Θα μπορούσε, άραγε, να κατηγορήσει κανείς την απερχόμενη κυβέρνηση για πλήρη απουσία νομοθετικού και θεσμικού έργου; Μάλλον όχι. Θα μπορούσε, όμως, να μιλήσει για ελάχιστη παρουσία νόμων και θεσμών σε σχέση με το μέγεθος της εγκατάλειψης του πολιτισμού.Θα μπορούσε, ακόμα, να μιλήσει για χάσμα μεταξύ των πραγματικών αναγκών και των προτεραιοτήτων που έθεσε το ΥΠΠΟ.Ακόμα, θα ήταν περισσότερο ακριβής εάν συμπέραινε, σε τελική ανάλυση, ότι το ζητούμενο γι' αυτή την κυβέρνηση ήταν πολιτισμός με "ευρωκοινοτικές" προδιαγραφές... προδιαγεγραμμένες, ήδη, στις περίφημες συνθήκες και βίβλους, τις οποίες δουλικά αποδέχτηκαν τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η ΝΔ.

Το θεσμικό και νομοθετικό έργο του ΥΠΠΟ, συνεπής συνέχεια της πολιτικής που είχε ξεκινήσει και η ΝΔ, έχει δύο χαρακτηριστικά: το ένα είναι o... πυροτεχνικός του χαρακτήρας.Το άλλο είναι η νομοθετική και θεσμική είσοδος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας,κυρίως με τη μορφή της χορηγίας, σε κορυφαίους τομείς του πολιτισμού. Ενα τέχνασμα το οποίο, μαζί με τη λεγόμενη αρχή της συμμετοχής στη χρηματοδότηση, που εκφράζεται κυρίως με το επερχόμενο πολιτιστικό "χαράτσι" στους δημότες, απαλλάσσει την κυβέρνηση από τις οικονομικές υποχρεώσεις της προς τον πολιτισμό.Στην ουσία καθηλώνει το ποσοστό από τον τακτικό προϋπολογισμό στο 0,30%, περίπου, με άλλοθι τα έξωθεν χρήματα (βλ. χορηγίες, ΛΟΤΤΟ, πολιτιστικό τέλος κ.ά). Κωμικοτραγική απόδειξη είναι ότι ο λόγος που προφασίστηκε το υπουργείο, προκειμένου να παραχωρήσει το μικρό Θέατρο της Επιδαύρου στον Λαμπράκη, ήταν η προσέλκυση χορηγών (!) προκειμένου να ολοκληρωθούν οι ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες στο μνημείο.

Επιχειρώντας μια αναδρομή στην παρουσία, αλλά και την ουσία του νομοθετικού έργου της τελευταίας τριετούς θητείας του ΠΑΣΟΚ, προκύπτει ότι η ποσότητα των εξαγγελθέντων νομοσχεδίων έμεινε στα συρτάρια. Οσο για την ποιότητα...

Οι αλλαγές των νομικών προσώπων κρατικών φορέων - μία ιστορία που φαίνεται ότι δεν έχει τελειώσει (βλ. σχέδια της Β. Παπανδρέου για το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου) - ήταν η πρώτη και "δυναμικότερη" παρουσία των υπουργών Πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ. Ο,τι ευαγγελιζόταν η προηγούμενη κυβέρνηση και πλανιόταν ανάμεσα στα πιο άμεσα σχέδια επί Μελίνας Μερκούρη, το υλοποίησε ο Θάνος Μικρούτσικος, με αξιοπρόσεχτη, μάλιστα... "αφοσίωση". Οι Κρατικές Σκηνές (Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Εθνική Λυρική Σκηνή) μετατράπηκαν σε Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου.Οι καλλιτεχνικές διευθυντές απέκτησαν εξουσίες υπέρτατου άρχοντα και τα Διοικητικά Συμβούλια την υπέρτατη "τιμή" των "διακοσμητικών" στοιχείων. Στο μεταξύ οι υπερεξουσίες έδωσαν τα πρώτα τους αποτελέσματα με τις δεκάδες καταγγελίες για την αυταρχική και καθ' όλα ημετερική συμπεριφορά του Βασίλη Παπαβασιλείου στο ΚΘΒΕ. Η κοινοτική, στην πραγματικότητα, εντολή να μετατραπεί ολόκληρη η Ελλάδα σε Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου διαφάνηκε και σε άλλους τομείς.Το φιάσκο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, όπου δεν ήξεραν σε ποιους εργολάβους να μοιράσουν τα έργα, που τελικά δε γίνονται, είναι μόνο ένα ίχνος του τι μέλει γενέσθαι. Η ίδια μοίρα έχει προγραφεί και για την, τέσσερις φορές, εξαγγελθείσα, και από τα δύο εναλλασσόμενα στην κυβέρνηση κόμματα, Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων. Πριν δύο χρόνια, περίπου, ανακοινώθηκε ότι για την υλοποίηση του έργου θα συσταθεί Ανώνυμη Εταιρία Ιδιωτικού Δικαίου.Η ιδρυτική της πράξη έχει κολλήσει στις υπερεξουσίες που ζητά και που ακόμα δε δίνει το ΥΠΠΟ.

Ο αρχαιολογικός νόμος έγινε αντικείμενο εξαγγελιών αμέτρητες φορές. Η απερχόμενη κυβέρνηση συνέταξε το σχέδιο νόμου αλλά οι εκλογές πρόλαβαν τις όποιες διαθέσεις και προθέσεις.Η αλήθεια είναι ότι και σε αυτή την περίπτωση και ειδικότερα στα επίμαχα άρθρα που αφορούν τις ιδιωτικές συλλογές και την αρχαιοκαπηλία το ΥΠΠΟ δεν αντιστάθηκε στις έξωθεν πιέσεις ιδιοκτητών και κυρίως συλλογέων.Είναι χαρακτηριστικό ότι οι λεπτομέρειες των σχετικών διατάξεων θα συγκεκριμενοποιηθούν με Προεδρικά Διατάγματα.Δηλαδή, πρόκειται για νομοσχέδιο που θα είναι "κομμένο και ραμμένο" στις διαθέσεις της κάθε κυβέρνησης.

Το απαραίτητο συμπλήρωμα του νόμου για την Πολιτιστική Κληρονομιά, είναι ο Οργανισμός του ΥΠΠΟ,ο οποίος θα οργανώσει και τη διοικητική πλευρά της προστασίας των μνημείων. Παρ' όλα αυτά, ο ισχύων Οργανισμός είναι αναχρονιστικός και ο νέος στα συρτάρια, αφού δύο - τρεις εκδοχές του επιστράφηκαν από το υπουργείο Προεδρίας λόγω υπεράριθμων προβλεπόμενων προσλήψεων. Αντί του Οργανισμού, ο νυν υπουργός Πολιτισμού προέβη στην προεκλογική εξαγγελία 52 γενικών Εφορειών Αρχαιοτήτων.

Ο νόμος για τις τιμητικές συντάξεις ψηφίστηκε,αλλά η καθολική ασφάλιση και συνταξιοδότηση των καλλιτεχνών παραμένει σε εκκρεμότητα.Στο μεταξύ, η διορισμένη επιτροπή απονομής των συντάξεων δεν παρέχει εγγυήσεις για τα κριτήρια επιλογής.

Οσο για τον κινηματογράφο,ο ανάπηρος νόμος που τον ορίζει δεν άλλαξε, αλλά η επιτροπή "προσωπικοτήτων" που χαράσσει την εθνική πολιτική για τον κινηματογράφο αποφάσισε τον αφελληνισμό του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, με ένα σχέδιο νόμου που το μετατρέπει - και αυτό - σε Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και φυσικά με υπερεξουσίες στον καλλιτεχνικό διευθυντή.Παρ' όλα αυτά η κυβέρνηση, παρά τις υποσχέσεις κυρίως του Σταύρου Μπένου, αποφεύγει να συγκρουστεί με τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια για την απόδοση του 1,5% των διαφημιστικών εσόδων υπέρ του κινηματογράφου. Ανίσχυρος παραμένει ακόμα και ο νόμος για την απόδοση των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων.

Επίσης, το περίεργο, ως προς τον τίτλο του, "λειτουργικό νομοσχέδιο" απλώς εξαγγέλλεται σε κάθε συνέντευξη Τύπου.

Το θεσμικό έργο του ΥΠΠΟ δεν είναι ανάλογης μικρής ποσότητας, αλλά σίγουρα ανάλογης ποιότητας.

Η αναγόρευση του Μεγάρου Μουσικής σε θεσμό για τα μουσικά πράγματα της χώρας είναι έργο τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της ΝΔ. Εξ ου και το 1 δισ. που δίνεται στον "πλανητάρχη" Λαμπράκη από τον ετήσιο προϋπολογισμό. Προκειμένου, μάλιστα, να εξασφαλίζεται αυτό το ποσό κάθε χρόνο και περισσότερο περικόπτουν τη χρηματοδότηση σε αναγνωρισμένους φορείς και σωματεία,όπως στο Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών ή στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Αυτό είναι, όμως, το φανερό κονδύλι. Η εξασφάλιση πολλών ακόμα δισ. επιτυγχάνεται μέσω κοινοτικών κονδυλίων, όπως εκείνα του Β Πακέτου Ντελόρ, για το γκαράζ και το συνεδριακό κέντρο σε βάρος του Πάρκου Ελευθερίας.Αλλα πάλι δισ. δίνονται απευθείας στο χέρι, όπως εκείνα τα 2,5 δισ., ως προκαταβολή, για την ανέγερση του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.Εργο που θα κοστίσει 8 δισ.

Η "Θεσσαλονίκη - Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997" κατάντησε φιάσκο από τους γαλαζοπράσινους εκπροσώπους, που δε συμφωνούσαν στο ποιοι εργολάβοι θα λυμαίνονται τα έργα. Τελικά, μέχρι αυτή τη στιγμή, άλλο έργο δεν έχει να "επιδείξει" εκτός από την προκλητική κατεδάφιση του Βασιλικού Θεάτρου (η εργολαβική εταιρία που ανέλαβε το "έργο" πληρώνεται με εκατομμύρια ημερησίως) και την έκθεση κειμηλίων του Αγίου Ορους, για την πραγματοποίηση της οποίας "αντάλλαξαν" τη Ροτόντα.

Θεσμός και το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων,στο οποίο τοποθετήθηκαν όλοι οι "ατακτοποίητοι" ημέτεροι.Για χάρη του παραγκωνίστηκαν οι τοπικοί πολιτιστικοί φορείς,για να γίνουν τοπικοί πολιτιστικοί θεσμοί ελιτίστικης νοοτροπίας, όπως το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Λάρισας.

Θεσμός και το Πολιτιστικό Δελτίο με το οποίο περνούν από "κόσκινο" όλες τις τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η φιλοσοφία του εμπνευστή πρώην υπουργού Θάνου Μικρούτσικου ήταν όχι χρήματα σε "πανηγυράκια" (σ.σ. τοπικές εκδηλώσεις). Αλλη μία προσπάθεια να πνίξουν τις εκδηλώσεις που, καλές, κακές ή μέτριες οργανώνουν οι μικρές τοπικές κοινωνίες και οι πολιτιστικοί τους φορείς. Ο νυν υπουργός, Σταύρος Μπένος,εμπνέεται από την ίδια "φιλοσοφία", αλλά από του χρόνου. Για φέτος μοίρασε "κατ' εξαίρεσιν" εκατομμύρια για να ενισχύσει, όπως είπε, τα λαογραφικού χαρακτήρα φεστιβάλ.Τον επόμενο, δηλαδή, χρόνο δε θα τα ενισχύσει, εκτός αν... βρισκόμαστε εν αναμονή εκλογών.

Αλλά, άτυπος δικομματικός πια θεσμός είναι και η καθήλωση του τακτικού προϋπολογισμού για τον πολιτισμό σε ένα ποσοστό που ποτέ δεν έχει ξεπεράσει το 0,30%.Τα χρήματα που δίνονται τα τελευταία τέσσερα χρόνια - χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απορροφούνται - είναι: 24,1 δισ. για το 1993, 25,7 δισ. για το 1994, 29,9 δισ. για το 1995 και 31,5 δισ. για το 1996.

Φυσικά όλοι όσοι ορκίστηκαν υπουργοί Πολιτισμού, ορκίζονταν και ορκίζονται ότι είναι απογοητευμένοι από το ποσοστό. Κουβέντα, όμως, για αύξηση. Αντ' αυτού θεσμοθέτησαν τον τζόγο (βλ. ΛΟΤΤΟ), τις χορηγίες με όλα τα παρεπόμενα στο τελικό πολιτιστικό έργο, αλλά και την περίφημη "κοινωνική συμμετοχή", στο όνομα της οποίας θα κληθούν οι δημότες να υποκύψουν σε ένα ακόμα χαράτσι.

Εάν αυτό το "μακράς πνοής" πολιτιστικό έργο πρόκειται να είναι και αυτό που υπόσχονται για το μέλλον οι εκπρόσωποι του δικομματισμού και οι "παρατρεχάμενοί" τους (βλ. ΠΟΛ.ΑΝ, ΣΥΝ, ΔΗΚΚΙ), τότε πραγματικά ο πολιτισμός σύντομα θα πάψει να αναπνέει...

Δ. Μ.