"Ετοιμη λάμπει η πολύχρωμη κ' έμψυχη εικών/ και την κρεμώ στης Ελλάδας το μούχλιο ντουβάρι/ στη μυωπία την προσφέρω αφελών κριτικών/ να κοιταχτούν σιωπηλοί κ' οι κουτοί κ' οι βαρβάροι. // Μια κοινωνία που σάπισε στον ξεπεσμό/ και που βρωμά το λεπρό της κορμί σαν ψοφίμι/ θα μέ ιδει εχθρό, μα το στήθος μου εγώ θα κοσμώ/ με τις βρισιές της: επαίνους, τη μούντζα της: φήμη".

Ο Ελληνας ποιητής είναι μόλις 21 όταν αρχίζει να γράφει τη συλλογή και την εκδίδει όταν θα γίνει 25. Δεν είναι η πρώτη ποιητική συλλογή που γράφει. Οσο ήταν στη "Σωτηρία", όπου νοσηλευόταν ως φυματικός, αλλά και πριν, την περίοδο που ζούσε στην Αθήνα και κατόπιν τους μήνες που πήγε στη γενέτειρά του Μονεμβασία, με κάποια προφυματική κρίση, έγραψε δυο άλλες συλλογές. Τίτλοι τους, "Δάκρυα και χαμόγελα" και "Στο παληό μας σπίτι". Κλίμα εντελώς διαφορετικό από τα "Τρακτέρ". Ο έφηβος ακόμα Γιάννης Ρίτσος θρηνεί τα αγαπημένα πρόσωπα που έχασε (τη μητέρα και τον αδερφό του, που είχαν πεθάνει από φυματίωση, όταν ο ίδιος ήταν μόλις 12 χρόνων) και αποχαιρετά την παιδική ηλικία. Μαζί αποχαιρετά και την ξέγνοιαστη ζωή. Ο γαιοκτήμονας πατέρας έχει πτωχεύσει, οι Ρίτσοι μπορούν πολύ δύσκολα να τα βγάλουν πέρα, τα αρχοντόπουλα είναι το ίδιο φτωχά, όπως και τα παιδιά ενός εργάτη.

Το "Δάκρυα και χαμόγελα" και "Στο παληό μας σπίτι" δε θα εκδοθούν ποτέ. Κάποια ποιήματα από τις συλλογές αυτές έχουν δει το φως της δημοσιότητας, κυρίως από τις σελίδες του Φιλολογικού Παραρτήματος της "Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαιδείας". Αργότερα θα καταστραφούν μαζί με το αρχείο του ποιητή.

Τη χρονιά που εκδίδονται τα "Τρακτέρ" ο ποιητής γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, ξεκινώντας έτσι και το δεύτερο μεγάλο ταξίδι της ζωής του (το πρώτο είναι το ταξίδι του στην ποίηση). Κομμουνιστής δεν έγινε βέβαια από επιφοίτηση. Ενα αίσθημα ευσπλαχνίας που είχε, καλλιεργημένο προσεκτικά και από τη μητέρα του, ήταν το έναυσμα. Κατόπιν ήρθε η διαβίωσή του στο σανατόριο και ο συγχρωτισμός του με διανοούμενους και εργάτες της εποχής. Η ιδέα που συνεγείρει όλους δεν είναι άλλη από την ιδέα ενός φωτεινού μέλλοντος, όπως αυτό ορίζεται από τα κείμενα του Μαρξ, του Ενγκελς, του Λένιν και των άλλων θεωρητικών του κομμουνιστικού κινήματος. Ο άνθρωπος που τον μυεί στις ιδέες αυτές (και που πάντα ο ποιητής θυμόταν με συγκίνηση) είναι ο Β. Γεράγγελος, που όμως δε θα ζήσει για να δει τους καρπούς των μόχθων του. Οι Γερμανοί τον εκτελούν στην κατοχή.

Οταν ο Γιάννης Ρίτσος θα φύγει από τη "Σωτηρία" και λίγο αργότερα από το σανατόριο του "Αγίου Ιωάννη" στα Χανιά, είναι "σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος". Οι επόμενες κινήσεις του είναι να βρεθεί στα "Εργατικά Συνδικάτα" και να αναλάβει την καλλιτεχνική ζωή της Εργατικής Λέσχης. Εχει επαφές και με τους "Νέους Πρωτοπόρους" και δίνει ποιήματα στο περιοδικό τους. Ολα του τα βήματα είναι προσεκτικά, ώριμα και, βέβαια, κατόπιν επιλογής. Το συμπέρασμα μπορεί να συναχθεί άσφαλτα από όλες τις κατοπινές εξελίξεις: μέχρι τον θάνατό του, ο ποιητής παρέμεινε μέλος του ΚΚΕ.

* * *

Φυσικό είναι το κλίμα της ποίησής του να είναι ταιριαστό με τα όσα πρεσβεύει, με τα όσα νιώθει. Φυσικό είναι να προσπαθήσει να τραγουδήσει αυτές τις νέες ιδέες που έχει ασπαστεί "και τις αποδέχτηκε σαν τάση φυσική". Φυσικό είναι, ακόμα, οι τόνοι του να είναι πολλές φορές υπερβολικοί και η ποίηση να υποτάσσεται, κάποιες στιγμές σε όσα θέλει να εκφράσει μέσω αυτής. Ομως, ακόμα από τότε, ο Ρίτσος το συναισθάνεται: δικός του προορισμός δεν είναι να γράφει ποιήματα - προκηρύξεις. Είναι να γράφει Ποιήματα. Το γνωρίζει πως η Ποίηση μπορεί να είναι και Τιμωρός των τυράννων:

"Μα όταν εσείς, ω τύραννοι, κι άναντροι κ' ευτελείς,/ δε θάστε μήτε σκιά καπνού στης Ιστορίας τα χάη,/ εγώ στη μνήμη των Καιρών θάμαι η λαμπρή σελίς/ και στ' όνομά μου ο αιώνας μας ακέριος θ' αντηχάει".

Μιλήσαμε ήδη για τη λόγω και έργω ένταξη του ποιητή στο κομμουνιστικό κίνημα. Με όλους τους κινδύνους που αυτή εμπεριείχε, σε κείνες τις δύσκολες εποχές. Με τις διώξεις, με τις φυλακίσεις. Με τις καταστροφές χειρογράφων. Κι όπως είναι φυσικό, σάρκαζε εκείνους που ήθελαν μόνο τη δόξα και όχι την "ταλαιπωρία":

"Τις συγκεντρώσεις των προλεταρίων/ απ' το παράθυρό μου τις κοιτώ/ ως να συγκινηθώ μέχρι δακρύων/ και γράφω στίχους πλέον των 100.// (...) //Τώρα το "Καπιτάλ" του Μαρξ κηρύττω,/ μα αποφεύγω την κάθε συμπλοκή/ γιατί, ξέρω, θανάσιμα θα πλήττω/ αν κάποτε με βάλουν φυλακή".

* * *

"Χαίρε Ρωσία, συντρόφισσα. Στον νέον ορίζοντα της γης,/ ήλιου σημαία ριπίζεται η εργατικιά ποδιά σου./ Του κόσμου οι προλετάριοι, πίσω απ' τα τείχη της σιγής,/ ακούν το χάλκινο παλμό της σταθερής καρδιάς σου".

Στο ίδιο κλίμα είναι και η συλλογή "Πυραμίδες" που ακολουθεί ένα χρόνο μετά. Κι εκείνη περιλαμβάνει ποιήματα γραμμένα ανάμεσα στα 1930 - 1935. Περιλαμβάνει ακόμα και την ενότητα με τίτλο "Πόλεμος", στην οποία εντάσσονται τα "Γράμματα για το μέτωπο" και "Γράμματα απ' το μέτωπο". Τα ποιήματα αυτά, που προπαγανδίζουν την ειρήνη, έχουν δημοσιευθεί ήδη στο "Ριζοσπάστη" με ψευδώνυμο (Ι. Σοστίρ) και η ανταπόκριση του κόσμου έκανε τον ποιητή να τα περιλάβει στη δεύτερη αυτή ποιητική του συλλογή.

Καθώς τα χρόνια περνούν, ο τρόπος έκφρασης αλλάζει μα δεν αλλάζουν τα όσα ο Γιάννης Ρίτσος θέλει να εκφράσει μέσα από την ποίησή του. Η Επανάσταση είναι πανταχού παρούσα, είναι εκείνη που συχνά ακυρώνει και εν μέρει καταλύει το θάνατο, όπως και ο Ερωτας. Ο ποιητής πέρασε πολλά και δραματικά εξαιτίας της αφοσίωσής του σε κείνην, αλλά παρέμεινε αφοσιωμένος μέχρι το τέλος. Διατεινόταν, άλλωστε, πως η πίστη είναι ένα από τα μεγαλύτερα προτερήματα του ανθρώπου. Και, σε όλη του τη ζωή, εφάρμοζε απαρέγκλιτα τα όσα έλεγε. Ας τον θυμόμαστε και γι' αυτό.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΤΑΣΟΥ