Συμφωνία της Βάρκιζας

Απαράδεκτος συμβιβασμός με οδυνηρές συνέπειες

Στις 3 του Φλεβάρη 1945, άρχισαν στο παραλιακό θέρετρο της Αττικής, Βάρκιζα, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις αντιπροσωπείες του ΕΑΜ και της κυβέρνησης του Ν. Πλαστήρα, που μετά από 10ήμερες συζητήσεις κατέληξαν στην υπογραφή, στο υπουργείο Εξωτερικών, του κειμένου που έμεινε γνωστό σαν "Συμφωνία της Βάρκιζας".

Το ΕΑΜ εκπροσωπήθηκε από τον Γιώργη Σιάντο, Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ (επικεφαλής της αντιπροσωπείας), Δημήτρη Παρτσαλίδη, Γραμματέα της ΚΕ του ΕΑΜ και Ηλία Τσιριμώκο, Γενικό Γραμματέα της ΕΛΔ.

Η κυβέρνηση εκπροσωπήθηκε από τον Ιωάννη Σοφιανόπουλο, υπουργό των Εξωτερικών (επικεφαλής της αντιπροσωπείας), Περικλή Θ. Ράλλη, υπουργό Εσωτερικών και Ιωάννη Μακρόπουλο, υπουργό Γεωργίας.

Πριν την έναρξη των διαπραγματεύσεων στη Βάρκιζα, είχαν προηγηθεί: α. Η ένοπλη αγγλική επέμβαση και η ηρωική αντίσταση του λαού της Αθήνας, που κράτησε 33 ολόκληρες μέρες κι έδειξε πως ο ελληνικός λαός ήταν αποφασισμένος να συνεχίσει τον αγώνα του κι ενάντια στους νέους κατακτητές, για την εθνική ανεξαρτησία και τη δημοκρατική πορεία της χώρας. β. Η υπογραφή, στις 11 Γενάρη 1945, της ανακωχής ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τα βρετανικά στρατεύματα κατοχής και γ. Η εκκένωση της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

Στο διάστημα 11 Γενάρη - 3 Φλεβάρη 1945, μέρα που άρχισαν οι διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας, οι Αγγλοι ιμπεριαλιστές είχαν επιστρατεύσει τους ταγματασφαλίτες, τους δοσίλογους στρατηγούς και ναυάρχους, τον αγγλογερμανόφιλο αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και την Ιερά Σύνοδο, τους ληστάρχους και τους εθνοπροδότες, τους πολιτικούς της συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης, τα πιο αντιλαϊκά και λαομίσητα στοιχεία, για να τα χρησιμοποιήσουν ενάντια στις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης.

Κύρια επιδίωξη των Αγγλων ιμπεριαλιστών, με οργανέτο τους τον Δαμασκηνό, ήταν το χτύπημα του ΚΚΕ, που αποτελούσε βασικό εμπόδιο στην πραγματοποίηση των σχεδίων τους, ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ και η διάσπαση της ΕΑΜικής συμμαχίας.

Στις 8 του Φλεβάρη, μέρα που στη Γιάλτα άρχιζε η τριμερής διάσκεψη των Στάλιν - Ρούζβελτ - Τσόρτσιλ, οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ στις προκαταρκτικές τους συζητήσεις με τον αντιβασιλιά Δαμασκηνό, με έκπληξη, άκουσαν από τον τελευταίο πως οι διαπραγματεύσεις από την πλευρά του κινήματος πρέπει να γίνουν από το ΚΚΕ και όχι από το ΕΑΜ. Για το τι ακριβώς είχε συμβεί, το αποκάλυψε στους Σιάντο και Παρτσαλίδη ο τότε υπουργός Ι. Σοφιανόπουλος, ο οποίος είπε ότι ο Σβώλος σε συνάντησή του με τον Δαμασκηνό, που είχε γίνει την προηγούμενη μέρα, δήλωσε ότι δε δέχεται να πάρει μέρος στην αντιπροσωπεία του κινήματος, γιατί νομίζει πως πρέπει να διαπραγματευθεί το ΚΚΕ, που διάλεξε μόνο του το δρόμο της ένοπλης αντιπαράθεσης. (Βλ. Θανάση Χατζή: Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, 1941 - 1945, τόμος 3ος, σελ. 466 - 467).

"Είναι φανερό, γράφει ο Θανάσης Χατζής, πως η ΕΑΜική αντιπροσωπεία δεν ήταν ενιαία, ούτε στους σκοπούς που επιδίωκε, ούτε στην αντιμετώπιση των αγγλικών μηχανορραφιών, που θα εκφράζονταν από τους αντιπροσώπους της κυβέρνησης στη διάσκεψη".

Θα πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι ο Η. Τσιριμώκος, παίζοντας ρόλο δήθεν διαιτητή ανάμεσα στις δυο αντίπαλες παρατάξεις, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του να δώσει δείγματα "υποτέλειας" στους Αγγλους και "συνταγματικής νομιμοφροσύνης" στους εχθρούς του λαοκρατικού επαναστατικού κινήματος.

Η συμφωνία

Σ' αυτές τις συνθήκες, διεξάγονταν στη Βάρκιζα οι διαπραγματεύσεις για το σταμάτημα της αιματοχυσίας, που είχε προκαλέσει η ένοπλη αγγλική επέμβαση του Δεκέμβρη του 1944 και της αποκατάστασης της ομαλότητας.

Με βάση τα σχετικά άρθρα της "Συμφωνίας της Βάρκιζας", η κυβέρνηση - όργανο του αγγλικού ιμπεριαλισμού - αναλάβαινε να σεβαστεί τη "θέληση του ελληνικού λαού διά την ανάπτυξιν ελεύθερου και ομαλού πολιτικού βίου, του οποίου κύριον χαρακτηριστικόν θα είναι ο σεβασμός της πολιτικής συνειδήσεως των πολιτών, η ειρηνική διαφώτισις και διάδοσις πολιτικών ιδεών και ο σεβασμός προς τας ελευθερίας, τας οποίας ο Καταστατικός Χάρτης του Ατλαντικού και αι αποφάσεις της Τεχεράνης διεκήρυξαν και η συνείδησις των δι' αυτάς αγωνιζομένων ελευθέρων λαών απεδέχθη".

Συγκεκριμενοποιώντας τη γενική αυτή αρχή, καθιέρωνε τον πολιτικό χαρακτήρα της συμφωνίας ανάμεσα στις δυνάμεις που έφτασαν στην ένοπλη σύγκρουση, συνεπώς αναγνωριζόταν σαν πολιτική πράξη και η ένοπλη αντίσταση του λαού στα Δεκεμβριανά και κατοχυρώνονταν οι αγωνιστές του λαού από κάθε διωγμό.

Το 1ο άρθρο της Συμφωνίας όριζε ότι: "Η κυβέρνησις θα εξασφαλίση σύμφωνα προς το Σύνταγμα και τας απανταχού καθιερωμένας Δημοκρατικάς Αρχάς, την ελευθέραν εκδήλωσιν των πολιτικών και κοινωνικών φρονημάτων των πολιτών, καταργούσα πάντα τυχόν προηγούμενον ανελεύθερον Νόμον...".

Το 2ο άρθρο πρόβλεπε την άρση του Στρατιωτικού Νόμου "ευθύς μετά την εφαρμογήν της παρούσης συμφωνίας...", αλλά σε συνέχεια στο ίδιο άρθρο οριζόταν ότι "άμα τη άρσει ταύτη, θα τεθή εις εφαρμογήν συντακτική πράξις πανομοιότυπος προς την ΚΔ πράξιν αναφερομένων άρθρων του Συντάγματος". Ετσι, η άρση του Στρατιωτικού Νόμου έχανε όλη την αξία της. Το άρθρο 3 της συμφωνίας αναφερόταν στο σοβαρότατο ζήτημα της χορήγησης αμνηστίας. Αντί, όμως, να χορηγηθεί Γενική Αμνηστία, που θα αποτελούσε βασική προϋπόθεση για την είσοδο της χώρας στον ομαλό πολιτικό βίο, αναγραφόταν ότι: "Αμνηστεύονται τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από 3ης Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής του παρόντος. Εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος...". Επίσης εξαιρούνταν από την αμνηστία "όσοι, υπόχρεοι εις παράδοσιν των όπλων, άτε ανήκοντες εις τας οργανώσεις του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής και του ΕΛΑΝ, δεν παραδώσουν ταύτα μέχρι της 15ης Μαρτίου 1945...".

Το παραπάνω άρθρο της συμφωνίας έδινε τη δυνατότητα στις αντιδραστικές δυνάμεις να αρχίσουν αμείλικτο διωγμό των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, να σκηνοθετήσουν σε βάρος τους κατηγορίας για διάπραξη κοινών αδικημάτων "ποινικού δικαίου" κατά την περίοδο της Κατοχής.

Το άρθρο 6 πρόβλεπε: "Αμα τη δημοσιεύσει του παρόντος, αποστρατεύονται αι ένοπλοι δυνάμεις Αντιστάσεως και συγκεκριμένως ο ΕΛΑΣ, τακτικός και εφεδρικός, το ΕΛΑΝ και η Εθνική Πολιτοφυλακή".

Περιοριζόμαστε σε μερικά μόνο χαρακτηριστικά άρθρα της συμφωνίας (Ολόκληρο το κείμενο δημοσιεύεται στα Επίσημα Κείμενα του ΚΚΕ, τόμος 5ος, σελ. 411 - 416), που και μια απλή μελέτη αρκεί, για να δει κανείς και να εξηγήσει τα οδυνηρά γεγονότα που ακολούθησαν αμέσως μετά την υπογραφή της, με την εξαπόλυση ενός απερίγραπτου οργίου τρομοκρατίας, βίας, άγριων διωγμών και εκτελέσεων χιλιάδων αγωνιστών, που είχαν κάνει το καθήκον τους στις κρίσιμες για την πατρίδα και το λαό στιγμές.

Στο όνομα της "Συμφωνίας της Βάρκιζας", μεθοδεύτηκε από τους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές και το αστικό κράτος η εκτόπιση, η φυλάκιση και η οικονομική και κοινωνική εξόντωση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων πατριωτών.

Ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος,ένας από τους κυβερνητικούς πρωταγωνιστές της συμφωνίας, στις 5 Μάρτη 1950, θα πει: "Εγώ είμαι εκείνος, που, στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας, επέμενα μέχρι τέλους να μη δοθεί αμνηστία στον ΕΛΑΣ... Αν γνώριζα όμως ότι η Δεξιά θα παρασπονδήσει κατά τοιούτον αναίσχυντον τρόπον, παραβιάζουσα τη συμφωνίαν, θα προτιμούσα να μου κοπεί το χέρι, παρά να υπογράψω τη συμφωνίαν εκείνην". (Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, 1940 - 1945, τόμος 5ος, σελ. 1906).

Σοβαρότατο λάθος

Η υπογραφή της "Συμφωνίας της Βάρκιζας" ήταν μια επιτυχία των Αγγλων ιμπεριαλιστών, που, με το συσχετισμό δυνάμεων που επικρατούσε τότε, δεν μπορούσαν να πετύχουν μια άμεση δυναμική συντριβή του ΕΑΜικού κινήματος. Γι' αυτό δέχθηκαν την ανακωχή και υποχρέωσαν τους υποτακτικούς τους Κουίσλιγκς να προχωρήσουν σε μια συμφωνία πολιτική με το ΕΑΜ, για να πετύχουν αρχικά τον αφοπλισμό του λαού και σε συνέχεια να τον χτυπήσουν ανελέητα, κουρελιάζοντας κάθε συμφωνία.

Η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, με την υπογραφή της συμφωνίας, διέπραξε σοβαρότατο λάθος, που είχε ολέθριες συνέπειες για τις μεταπολεμικές εξελίξεις στην Ελλάδα και για την τύχη του ελληνικού λαού. Η υπογραφή της συμφωνίας, όπως τονίζεται σε μεταγενέστερες αποφάσεις του ΚΚΕ, "αποτελούσε απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση απέναντι στους Αγγλους ιμπεριαλιστές και την ντόπια αντίδραση".

Με τον τότε συσχετισμό των πολιτικών και κυρίως των στρατιωτικών δυνάμεων, καμιά συμφωνία δεν έπρεπε να υπογραφεί από την ηγεσία του κινήματος, χωρίς την εξασφάλιση ορισμένων βασικών προϋποθέσεων, όπως: Η άμεση αποχώρηση των Αγγλων, ο σεβασμός των πολιτικών κατακτήσεων του ελληνικού λαού και των δημοκρατικών του δικαιωμάτων, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η τιμωρία των δοσίλογων, το ξεκαθάρισμα του κρατικού μηχανισμού από φασιστικά στοιχεία και ο καθορισμός του χρόνου διεξαγωγής των εκλογών και του δημοψηφίσματος.

Δυνατότητες άλλης λύσης

Η ήττα του Δεκέμβρη ήταν, βέβαια, σοβαρή, αλλά μερική. Ο ΕΛΑΣ διατηρούσε αξιόμαχες τις κύριες δυνάμεις του. Την πολεμική αξία και τη μαχητική ικανότητα του ΕΛΑΣ για αντίσταση, την αναγνώρισε ακόμα και ο αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων στην Ιταλία στρατάρχης Αλεξάντερ, που στις 21 Δεκέμβρη 1944 έγραφε στον Τσόρτσιλ πως ο ΕΛΑΣ είναι αδύνατο ν' αντιμετωπιστεί στρατιωτικά και ότι μόνο για να ξεκαθαριστεί η Αθήνα, οι Αγγλοι θα χρειάζονταν πολλούς μήνες και ότι "... κάθε στρατιωτική ενέργεια, μετά την εκκαθάριση της περιοχής Αθήνας - Πειραιά, θα ξεπερνούσε τις δυνατότητες των σημερινών μας δυνάμεων". (Βάσου Π. Μαθιόπουλου. Ο Δεκέμβρης του 1944, σελ. 339).

Σ' όλη την Ελλάδα, εκτός από Αθήνα - Πειραιά, είχε εγκατασταθεί λαϊκή εξουσία και η συντριπτική πλειοψηφία του λαού ήταν αποφασισμένη να αγωνιστεί για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Στηριγμένη, λοιπόν, η ηγεσία του κινήματος, σ' αυτές τις δυνάμεις, αξιοποιώντας τη διεθνή συμπαράσταση, παίρνοντας υπόψη της τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι Αγγλοι ιμπεριαλιστές και αποφεύγοντας τις ταλαντεύσεις και τα σοβαρά λάθη που διέπραξε, υπήρχε η δυνατότητα να αντιμετωπιστεί νικηφόρα η ξένη ιμπεριαλιστική επίθεση, να κατακτηθεί και να κατοχυρωθεί η ελευθερία και ανεξαρτησία της Ελλάδας ή τουλάχιστον να επιτευχθεί συμφωνία με καλύτερους όρους, που να δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για ομαλή δημοκρατική πορεία της χώρας.

Με την ημερήσια Διαταγή της 16 Φλεβάρη 1945, το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ τερμάτιζε το ιστορικό του έργο. Ο λαός δέχθηκε με σφιγμένη την καρδιά την παράδοση των όπλων και τη "Συμφωνία της Βάρκιζας", με την οποία έκλεινε η περίοδος της Εθνικής Αντίστασης και άνοιγε μια άλλη περίοδος σκληρών αγώνων και θυσιών ενάντια στον αγγλοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό και την ντόπια πλουτοκρατική ολιγαρχία, για την ανεξαρτησία, την ελευθερία, την ειρήνη και την κοινωνική πρόοδο.

Χρήστος ΤΣΙΝΤΖΙΛΩΝΗΣ