακό κίνημα αντί για την αυταπάτη της «αυτοτέλειας»...

Συνήθως με τον όρο «αυτοτέλεια» εννοείται η πρόβλεψη του Συντάγματος ότι τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι πλήρως αυτοδιοικούμενα. Στο όνομα αυτής της συνταγματικής πρόβλεψης - που στο φόντο της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος είναι αμφίβολη η διατήρησή της - ξεδιπλώνεται ένας κύκλος επιχειρημάτων και απαιτήσεων που αφορούν στο σύνολο των δραστηριοτήτων των πανεπιστημίων και που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, καταλήγουν να ενθαρρύνουν την προώθηση των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων, οι οποίες απορρέουν σήμερα από τη διαδικασία της Μπολόνια και τη στρατηγική της Λισαβόνας.

Ομως, η «αυτοδιοίκηση», δηλαδή το ότι πανεπιστημιακοί, φοιτητές κι εργαζόμενοι εκλέγουν τις πρυτανικές αρχές και το ότι οι πανεπιστημιακοί έχουν και διοικητικά καθήκοντα σε όλη την «πυραμίδα» του ιδρύματος δε σημαίνει ότι τα ιδρύματα είναι «αυτόνομα».

Η έννοια της αυτοτέλειας αποκτά νόημα μόνο αν προσδιοριστεί το απέναντι σε ποιον ισχύει. Με πρόσχημα τη συνταγματική αναφορά περί αυτοδιοίκησης, υπονοείται ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να διατηρούν «αυτοτέλεια» απέναντι στο κράτος. Ομως, το πανεπιστήμιο είναι ένας ιδεολογικός μηχανισμός εξ ολοκλήρου συνδεδεμένος με την κυρίαρχη ιδεολογία και το κράτος. Το πρόβλημα που δημιουργείται σήμερα στα πανεπιστήμια και οδηγεί στρεβλά στην ουτοπική διεκδίκηση της «αυτοτέλειας» ξεκινάει από το ποιανού τα συμφέροντα υπηρετεί αυτό το κράτος. Η ρύθμιση επιμέρους αρμοδιοτήτων (όπως, π.χ., το πόσοι θα είναι οι εισακτέοι κάθε χρόνο) μπορεί να διευθετηθεί με επιμέρους νόμους, αλλά όσες περισσότερες αρμοδιότητες κι αν δοθούν στα πανεπιστήμια, ποτέ αυτά δεν πρόκειται να αποκτήσουν αυτοτέλεια απέναντι στην κυρίαρχη ιδεολογία, να αυτονομηθούν από το κράτος, σε όποια τάξη κι αν αυτό ανήκει.

Η αυταπάτη, μάλιστα, που καλλιεργείται από κάποιους ακαδημαϊκούς και πολιτικούς κύκλους ότι με την επίτευξη της «αυτοτέλειας» θα μπορεί δήθεν το πανεπιστήμιο αυτόνομα να σχεδιάζει τους στόχους του και να πορεύεται ή ακόμα και να αντισταθεί στις αντιδραστικές αλλαγές που έρχονται στην ανώτατη εκπαίδευση, ουσιαστικά απομακρύνει από τον αναγκαίο αγώνα μαζί με το εργατικό κίνημα για τη διαμόρφωση των όρων κατάκτησης μιας άλλης εξουσίας, λαϊκής, ενός κράτους που θα υπηρετεί ακριβώς αυτήν την εξουσία, άρα κι ενός δημόσιου πανεπιστημίου στο πλαίσιο αυτού του κράτους, που θα υπηρετεί τις ανάγκες του λαού κι όχι της ολιγαρχίας. Ούτε τα πανεπιστήμια, ούτε οι πανεπιστημιακοί από μόνοι τους μπορούν να κάνουν επανάσταση.

Οι δυνάμεις του οπορτουνισμού, για παράδειγμα, στο όνομα της «αυτοτέλειας» αθώωσαν και αποδέχτηκαν επί της ουσίας την «αξιολόγηση», που επιβάλλει η διαδικασία της Μπολόνια, σπέρνοντας την αυταπάτη ότι μπορεί να γίνει «αξιολόγηση» με «ακαδημαϊκά κριτήρια», λες και οι ακαδημαϊκές αξίες και τα ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά δεν απορρέουν πάντα από την εκάστοτε κυρίαρχη ιδεολογία, λες και το πανεπιστήμιο μπορεί να κλειστεί σε μια «γυάλα» εκτός κοινωνικοπολιτικού συστήματος, εκτός καπιταλισμού! Στη βάση της «αυτοτέλειας», λοιπόν, μπορεί να γίνουν αποδεκτά μια σειρά μέτρων και ρυθμίσεων που εντείνουν την ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων και την πιο άμεση πρόσδεσή τους στις επιχειρήσεις, όπως η περιβόητη «αξιολόγηση», όπως ολόκληρος ο νόμος-πλαίσιο.

Στο σημείο αυτό χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε ότι το μεμονωμένο ερευνητικό ή εκπαιδευτικό έργο ενός πανεπιστημιακού, ενός ερευνητή μπορεί να συγκρούεται με την κυρίαρχη ιδεολογία, όπως και με τη στρατηγική του ίδιου του ιδρύματος στο οποίο δουλεύει. Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με μια ομάδα πανεπιστημιακών σε ένα ίδρυμα ή και σε πολλά ιδρύματα. Οπως ακριβώς ένας εργάτης μπορεί να αντιστέκεται στις επιλογές της εργοδοσίας του ή και η πλειοψηφία των εργατών ενός εργοστασίου να αγωνίζονται με στόχους στρατηγικά αντίθετους με αυτούς του αφεντικού τους... όμως δεν μπορούν να κάνουν το εργοστάσιο να λειτουργεί και να παράγει με σοσιαλιστικούς όρους μέσα στον καπιταλισμό!

Ειδικά για το πανεπιστήμιο, χρειάζεται να δούμε σήμερα ότι ακόμα και αυτά τα περιθώρια αντίστασης μέσα από την ερευνητική επιστημονική δουλιά, συνεχώς και στενεύουν. Προσχήματα και εμπόδια στην κρίση και την εξέλιξη μαρξιστών πανεπιστημιακών, πίεση για αυτολογοκρισία προς διδακτορικούς και μεταπτυχιακούς ερευνητές, είναι καθημερινά, εντεινόμενα φαινόμενα στα ιδρύματα, που δείχνουν ότι «όσο απλώνει ποδάρι» η μαρξιστική σκέψη (κι όχι βέβαια οι οπορτουνιστικές εκφράσεις του μαρξισμού) πολεμιέται!

Οι θιασώτες της «αυτοτέλειας» των πανεπιστημίων μιλούν πάντα (βλέπε και στο πόρισμα του ΕΣΥΠ) και για «οικονομική αυτοτέλεια». «Από ποιον;», έρχεται πάλι το ερώτημα... «Από το κράτος», υπονοείται η απάντηση! Μα όταν απαιτείς οικονομική αυτοτέλεια από το κράτος, πού θα βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι λειτουργίας των ιδρυμάτων; Απλά πράγματα: Η επίκληση της «οικονομικής αυτοτέλειας» οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια από τη μια στη λειτουργία των ιδρυμάτων ως επιχειρήσεων, ως καπιταλιστικών επιχειρήσεων που εμπορεύονται τα προϊόντα τους και από την άλλη στην άμεση υποτέλεια των ιδρυμάτων στις απαιτήσεις του κεφαλαίου, χωρίς την εκτεταμένη διαμεσολάβηση του κράτους.

Οσο για το μύθο της «διοικητικής αυτοτέλειας», αυτός καταρρίπτεται από τους ίδιους τους θιασώτες του, αφού ο όποιος στρατηγικός σχεδιασμός ανάπτυξης των πανεπιστημίων θα εγκρίνεται και θα συνυπογράφεται από την εκάστοτε κυβέρνηση κάθε τέσσερα χρόνια και για την υλοποίησή του προβλέπονται μάνατζερ σε όλες τις θέσεις- κλειδιά των διοικητικών υπηρεσιών των ιδρυμάτων. Οι στόχοι της κάθε διοίκησης θα είναι προκαθορισμένοι, θα κινούνται σε συγκεκριμένα πλαίσια που θα έχουν καταγραφεί στο «τετραετές σύμφωνο μεταξύ πανεπιστημίου και πολιτείας, με εξειδίκευση των εκατέρωθεν υποχρεώσεων» (πόρισμα επιτροπής ΕΣΥΠ, σελίδα 6). Με βάση αυτό το συμβόλαιο θα διοχετεύεται και η κρατική χρηματοδότηση προς τα ιδρύματα, ανάλογα πάντα με τα παραγόμενα αποτελέσματα.

Δηλαδή, ακόμα και αν αυξηθεί η κρατική χρηματοδότηση για να υπηρετήσει τους στόχους του κεφαλαίου, αυτή δε θα διοχετεύεται γενικά στην ανώτατη εκπαίδευση, αλλά θα πηγαίνει σε εκείνα τα ιδρύματα που θα εξυπηρετούν καλύτερα την κυρίαρχη τάση και τις ανάγκες του κεφαλαίου. Θα γίνεται επιλεκτική χρηματοδότηση. Τη μερίδα του λέοντος θα έχουν εκείνα τα ιδρύματα που θα είναι καλύτερα διασυνδεδεμένα με τις απαιτήσεις των επιχειρήσεων, εκείνα στα οποία θα προχωρούν πιο γρήγορα οι αναδιαρθρώσεις και οι επιχειρηματίες θα αλωνίζουν. Ομως, οι επιχειρηματίες ακόμα κι αν ονομάζονται «χορηγοί» στην ουσία δε θα πληρώνουν. Ο κύριος όγκος της χρηματοδότησης ακόμα και στις ΗΠΑ, τη Βρετανία, χώρες που έχουν προχωρήσει οι αναδιαρθρώσεις στην ανώτατη εκπαίδευση, προέρχεται από το κράτος. Θα πληρώνει το κοινωνικό σύνολο για τα δικά τους συμφέροντα.

Γι' αυτό και με τις προτάσεις για το νέο νόμο-πλαίσιο μπαίνει στο στόχαστρο και το ακαδημαϊκό άσυλο. Γιατί ένα πανεπιστήμιο που θα έχει να παραδώσει δουλιά στον επιχειρηματία με τον οποίο θα έχει συμβληθεί, δε θα μπορεί να δέχεται απεργίες και κινητοποιήσεις. Οπως και στις επιχειρήσεις... Θα «φορτσάρει» για να «πιάσει τις προθεσμίες» που θα έχουν προκαθοριστεί είτε από τα τετραετή επιχειρησιακά προγράμματα, είτε από τις επιμέρους συμφωνίες με τις επιχειρήσεις. Γι' αυτό, επίσης, οι διοικήσεις των ιδρυμάτων δεν ενοχλούνται από τις κινητοποιήσεις που απλά διακόπτουν τα μαθήματα σε ένα ίδρυμα, αλλά ενοχλούνται έντονα όταν διακόπτεται η λειτουργία συγκεκριμένων διοικητικών υπηρεσιών ή των ειδικών λογαριασμών έρευνας.