Ενας πολύτιμος θησαυρός έργων τέχνης μεγάλων Ελλήνων δημιουργών βρίσκεται βυθισμένος στο σκοτάδι. Τριακόσιες δημιουργίες σπουδαίων καλλιτεχνών μας, έργα που προσφέρθηκαν για τη λειτουργία της "Πινακοθήκης Νεοελληνικής Τέχνης Ιωαννίνων", παραμένουν εδώ και τριάντα χρόνια στις αποθήκες και πολλά από αυτά έχουν καταστραφεί.Σημαντικές δημιουργίες των: Γ. Μόσχου, Α. Τάσσου, Δ. Γαλάνη, Α. Θεοδωρόπουλου, Σ. Βασιλείου, Β. Κατράκη, Ο. Αργυρού, Γ. Τσαρούχη, Λ. Κογεβίνα, Δ. Μπισκίνη, Κ. Παρθένη, Κ. Μαλέα, Θ. Απάρτη, Γ. Ιακωβίδη, Π. Βυζάντιου, Μ. Τόμπρου, Β. Σεμερτζίδη,αλλά και δεκάδων ακόμη καλλιτεχνών μας "πρώτης γραμμής" περιμένουν τριάντα περίπου χρόνια τη "φιλευσπλαχνία" της πολιτείας.

Μία μοναδική πινακοθήκη νεοελληνικής τέχνης - εκτός πρωτεύουσας - καταστρέφεται, κλεισμένη στα υπόγεια. Δεν υπάρχει μεγάλος Ελληνας ζωγράφος, χαράκτης ή γλύπτης που να λείπει από τη συλλογή. Η αναφορά και μόνο των ονομάτων προκαλεί δέος: Ν. Γύζης, Κ. Μαλέας,οι μεγάλοι μας χαράκτες Δ. Γαλάνης και Αγ. Θεοδωρόπουλος,ο Κ. Παρθένης,η Αγ. Χατζημιχάλη,ο Α. Τάσσος,ο Σπ. Βασιλείου,η Β. Κατράκη,ο Αλ. Κοντόπουλος,ο Γ. Τσαρούχης,ο μοναδικός Ν. Λύτρας,ο Α. Λαμέρας,ο Θ. Απάρτης,ο Α. Σώχος,ο γνωστός λαϊκός ζωγράφος Σπαθάρης,ο κλασικός Γ. Ιακωβίδης,ο Γ. Ροϊλός,ο Γ. Μπουζιάνης,οι γλύπτες Τόμπρος, Περατινός, Φερεντίνος, Μυλωνάς,αλλά και ο σημαντικός ζωγράφος μας Γ. Μόραλης,ο Κ. Γραμματόπουλος,ο Π. Πρέκας,ο Χρ. Καράς,ο Α. Φασιανός και φυσικά ανάμεσά τους ο Κώστας Μαλάμος.Δυστυχώς, σήμερα, όταν πολλές πόλεις της Ελλάδας έχουν τις πινακοθήκες τους, τα Γιάννενα, η πρώτη πόλη που θέλησε να αποκτήσει πινακοθήκη, δε συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον των αρμοδίων, για την ενεργητική αξιοποίησή τους.

Εμπνευστής και πρωτεργάτης για την ίδρυση της Πινακοθήκης Νεοελληνικής Τέχνης Ιωαννίνων και τη συλλογή έργων Γιαννιωτών ομοτέχνων του είναι ένας από τους κορυφαίους Ελληνες δημιουργούς. Ο Γιαννιώτης ζωγράφος Κώστας Μαλάμος.Στο κάλεσμά του ανταποκρίθηκαν και προσέφεραν έργα τους όλοι οι συνάδελφοί του, μεταξύ των οποίων και οι γνωστοί Ηπειρώτες δημιουργοί μας. Συγκεκριμένα, στα 1957 το σωματείο "Οι φίλοι των Ιωαννίνων" ασπάστηκε την πρόταση του Κ. Μαλάμου και συγκρότησε επιτροπή επιλογής των έργων. Την πλαισίωσαν σημαντικές προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών. Ανάμεσά τους οι: Αραβαντινού, Ευαγγελίδης, Πάλλης, Πυρσινέλλας, Βρανούσης, Μαλάμος, Προκοπίου, Βακαλό, Μόραλης,ο διευθυντής της "Εθνικής Πινακοθήκης" Μ. Καλλιγάς κ. ά.

Στις 18 του Σεπτέμβρη 1960, το όνειρο του Κ. Μαλάμου έγινε πραγματικότητα. Η πινακοθήκη άνοιξε τις πύλες της και δέχτηκε τους πρώτους επισκέπτες της.Τα Γιάννενα ήταν η πρώτη πόλη της χώρας που απέκτησε πινακοθήκη και η οικία των αδελφών Μελά, στην οποία στεγάστηκε, αποδείχτηκε μια φιλόξενη αγκαλιά. Ομως δεν κράτησε για πολύ. Η κατεδάφισή της το 1967σήμανε, δυστυχώς, το τέλος μιας φωτεινής προσπάθειας και την αρχή ενός μακρού αγώνα για την επανέκθεση της συλλογής και τη στέγασή της σε αξιοπρεπή χώρο.

Οι "Φίλοι των Ιωαννίνων", μη μπορώντας να κάνουν διαφορετικά, δώρισαν τη σημαντική αυτή συλλογή στο δημόσιο,το οποίο ανέλαβε την υποχρέωση να τη στεγάσει στο υπό ανέγερση Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, σε ειδική αίθουσα. Η "υπόσχεση", όμως, των αρμοδίων δεν πραγματοποιήθηκε.Απλώς διατέθηκε στο νέο μουσείο μία μόνο αίθουσα που φιλοξενεί πολύ μικρό αριθμό έργων. Το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων, που ήθελαν να εκθέσουν αρχαιολογικά ευρήματα, άρχισε να συρρικνώνει την πτέρυγα Νεοελληνικής Τέχνης και στη θέση της να μπαίνουν ευρήματα της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Ετσι, από τα 288 έργα της Πινακοθήκης Νεοελληνικής Τέχνης των Ιωαννίνων, που παραδόθηκαν από τον εκπρόσωπο του σωματείου "Οι φίλοι των Ιωαννίνων" Δημήτρη Κατσίλα στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων,στις 13 Ιουνίου 1969, μόνο 25 ζωγραφικά και χαρακτικά έργα είναι εκτεθειμένα σε μία αίθουσα και ένα διάδρομο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων. Τα υπόλοιπα 263 μεταφέρονται από εδώ και από εκεί και αυτή τη στιγμή βρίσκονται - όσα βρίσκονται - σωριασμένα σε ένα τζαμί στο φρούριο.

Μία τριαντάχρονη "Οδύσσεια" αντιμετωπίζει όλα αυτά τα χρόνια ο εμπνευστής της δημιουργίας της "Πινακοθήκης Νεοελληνικής Τέχνης Ιωαννίνων" Κ. Μαλάμος. Πολλά έργα έχουν υποστεί σοβαρές φθορές, λόγω των άσχημων συνθηκών "φύλαξής τους". Για το διακεκριμένο καλλιτέχνη ήταν μεγάλη απογοήτευση. Η ανάρμοστη συμπεριφορά των αρμοδίων απέναντι στους εκατοντάδες Ελληνες ζωγράφους, γλύπτες και χαράκτες που πρόσφεραν έργα τους, τον γεμίζει πίκρα και αγανάκτηση. Η ανεύρεση ενός μόνιμου και αξιοπρεπούς εκθεσιακού χώρου ήταν, και δυστυχώς παραμένει, ο μεγάλος πόνος αυτών των καλλιτεχνών.

Οι προσπάθειες ανέρευσης νέας στέγης δεν έχουν ευδοκιμήσει μέχρι σήμερα.Στο χώρο των πρώην Δημοτικών Λουτρών, στεγάστηκε η "Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη". Ο χώρος στο φρούριο, που προοριζόταν για την Πινακοθήκη Ιωαννίνων, έγινε κέντρο εκδηλώσεων. Αργότερα ερειπώθηκε και όταν επισκευάστηκε πάλι, έγινε Βυζαντινό Μουσείο.

Ο Κ. Μαλάμος, νιώθοντας ευθύνη απέναντι στα έργα και στους δημιουργούς τους, σε πρόσφατη επιστολή του προς τον νομάρχη, προτείνει να μεταβιβαστούν τα έργα σε μία έγκυρη επιτροπή,που θα συγκροτήσει ο Δήμος Ιωαννιτών. Η επιτροπή - προτείνει ο Κ. Μαλάμος - θα τοποθετήσει προσωρινά τα έργα αυτά στο κτίριο Β. Πυρσινέλλα, της οδού Αραβαντινού, που είναι ήδη επισκευασμένο, καθαρό και ασφαλισμένο.

Το κτίριο αυτό - όπως είναι γνωστό - ανακαινίστηκε το 1995 με έξοδα του Πνευματικού Κέντρου του δήμου, με σκοπό να στεγάσει το Μουσείο Χρίστου Δαγκλή.Θα φιλοξενούνταν μόνιμα η δωρεά του Χρ. Δαγκλή προς τη γενέτειρά του, τα Γιάννενα. Θα στεγάζονταν τα έργα του, τα εργαλεία του καλλιτέχνη, τα οποία συνδέονται απόλυτα με την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής χαρακτικής, οι μήτρες των ξύλων που χρησιμοποιούσε. Ομως και η στέγαση αυτής της συλλογής εκκρεμεί.Οι ασαφείς και γενικόλογες εξαγγελίες, μάλιστα, του πρώην υπουργού Πολιτισμού, για τη στέγαση και του "Μουσείου Χρίστου Δαγκλή" και της "Πινακοθήκης Νεοελληνικής Τέχνης Ιωαννίνων" σε έναν όροφο του Σουφαρί Σαράι,περιέπλεξαν ακόμη περισσότερο το στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι δύο αυτές σημαντικές συλλογές. Παραχωρώντας έναν όροφο, ο πρώην υπουργός Πολιτισμού Σ. Μπένος θεώρησε πως "λύνει" δύο μακροχρόνια και σημαντικά εικαστικά αιτήματα της περιοχής. Αιτήματα που πρέπει οριστικά να ικανοποιηθούν με την παραχώρηση κατάλληλου και άνετου χώρου για την κάθε μία από τις δύο συλλογές, ώστε να αναδειχτεί η αξία και η ομορφιά τους.

Από την επίσκεψη που έγινε με το δήμαρχο Ιωαννιτών Ελ. Γκλίναβο,τον δημοτικό σύμβουλο Α. Παπασταύρου και τον Κ. Μαλάμο στα διάφορα κτίρια της πόλης, βγήκε το συμπέρασμα πως ο ιδανικότερος χώρος για τη στέγαση και λειτουργία της Πινακοθήκης Ιωαννίνων είναι το κτίριο του Γεωργίου Σταύρου - πρώην Ορφανοτροφείο Ιωαννίνων.Η έκτασή του, αλλά και οι χώροι του είναι κατάλληλοι. Στις αίθουσές του είναι δυνατόν να λειτουργήσει η "Πινακοθήκη Ιωαννίνων" - αν αποφασιστεί να στεγαστεί εκεί - και να υλοποιηθεί εκεί η δημιουργία ενός απαραίτητου μουσείου ευεργετών. Επίσης, να λειτουργήσουν χώροι ομαδικών ή ατομικών εκθέσεων άλλων καλλιτεχνών. Στο ίδιο κτίριο, όπως αναφέρει στην επιστολή του προς τον νομάρχη ο Κ. Μαλάμος, "μπορεί να λειτουργήσει παράλληλα και το "Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμορφώσεως", που θα είναι κι αυτό ένα στοιχείο καλλιτεχνικής και αισθητικής ενημέρωσης. Στο Μέγαρο αυτό, με το πνευματικό και καλλιτεχνικό δυναμικό που διαθέτει ο τόπος, αν αξιοποιηθεί, μπορεί να δημιουργηθεί ένα μοναδικό Κέντρο Τέχνης και Λόγου. Το κτίριο είναι τόσο κατάλληλο για όλα αυτά, ώστε δε θα χρειαστούν τροποποιήσεις ή παραλλαγές, αντίθετα θα πρέπει να αφαιρεθούν ορισμένα προσωρινά χωρίσματα που έχουν προστεθεί, καθώς απαραίτητη είναι και η επισκευή της στέγης".

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ