Η δύναμη της εικόνας είναι τρομακτική. Κατακυριεύει κάθε αντιληπτική ικανότητα του ατόμου και ασκεί μεγάλη επίδραση στο συναίσθημα, τη φαντασία, τη νόηση, τον ψυχισμό του. Τα παιδιά φιλτράρουν το μήνυμα της τηλεοπτικής εικόνας με ένα ξεχωριστό και έντονο τρόπο. Τα αρνητικά πρότυπα του καταναλωτισμού, της σεξομανίας, της βίας, του ρατσισμού, της ξενομανίας γίνονται βιώματα και προσδιορίζουν τη συμπεριφορά. Για τις επιδράσεις όμως της τηλεθέασης στην Ελλάδα έχουν γίνει ελάχιστες επιστημονικές έρευνες αν και η τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται σαν εποχή της επικοινωνίας, της πληροφόρησης και των οπτικοακουστικών μέσων. Ας δούμε τα αποτελέσματα μιας από αυτές τις έρευνες, που πραγματοποίησε η Α Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθήνας.

Ενα στα τέσσερα παιδιά μιμείται ριψοκίνδυνες σκηνές που είδε στην τηλεόραση. Το ανησυχητικό αυτό συμπέρασμα προκύπτει από έρευνα που έγινε από την Α Παιδιατρική Κλινική σε 4.984 παιδιά ηλικίας από δύο μέχρι δεκαέξι χρόνων. Ο Μπάτμαν, ο Νίντζα, οι Εξωγήινοι, ο Ιππότης της ασφάλτου, ο Μαγκάιβερ, ο Μάγκνουμ, η Ρούλα Κορόμηλα, αλλά και οι πρωταγωνιστές του Μπέιγουοτς, επηρεάζουν σήμερα τη γλώσσα, το ντύσιμο, τη διανοητική ανάπτυξη, τη σχολική επίδοση και τη συμπεριφορά των παιδιών της προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Ιδιαίτερα δε αυτά των κατώτερων λαϊκών τάξεων αφού - σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας - παρακολουθούν περισσότερες ώρες τηλεόραση.

Ενα παιδί του σήμερα μέχρι την ηλικία των 70 χρόνων θα έχει ξοδέψει επτά χρόνια της ζωής του μπροστά στη μικρή οθόνη. Ως εκ τούτου, η τηλεόραση μπορεί να αντικαθιστά άλλες δραστηριότητες και εμπειρίες. Για μερικά παιδιά ο κόσμος που τους δείχνεται στην τηλεόραση καθίσταται και ο πραγματικός τους κόσμος.

Σύμφωνα με την αποκαλυπτική αυτή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Νοσοκομείο Παίδων "Αγία Σοφία" και σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία της Αθήνας και της επαρχίας, στην οποία πήραν μέρος 2.279 αγόρια και 2.705 κορίτσια, οι σημερινοί έφηβοι έχουν αρχίσει να βλέπουν τηλεόραση πριν ακόμα αρχίσουν να μιλούν. Τα αγόρια βλέπουν δύο ώρες περισσότερη τηλεόραση από τα κορίτσια. Τα "παιδιά της TV" έχουν φτωχό λεξιλόγιο και αυξημένες δυσκολίες στην ανάπτυξη του προφορικού λόγου. Ακόμη, έχουν μειωμένη κρίση και φαντασία, μέτρια έως κακή σχολική επίδοση και μειωμένη διανοητική ανάπτυξη. Διασκεδάζουν με τη μικρότερη δυνατή ενεργό συμμετοχή και έχουν επιθετική συμπεριφορά. Με την έρευνα αυτή διαπιστώθηκαν επίσης τα εξής:

• Τα παιδιά που παρακολουθούν τρεις ώρες τηλεόραση κι έχουν καλή επίδοση στα μαθήματα είναι 2.884 σε αντίθεση με αυτά που παρακολουθούν πάνω από τρεις ώρες. Τα παιδιά αυτά έχουν μέτρια σχολική επίδοση και ανέρχονται σε 1.170.
• Το 50,2% των παιδιών προτιμούν τα ελληνικά προγράμματα, το 27,4% τα ξένα και το 22,3% και τα δύο.
• Τα 1.205 παιδιά μιμούνται τις τηλεοπτικές σκηνές, ενώ τα 3.124 δηλώνουν ότι δε μιμούνται.
• Τα 324 δηλώνουν πως πότε μιμούνται και πότε όχι.
• Το 53,5% των παιδιών δοκιμάζουν τα προϊόντα που διαφημίζονται από την τηλεόραση.
• Ο δέκτης της τηλεόρασης στο 8,3% των παιδιών του δείγματος βρισκόταν μέσα στο παιδικό δωμάτιο.

"Η τηλεόραση - μας είπε η Καλλιόπη Αναστασέα - Βλάχου,επίκουρος καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών - αντιπροσωπεύει ένα νέο τομέα νοσηρότητας στην ψυχιατρική. Είναι ένας ξένος μέσα στο σπίτι και φέρνει αναστάτωση στα παιδιά. Δυσχεραίνει την πνευματική και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού γιατί δεν απαιτεί καμιά συμμετοχή του, παρά μόνο μια παθητική παρακολούθηση. Τα πιο πολλά παιδιά σήμερα μένουν ακινητοποιημένα μπροστά στην τηλεόραση, της οποίας το πρόγραμμα δεν είναι φτιαγμένο γι' αυτά. Οπου υπάρχουν όμως παιδικά προγράμματα είναι γεμάτα βία, συγκρούσεις και κακής ποιότητας σκηνές. Ανάμεσά τους διαφημίζονται ακατάλληλα παιδικά παιγνίδια, αποτρόπαιες σκηνές από μεταμεσονύχτια προγράμματα ή τρέιλερ με όσο το δυνατόν περισσότερες ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Ο μιμητισμός σκηνών της τηλεόρασης μπορεί να αποβεί μοιραίος για τα παιδιά".

Ποιους όμως τηλεοπτικούς ήρωες μιμούνται περισσότερο τα παιδιά; Μιμούνται το ντύσιμο και τη συμπεριφορά του Ιππότη της ασφάλτου, του Μπάτμαν, του Σβαρτσενέγκερ, του Τσακ Νόρις, αλλά και των... μοντέλων των διαφημίσεων. Τα αθώα παραμύθια της γιαγιάς δεν έχουν πια πέραση. Τα παιδιά μιμούνται πράγματα από τους ήρωές τους, που δε θα έκαναν σε άλλες συνθήκες. Οπως το να περπατήσουν σε τεντωμένο σκοινί ή να πηδήξουν από ταράτσα σε ταράτσα. Εχουν άγνοια του κινδύνου και μάλιστα μέχρι τα οκτώ τους χρόνια δεν έχουν ούτε την αίσθηση της απόστασης.

Για τα προβλήματα που δημιουργεί η παρατεταμένη χρήση της τηλεόρασης στον οργανισμό, η έρευνα διαπιστώνει ότι: Οι παιδίατροι και οι παιδοψυχολόγοι πρέπει να παίρνουν και "τηλεοπτικό ιστορικό" όταν έχουν να αντιμετωπίσουν παιδιά με προβλήματα κακής συμπεριφοράς, μαθησιακές δυσκολίες και κακή σχολική επίδοση. Ακόμη και η εναλλαγή φωτισμού και εικόνων είναι δυνατόν να προκαλέσει στα παιδιά συγχητικά φαινόμενα ή και επιληπτική κρίση. Οι μαθητές με μέτρια ή κακή σχολική επίδοση, όπως παρατηρήσαμε στην έρευνα καθυστερούσαν να κοιμηθούν βλέποντας τηλεόραση, γεγονός που είναι και επιβλαβές για τον παιδικό οργανισμό.

Ο χρόνος παρακολούθησης της τηλεόρασης δεν πρέπει να υπερβαίνει τη μία με δύο ώρες ημερησίως και πάντα με την παρουσία του γονιού. Το παιδί μόνο του έχει απορίες γι' αυτά που βλέπει, τα ερωτηματικά του μένουν αναπάντητα και η φαντασία του εξάπτεται. Επηρεάζεται όλη η ζωή και η δράση του παιδιού από την τηλεόραση. Μάλιστα στα Ελληνόπουλα η τηλεόραση είναι εξαιρετικά δημοφιλής.

Ο μέσος όρος παρακολούθησης της τηλεόρασης την εβδομάδα είναι:

- Για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 6 χρόνων, 21 ώρες.

- Για τα ηλικίας από 7 έως 12 χρονών, 24 ώρες.

- Για τους εφήβους από 13 χρόνων και άνω, 32 ώρες.

Τις αργίες ο χρόνος τηλεθέασης διπλασιάζεται. Τα τηλεοπτικά είδωλά τους τα παιδιά πηγαίνουν και τα αναζητούν σε παιγνίδια ή κούκλες στα πολυκαταστήματα. Τα παιγνίδια που παίζουν με τους φίλους τους και οι φιγούρες που κάνουν είναι αντίστοιχες με των ηρώων τους στις ταινίες.

Στο λεξιλόγιο τους μεταφέρουν φράσεις αυτούσιες από σκηνές ταινιών και στα τετράδιά τους στο σχολείο ζωγραφίζουν "Νίντζα", "διαστημανθρώπους" και "Μπάτμαν". Οι έφηβοι φοράνε μπουφάν και στενά τζιν όπως οι αστυνομικοί "υπεράνθρωποι" του Μαγκάιβερ ή στις "Επικίνδυνες αποστολές" και όταν μαλώνουν με τους άλλους, μιμούνται ψεύτικες και πολύ επικίνδυνες σκηνές των αστυνομικών σειρών. Η τηλεόραση είναι μια επικίνδυνη σχολή κακών προτύπων.

Οι γονείς - καταλήγει η έρευνα - αλλά και οι φορείς που ασχολούνται με τα παιδιά, πρέπει να απαιτήσουν από τα κανάλια και γενικότερα τα ΜΜΕ να μην αγνοούν τους μικρούς τηλεθεατές. Καθημερινά στις απογευματινές εκπομπές, που τα περισσότερα παιδικά ματάκια είναι στραμμένα στο "μαγικό κουτί" διαφημίζονται ή προβάλλονται ακατάλληλα πολλές φορές πράγματα. Καθημερινά διαπιστώνουμε όλο και περισσότερο την αδιαφορία με την οποία τα κανάλια αντιμετωπίζουν κατά τον προγραμματισμό τους τα παιδιά. Στις επιλογές των ανθρώπων της τηλεόρασης κυριαρχούν περισσότερο οι "απαιτήσεις" των μεγάλων και η εμπορικότητα. Τα νούμερα όμως είναι αμείλικτα. Μέχρι τα 18 του χρόνια, ένας νέος έχει δει 7.000 - 8.000 σκηνές φόνου,ενώ το 60% των παιδιών με κακή σχολική επίδοση το οφείλουν στην... τηλεόραση.

Τα παραμύθια της γιαγιάς έχουν λοιπόν ξεπεραστεί. Η ηλεκτρονική μπέιμπι - σίτερ που υπάρχει μέσα σε κάθε σχεδόν σπίτι, είναι ο μεταμφιεσμένος "κακός λύκος", που δεν έφαγε μόνο την... Κοκκινοσκουφίτσα.

Νίκος ΜΠΟΥΝΤΟΥΚΗΣ