Χαρακτηρίζοντας τον τοξικομανή "άρρωστο", που χρειάζεται να παίρνει βάσει κάρτας διά βίου τη μεθαδόνη ή την ηρωίνη του, από νοσοκομείο ή άλλες υγειονομικές υπηρεσίες, οι υπέρμαχοι της νομιμοποίησης εκφράζουν λοιπόν κι αυτοί με το δικό τους τρόπο τον ίδιο ρατσισμό, απ' την ανάποδη. Ο "άρρωστος" αυτός θα είναι "φακελωμένος" και έτσι θα έχει ειδική μεταχείριση. Θα παραμείνει εξαρτημένος, θα παραμείνει στο κοινωνικό περιθώριο, αλλά νόμιμα. Πρόκειται δηλαδή για ένα θεσμοποιημένο περιθώριο, που στερεί απ' τον εξαρτημένο την ελπίδα της απελευθέρωσης κάποτε απ' τα δεσμά της εξάρτησης και της ισότιμης κοινωνικής του επανένταξης.

Γιατί η χορήγηση υποκαταστάτων δεν είναι θεραπεία, όπως προβάλλεται, καλλιεργώντας μύθους. Είναι συντήρηση και αναπαραγωγή σε σχετικά ελεγχόμενα πλαίσια της εξάρτησης ως τρόπου ζωής. Αλλωστε υπάρχει μια τριαντάχρονη εμπειρία απ' την εφαρμογή των προγραμμάτων μεθαδόνης στην Ευρώπη και την Αμερική, που αποδεικνύει πόσο φτωχά είναι τα αποτελέσματά τους ως προς τον επιδιωκόμενο στόχο, που είναι η μείωση της εγκληματικότητας και ο περιορισμός της χρήσης ηρωίνης και άλλων ουσιών. Η τεράστια αύξηση της χρήσης όλα αυτά τα χρόνια, που η πλειοψηφία των ενταγμένων στα προγράμματα μεθαδόνης συμπληρώνει τη νόμιμη δόση της μεθαδόνης με την παράνομη ηρωίνη και τις άλλες ουσίες, επιβεβαιώνει τη θέση ότι η εξάρτηση από ουσίες δεν είναι απλά βιολογικό φαινόμενο και δεν μπορεί ν' αντιμετωπιστεί με βιολογικές μεθόδους. Τα προγράμματα μεθαδόνης πρέπει να υπάρχουν για μια μικρή κατηγορία του συνολικού πληθυσμού των τοξικομανών (γι' αυτούς που απέτυχαν σε θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης, που είναι πάνω από 35 ετών, πάσχουν από AIDS ή άλλες σοβαρές αρρώστιες κ.ά.). Η τεράστια προβολή - και μυθοποίησή τους - συνεχής επέκτασή τους ως βασικό στοιχείο της επίσημης αντιναρκωτικής πολιτικής ευθυγραμμίζεται με την ισχύουσα στην Ευρώπη και την Αμερική πολιτική "περιορισμού της βλάβης" ("Harm reduction"), αποβλέποντας βασικά τόσο στη συγκάλυψη των αιτιών του φαινομένου και της ουσιαστικής παρέμβασης στους γενεσιουργούς του παράγοντες, όσο και στην υποβάθμιση του ρόλου της θεραπείας απεξάρτησης από τα δεσμά της ουσίας και του κόσμου της. Αποβλέπει στον κοινωνικό έλεγχο, στην "ομαλοποίηση" (normalisation) της συμπεριφοράς του εξαρτημένου ατόμου, αφήνοντας άθικτες τις παθογόνες κοινωνικές δομές.

Πίσω από την πολιτική του "περιορισμού της βλάβης" βρίσκεται η θέση ότι το πρόβλημα είναι μη αντιμετωπίσιμο, επιτρέποντας μόνο την επωφελέστερη δυνατή - για το σύστημα - διαχείρισή του.

Μ' αυτή τη λογική, άλλωστε, προβάλλεται και όλη η φιλολογία της "αποποινικοποίησης των μαλακών ναρκωτικών". Η διάκριση των ουσιών δεν μπορεί να γίνει με αποκλειστικό κριτήριο τις φαρμακολογικές τους ιδιότητες - "σκληρά", "μαλακά" - όταν αναφέρεται κανείς σ' ένα κοινωνικό φαινόμενο όπως η τοξικομανία, όπου η χρήση της ουσίας παίζει έναν κοινωνικό κατά κύριο λόγο ρόλο και η εφαρμοζόμενη σε σχέση μ' αυτές πολιτική έχει να περάσει κοινωνικά μηνύματα και να θέσει κοινωνικούς στόχους. Ετσι όσο παραμένουν άθικτες οι παθογόνες κοινωνικές δομές και αυξάνει, μέσω της αποποινικοποίησης, η διαθεσιμότητα της ουσίας, τόσο θα αυξάνει και η διάδοση της χρήσης της. Και μπορεί να μην ισχύει η θεωρία της "κλιμάκωσης", δεν υπάρχει, όμως, ούτε ένας ηρωινομανής που να μην ξεκίνησε από χασίς (και χάπια, σιρόπια ή αλκοόλ).

Σίγουρα η νομιμοποίηση θα μπορούσε να μειώσει την παραβατικότητα για την εξασφάλιση της δόσης, να μειώσει επίσης τα ατυχή συμβάντα από τη νόθευση της ηρωίνης απ' τους εμπόρους. Τι θα γίνει όμως με τις καινούριες ουσίες που παράγονται διαρκώς στα εργαστήρια και που θα βγαίνουν μαζικά στην κυκλοφορία μέσα από νόμιμες πια επιχειρήσεις ναρκωτικών; Πόσες απ' αυτές δε θα έχουν θανατηφόρα αποτελέσματα στους νέους που θα καταφεύγουν σ' αυτές, επειδή πνίγονται απ' τη ζωή τους;

Είναι γνωστό το πείραμα του πάρκου της Ζυρίχης, όπου ήταν ελεύθερη - και με ελεύθερη διάθεση συρίγγων - η χρήση όλων των ουσιών. Το πείραμα απέτυχε και το πάρκο έκλεισε, αφού πρώτα μετατράπηκε σε μια κόλαση ζωντανών νεκρών. Αναφέρονται πολλοί στο λεγόμενο "πείραμα της Ολλανδίας". Ομως, πέρα από τις σοβαρές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις δύο χώρες, σε επίπεδο οικονομικό, κουλτούρας, οργάνωσης υγειονομικών υπηρεσιών και γενικότερης πολιτικής, που καθιστούν αδύνατη τη μηχανική μεταφορά οποιουδήποτε μοντέλου, πρέπει να τονισθεί ότι το ίδιο το "πείραμα", έτσι όπως προβάλλεται, είναι εν πολλοίς ένας μύθος. Στην Ολλανδία δεν είναι νόμιμα τα ναρκωτικά. Απλά υπάρχει μια στάση ανοχής από την πλευρά των Αρχών, στη χρήση χασίς σε ειδικούς χώρους τα "coffee shops". Δεν έχει αυξηθεί η ενδοφλέβια χρήση ηρωίνης, που παραμένει σε μέσα επίπεδα. Αυξήθηκε, όμως, η χρήση άλλων, φαρμακευτικών ουσιών - λόγω, ίσως, και του φόβου του AIDS - και επεκτάθηκε πολύ η καλλιέργεια χασίς. Η ίδια η χώρα έχει μετατραπεί σε διεθνές κέντρο εμπορίου ναρκωτικών.

"Να δώσουμε τα ναρκωτικά στον τοξικομανή για να μας αφήσει ήσυχους", υποστηρίζουν οι υπέρμαχοι της νομιμοποίησης.

Μέσα σε μια πραγματικότητα τρομακτικής κρίσης, που συνθλίβει το νέο άνθρωπο, εκείνο που προτείνεται σαν λύση είναι οι "νόμιμες οδοί διαφυγής", στο όνομα της "ατομικής ησυχίας" του μικροαστικού βολέματος. Ομως η καλλιέργεια ενός κλίματος κοινωνικής απάθειας απέναντι στο δράμα του εξαρτημένου ατόμου και στις κοινωνικές αιτίες του προβλήματος των ναρκωτικών δεν οδηγεί παρά σε μια κοινωνία αγριανθρωπισμού, ακόμα μεγαλύτερης απεξάρθρωσης του κοινωνικού ιστού και έτσι - για έναν επιπλέον λόγο - μεγαλύτερης στροφής των νέων στις ουσίες.

Μπορεί να μείνει κανείς απαθής απέναντι σε ένα σύστημα που καταδικάζει 1 στα 5 παιδιά σε Ευρώπη και Αμερική να ζουν κάτω απ' το όριο της φτώχειας και 250 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο να μεγαλώνουν στους δρόμους; Μπορεί να μείνει απαθής απέναντι στην τρομακτική φτώχεια, την προσφυγιά, τις αρρώστιες από επιδημίες που θεωρούσαμε ότι είχαν εξαλειφθεί, τους πολέμους, τη θυσία εκατομμυρίων ανθρώπων στο βωμό του καπιταλιστικού κέρδους; Ποιον τελικά εξυπηρετεί αυτό το κλίμα κοινωνικής απάθειας;

Σε μια εποχή νεοφιλελευθερισμού, κυριαρχίας των ανταλλακτικών αξιών, της αρχής του κέρδους και της αποδοτικότητας, χρειάζεται πολύ θάρρος για να αποφύγεις την παγίδα της λογικής της διαχείρισης του προβλήματος. Χρειάζεται πολύ θάρρος για να τολμήσεις να θέσεις στο επίκεντρο του όλου προβληματισμού σου τον άνθρωπο ως αξία.

Το διαχειριστικό, νεοφιλελεύθερο, εκσυγχρονιστικό πνεύμα της εποχής δίνει έμφαση σε ένα μόνο παράγοντα, το καπιταλιστικό κέρδος και σε μια παράμετρο, που θα επιτρέψει την εξασφάλισή του, τον κοινωνικό έλεγχο.

Και είναι και οι δύο πολιτικές, τόσο η ισχύουσα της καταστολής όσο και η προτεινόμενη της νομιμοποίησης, της υποκατάστασης και της συντήρησης, που αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, της άσκησης κοινωνικού ελέγχου επ' ωφελεία των κρατούντων. Γιατί την "πειθαρχία" του τοξικομανή δεν την επιβάλλουν τα θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης, όπως ισχυρίζεται ο Γρίβας (8), αλλά η βαθιά αντιδραστική πολιτική της συντήρησης της εξάρτησης, του κοινωνικού ελέγχου, της "ομαλοποίησης" της κοινωνικής συμπεριφοράς. Μόνο με τη θεραπεία απεξάρτησης, εφόσον το θέλει και το αποφασίσει ο ίδιος, μπορεί ο εξαρτημένος να ξαναβρεί νόημα στο να αναζητά και να αγωνίζεται για την ελευθερία του, σε σύγκρουση με όλους τους αιτιοπαθογενετικούς παράγοντες της εξάρτησής του. Η καταστολή, η μία όψη του νομίσματος, αντιπροσωπεύει την "καταπίεση της ανοχής", ενώ η άλλη όψη, η νομιμοποίηση, την "καταπιεστική ανοχή" (9). Και οι δύο σηματοδοτούν τα όρια του κοινωνικού συστήματος, που είναι ανίκανο να απαντήσει στην ανάγκη της κοινωνικής αλλαγής, σ' αυτή την περίοδο της έκρηξης των κοινωνικών αντιφάσεων του συστήματος, που επιχειρεί να σβήσει - με τη συνδρομή ενός πλήθους "διαχειριστών" της εκσυγχρονιστικής βαρβαρότητας με νόμιμα ή παράνομα ναρκωτικά - τη φωτιά της κοινωνικής αντίστασης και της επαναστατικής αλλαγής.

Μια κοινωνία ελεύθερη από ναρκωτικά μπορεί να είναι μόνο μια κοινωνία ελεύθερων από καταπίεση και εκμετάλλευση ανθρώπων.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Osvaldo Gozziola "El trafico international de drogas y la infiuencia del capitalismo" στο "En defensa den marxismo" No 29, Febrero 1997.

2. Human Rights Watch World Report 1997: Events of 1996.

3. Κλεάνθη Γρίβα "Πλανητική κυριαρχία και ναρκωτικά". Εκδ. "Νέα Σύνορα" - Λιβάνη, Αθήνα 1997.

4. Cl. Olievenstein: "La clinique du toxicomane".

5. J. Derida: "Ph³etorique de la drogue" στο "L' - ³esprit des drogues", Autement, Serie mutations, 106, Avril 1989.

6. Κλ. Γρίβας "Κάνναβη χασίς, μαριχουάνα", Εκδ. "Νέα Σύνορα" - Λιβάνη, 1997

7. Κ. Τσουκαλάς "Το ζην επικινδύνως, αθλίως και ανορθοδόξως", "Το Βήμα της Κυριακής", 16.3.1997.

8. Συνέντευξη Κλ. Γρίβα στην "Αυγή", Κυριακή 13.4.97.

9. Istvan M³eszaros: "Beyond Capital", Merlin Press, London.