Α Μέρος

Πρόκειται για ένα βιβλίο που, χάρη στα στοιχεία και στα ντοκουμέντα που παραθέτει ο Σ. Κ., αναδείχνει τον παράνομο ηρωικό αγώνα του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ, μιας σειράς αριστερών αγωνιστών, μέσα σε συνθήκες εκτελέσεων, στρατοδικείων, κατασκοπολογίας και γενικά όργιου τρομοκρατίας. Επίσης αναδείχνει πλευρές του αγώνα του ΚΚΕ, από τις συνθήκες της πολιτικής προσφυγιάς, για τα τεράστια προβλήματα και την πάλη του ελληνικού λαού.

Τα παραπάνω είναι, σε πολύ γενικές γραμμές, τα περισσότερα από τα θετικά που αποκομίζει ο αναγνώστης από το συγκεκριμένο βιβλίο. (Το οποίο, σημειωτέον, περιέχει εκτενείς αναφορές και σε πολλά άλλα ζητήματα, 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ - 1956, εμφύλιος πόλεμος, πλευρές της ΕΑΜικής Αντίστασης κ.ά). Και, φυσικά, το βιβλίο περιέχει εκτενέστατα και το γνωστό σε λίγους πρόβλημα που αντιμετώπισε ο Σ. Κ., μέχρι την αποκατάστασή του από το Κόμμα.

Ωστόσο, τις θετικές πλευρές των "παράνομων" τις σκιάζουν οι αντιφάσεις, η αποσιώπηση σημαντικότατων γεγονότων εκείνης της εποχής, η επιφανειακή ανάλυση αρκετών βασικών πολιτικών εξελίξεων και προσώπων, καθώς και μια σειρά λαθεμένα συμπεράσματα, που φτάνουν στα όρια της χοντρής διαστρέβλωσης. Και γράφονται μάλιστα αυτά, σε μια στιγμή, που έχουν μεσολαβήσει τόσα πολλά και τόσο συγκλονιστικά γεγονότα, υπεραρκετά για να βγουν σωστά συμπεράσματα, για να επανεκτιμηθούν ή και αναθεωρηθούν προηγούμενες απόψεις. Τέτοια συμπεράσματα, χρήσιμα για το σήμερα και το αύριο, δε βγαίνουν από το βιβλίο του Σ. Κ.

Ο Σ. Κ., ενώ από τη μια αναγνωρίζει τις αντικειμενικές δυσκολίες και τις άγριες συνθήκες στις οποίες δρούσε τότε το ΚΚΕ, από την άλλη, στην ουσία, τις παραγνωρίζει. Αυτό μαρτυρούν και τα λεγόμενά του που προαναφέραμε, όπως επίσης και μια σειρά άλλα που υπάρχουν στο βιβλίο του.

Σήμερα, ακόμη και πολλοί νεότερης ηλικίας, που δεν έζησαν εκείνα τα φοβερά χρόνια, γνωρίζουν καλά ότι:

1) Ενα τμήμα του ΚΚΕ βρισκόταν στην πολιτική προσφυγιά. Ενα άλλο τμήμα του βρισκόταν στις φυλακές και στις εξορίες. Ενα τρίτο βρισκόταν στη βαθιά παρανομία. Και ένα τέταρτο ζούσε "ελεύθερο" και υπό συνεχή παρακολούθηση, τρομοκρατία και απειλή.

2) Στο συνδικαλιστικό κίνημα κυριαρχούσαν οι εγκάθετοι της Ασφάλειας, ενώ πολλοί συνδικαλιστές - ακόμη και μη κομμουνιστές - απειλούντο με απόλυση από τη δουλιά τους, με ανακρίσεις, αρκετοί και με εξορίες ή και εκτελέσεις. Και είναι χιλιάδες εκείνοι που και εξορίστηκαν και θανατώθηκαν σε εκείνα τα μαύρα χρόνια.

3) Οι αντικομμουνιστικές μηχανές της πρεσβείας των ΗΠΑ και άλλων υπηρεσιών τους, καθώς και της "Ιντέλιτζενς Σέρβις", δούλευαν στο φουλ. Το ίδιο και οι κρατικοί και παρακρατικοί μηχανισμοί του αστικού κράτους, που στο μεταξύ είχε ανασυγκροτηθεί και εδραιωθεί για τα καλά.

Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, μπορούσε το ΚΚΕ να δρα, δίχως τον πιο αυστηρό συγκεντρωτισμό, δίχως την ανάπτυξη της επαγρύπνησής του στο έπακρο, δίχως τη μεγαλύτερη δυνατή ενότητα των γραμμών του; Τα παραπάνω στοιχεία - με επιπρόσθετο στο πρώτο και τη μεγαλύτερη εσωτερική δημοκρατία, που δεν μπορούσε να υπάρχει στην παρανομία - είναι απαραίτητα και στις σημερινές συνθήκες, για να μπορεί το ΚΚΕ να δρα επιτυχώς. Πολύ περισσότερο τότε...

Ωστόσο, ο Σ. Κ. γράφει για την περίπτωση ενός αγωνιστή: "Μήπως δεν είχε γενικότερα το θάρρος να αντιταχθεί, να συγκρουστεί, να υποστεί δοκιμασίες; (!) Σίγουρα είχε. Μα πίστευε στην καθοδήγηση, στο σύστημα της ιεραρχίας, στους ανθρώπους της ιεραρχίας που ήταν κομματικά πάνω απ' αυτόν" (σελ. 41). Πώς μπορεί, άραγε, να δρα ο κάθε κομμουνιστής, αν δεν πιστεύει, εκτός των άλλων (των αρχών του) και στην καθοδήγηση του Κόμματος, στο σύστημα της λειτουργίας, στους ανθρώπους; Δεν είναι αυτό το στοιχείο μια πολύ σημαντική πλευρά, που συμπληρώνει ένα ολοκληρωμένο "πιστεύω"; Το θέμα είναι, το στοιχείο αυτής της πίστης να μην αμβλύνει την αναγκαία κομμουνιστική ευθυκρισία, να μην υπονομεύει τη συντροφική θαρραλέα έκφραση της γνώμης. Σε οποιεσδήποτε συνθήκες και απέναντι σε οποιοδήποτε όργανο ή πρόσωπο.

Αλλά αυτά μπορούν να συνυπάρχουν, όσο πιο δυνατή είναι η ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική ενότητα του Κόμματος. Οταν δε συνυπάρχουν, τότε κάτι "τρέχει" με την ενότητα...

Γράφει ο Σ. Κ. στη σελ. 76 του βιβλίου: "Η δογματική αντίληψη εμπόδιζε την ψύχραιμη και επιστημονική έρευνα".Στη σελ. 75: "Οταν γύρισε από το Νταχάου, ο Ν. Ζαχαριάδης έβαλε κι αυτός τις προσωπικές του παρατηρήσεις και σκέψεις. Οι σκέψεις αυτές και τα συμπεράσματα ήταν επηρεασμένα, όπως ήταν φυσικό, από την τότε νοοτροπία της Γ Διεθνούς και του ΚΚΣΕ, τη σχετική με τη δράση του ταξικού εχθρού. Εξάλλου, αυτή η νοοτροπία, οι αντιλήψεις, η μεθοδολογία αντιμετώπισης και άμυνας απέναντι στον ταξικό εχθρό συνεχίστηκαν τουλάχιστον μέχρι την εποχή του 20ού Συνεδρίου και με αυτήν διαπαιδαγωγήθηκαν όλοι οι κομμουνιστές και εμείς".Και στη σελ. 444: "Πώς μπορούσε να προοδεύσει το ΚΚΕ πολιτικά, να κατακτήσει καινούριες θέσεις με τη μακρόχρονη και κάτω από όλες τις συνθήκες τυφλή πειθαρχία, την απόλυτη μονολιθικότητα και την απειλή της ρετσινιάς του χαφιέ σε οποιαδήποτε διαφορετική άποψη έστω και την πιο ασήμαντη;".

Ολα αυτά - και πάμπολλα άλλα παρόμοια - ο Σ. Κ. τα γράφει, προκειμένου να αποδείξει, ως ιδιαίτερα υπερβολική, ως καταστροφική για το κίνημα, την όποια προσπάθεια του ΚΚΕ να επαγρυπνεί, να καθιερώσει τον θεσμό των επαγρυπνητών σε όλη την κλίμακα και να "έχει το νου του" και για την ύπαρξη ανθρώπων του εχθρού στις γραμμές του. Και, βέβαια, βρίσκει την αιτία που γίνονται αυτά: Στην έλλειψη δημοκρατίας στο ΚΚΕ! Η οποία οφείλεται, κατά τον Σ. Κ., "στη δογματική εφαρμογή των καθιερωμένων οργανωτικών αρχών του ΚΚΕ" (σελ. 77).

Πρέπει να υπογραμμιστεί το εξής γεγονός: Οτι τα παραπάνω λέγονται από τον Σ. Κ., αν και ο ίδιος γράφει στο βιβλίο του τα εξής:

1) Οτι "η γιουγκοσλαβική πρεσβεία στην Αθήνα, μέσω του Α γραμματέα της, προσπάθησε να προσελκύσει και να οργανώσει Μακρονησιώτες σε "αιρετικές" κομμουνιστικές οργανώσεις τιτοϊκού προσανατολισμού" (σελ. 215).

2) Οτι "Ρέντης (υπουργός Εσωτερικών το 1949) και Ασφάλεια δουλεύουν εντατικά για την ίδρυση του νέου ΚΚΕ, αλλά, όπως λένε, καθυστερούν γιατί δεν ήρθαν ακόμα τα στελέχη από τη Γιουγκοσλαβία. Κινούνται για το κόμμα αυτό ο δημοσιογράφος Γραμματικόπουλος, ο δικηγόρος Αποστολόπουλος και ο γιος του εκ μέρους της εφημερίδας "Βήμα"" (τηλεγράφημα Ν. Πλουμπίδη, σελ. 140). Παρακάτω: "Αλλες πληροφορίες λένε ότι η Ασφάλεια έχει δημιουργήσει από καιρό στις συνοικίες οργανώσεις (του ΚΚΕ), τις οποίες καθοδηγεί...".

3) Οτι μια σειρά στελέχη πιάστηκαν, "έσπασαν" και σε συνέχεια έγιναν όργανα της Ασφάλειας.

4) Οτι ο ίδιος ο Σ. Κ., καθώς και οι Κώστας Φιλίνης και Φώφη Λαζάρου δακτυλοδειχτούσαν στελέχη ως χαφιέδες ή ύποπτους και έδιναν σχετικές εκθέσεις στο ΠΓ.

Πώς, λοιπόν, ενώ από τη μια ο Σ. Κ. γράφει τέτοια γεγονότα, από την άλλη καταγγέλλει το ΚΚΕ, την καθοδήγησή του και ταυτόχρονα βάλλει κατά των οργανωτικών αρχών του ΚΚΕ και των μέτρων επαγρύπνησης;

Την ίδια άποψη με του Σ. Κ., σε χειρότερη έκδοση, εξέφρασε και η Φ. Λαζάρου (μέλος και αυτή του 2ου καθοδηγητικού κέντρου, μαζί με τους Κασιμάτη - Φιλίνη - Διβέρη) στη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου "οι παράνομοι". Δίχως (;) να καταλαβαίνει ότι καθόλου δεν την τιμούν τα λεγόμενά της, είπε: "Δε λέγαμε τη γνώμη μας, δεν είχαμε γνώμη"!.. Ενώ ο Γ. Μπανιάς, στην ίδια εκδήλωση, επανέλαβε τα γνωστά του, λέγοντας ότι το βιβλίο του Σ. Κ. αποκαλύπτει νοοτροπίες και μηχανισμούς "που υπάρχουν και επιβιώνουν και σήμερα"... Αυτά, σε συνδυασμό με τις "δογματικές αγκυλώσεις του ΚΚΕ", τον "ηγεμονισμό του", το "αλάθητο ιερατείο" και άλλα παρόμοια "εύοσμα".

Αν είναι έτσι, αν η αιτία μιας σειράς προβλημάτων (ή ζητημάτων που αυτοί θεωρούν προβλήματα), βρίσκεται στην "προσωπολατρία", στο "ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς", στις "σταλινικές παραμορφώσεις" κλπ., τότε πώς εξηγούν (ο Σ. Κ. και άλλοι) τη συμπεριφορά των Λ. Τζεφρόνη - Κ. Φιλίνη - Μπ. Δρακόπουλου - Ν. Καρά, της εφημερίδας "Αυγή", του ΑΝΤΙ, απέναντι στον Σ. Κ., του οποίου "έθαβαν" επιστολές ή τις εξαφάνιζαν; Πώς εξηγούν τη συμπεριφορά του Γρ. Φαράκου απέναντι στον Σ. Κ., την οποία καταγγέλλει ο ίδιος ο Σ. Κ. στο βιβλίο του; Μήπως όλοι οι παραπάνω λειτούργησαν απέναντί του αντιδημοκρατικά (τουλάχιστον), επειδή είναι "σταλινικοί";

Μέσα σε τέτοιες συνθήκες δράσης του ΚΚΕ, ήταν φυσικό να υπάρξουν και υπερβολές και κατάχρηση εξουσίας και άδικες σκέψεις για συντρόφους και αδικίες σε συντρόφους. Εξάλλου, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός, ότι στη συμπεριφορά παίζει αρνητικό ρόλο και ο υποκειμενισμός, αλλά και ο χαρακτήρας των ανθρώπων. Και βεβαίως στο κομμουνιστικό κίνημα, ναι μεν υπάρχει, κατά κανόνα, ό,τι καλύτερο έχει να αναδείξει η ανθρώπινη εξέλιξη (δίχως αυτό να σημαίνει πως όλοι οι άλλοι εργαζόμενοι είναι σκάρτοι), ωστόσο, και στο κομμουνιστικό κίνημα δρουν άνθρωποι με προτερήματα και με αδυναμίες. Σε μια σειρά περιπτώσεις μάλιστα, "βοηθούσης" της καταστάσεως, αυτές οι αδυναμίες μπορεί να εξογκωθούν.

Στο βιβλίο του Σ. Κ., ωστόσο, εκείνο που διαπερνάει την όλη αφήγησή του, είναι το εξής: Ολοι οι αγωνιστές είναι θύματα ή θύτες και θύτες ή θύματα ενός ισοπεδωτικού τριτοδιεθνιστικού σταλινικού μηχανισμού που συγκροτούσε το ΚΚΕ. Αυτό είναι το κυρίαρχο. Και όχι μόνο το ΚΚΕ, αλλά και όλα τα ΚΚ. Χαρακτηριστικό είναι και το παρακάτω απόσπασμα του προλόγου που κάνει στο βιβλίο ο Φ. Ηλιού. Γράφει: "Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό: χαρακτηρίζει την ιστορία του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στο σύνολό του,και αποκτούσε τη θεωρητική του νομιμοποίηση, και, κατά προέκταση, τη συνολική του, έστω και σιωπηρή, αποδοχή, στο πλαίσιο μιας ενιαίας, παγκόσμιας, κομμουνιστικής κουλτούρας, η οποία, από πολύ νωρίς, στηρίχτηκε στην υποψία και στην καχυποψία απέναντι στους "ύποπτους" και τους "πράκτορες",που εξ ορισμού δεν μπορούσαν παρά να υπάρχουν. Γι' αυτό, άλλωστε, και η προπαρασκευή για την πάλη "ενάντια στην προβοκάτσια και το χαφιεδισμό" αποτέλεσε, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Τρίτης Διεθνούς, οργανικό στοιχείο της κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης. Και πηγή μιας μόνιμης καχυποψίας, με καταστροφικές συνέπειες" (σελ. 11).

Ωστε η υποψία και η καχυποψία, η ανελέητη στάση (προφανώς άδικα) απέναντι στους συντρόφους, οι αποδιοπομπαίοι και οι κατατρεγμένοι από το Κόμμα, αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του ΚΚΕ και της Τρίτης Διεθνούς; Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά των μπολσεβίκων που κονιορτοποίησαν το φασισμό, που πραγματοποίησαν τους άθλους της εκβιομηχάνισης και της κολεκτιβοποίησης στην ΕΣΣΔ; Αυτά χαρακτηρίζουν το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα με τις ατέλειωτες στρατιές των ηρώων και μαρτύρων του; Ο αντικομμουνισμός και η παραχάραξη της αλήθειας σε όλο το μεγαλείο τους...

Μάκης ΜΑΪΛΗΣ

(Την Τρίτη το Β Μέρος)