Πρόλογος

Στη δεκαετία του '80 και προς τη 10ετία του '90 πραγματοποιήθηκαν εξελίξεις και αλλαγές, που συγκλόνισαν τον κόσμο. Στο πολιτικό σύστημα της Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης δημιουργήθηκαν πολιτικές προϋποθέσεις, που άνοιξαν το δρόμο στη διαδικασία παλινόρθωσης των καπιταλιστικών σχέσεων στις χώρες αυτές. Κορυφαία γεγονότα της δραματικής αυτής πορείας αποτέλεσαν η προσάρτηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, του Σ. Ο. Α (Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας) και η διάλυση της Ε. Σ. Σ. Δ. το 1991.

Οι εξελίξεις αυτές έθεσαν μια σειρά σοβαρά και κρίσιμα ερωτηματικά μπροστά στο διεθνές κομμουνιστικό και προοδευτικό κίνημα. Οπως και την υποχρέωση να μελετήσει και να αναζητήσει τις αιτίες τους και να βγάλει τις απαραίτητες εκτιμήσεις και συμπεράσματα. Καθήκον, που αντικειμενικά προϋποθέτει την ουσιαστική και υπεύθυνη συμβολή του κάθε κόμματος, αλλά και τη συνολική, συλλογική προσπάθεια του διεθνούς επαναστατικού και προοδευτικού κινήματος. Μια προσπάθεια, που μπορεί και πρέπει συνεχώς να εμπλουτίζεται, καθώς ο χρόνος και η επιστημονική έρευνα θα φέρνουν στο φως νέα ιστορικά γεγονότα και πλευρές των δραματικών εξελίξεων.

Η πολιτική απόφαση του 14ου Συνεδρίου υπογράμμισε την ανάγκη να γίνει βαθιά και ολόπλευρη μελέτη της πορείας οικοδόμησης του σοσιαλισμού, να εξαχθούν συμπεράσματα και εμπειρίες από το κόμμα μας, σε συνεργασία επίσης και με άλλα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα. Στα πλαίσια αυτά η ΚΕ αποφάσισε να διατυπώσει κείμενο προβληματισμών, να οργανώσει τον απαραίτητο εσωκομματικό και δημόσιο διάλογο και να συγκαλέσει πανελλαδικό σώμα. Η ΚΕ θεωρεί ότι το κείμενο αυτό μπορεί να αποτελέσει αφετηρία προβληματισμού, διαλόγου και πολύμορφης συζήτησης μέσα κι έξω από το Κόμμα, με τους αριστερούς και προοδευτικούς εργαζόμενους, με κάθε άνθρωπο καλής θέλησης, που προβληματίζεται και ανησυχεί για την κοινωνική οπισθοδρόμηση που σημειώθηκε στις σοσιαλιστικές χώρες με δραματικές διεθνείς συνέπειες.

Η θεματολογία του κειμένου συγκεντρώθηκε για λόγους οικονομίας στα πλέον σοβαρά, παρακάτω ζητήματα:

• Στην εμφάνιση του σοσιαλισμού στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και την εκτίμηση της προσφοράς του, την οικοδόμησή του σε συνθήκες ανειρήνευτης και σκληρής αντιπαράθεσης με τον ιμπεριαλισμό, καθώς και στην τεράστια προσφορά του στην ανθρωπότητα και την πάλη των λαών, για κοινωνική απελευθέρωση, πρόοδο και ειρήνη.
• Στους όρους και τις συνθήκες διαμόρφωσης των πολιτικών εξελίξεων στην Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα, μετά τις δυσμενείς αλλαγές των ετών 1989 - 1991.
• Στην αντεπαναστατική πολιτική της "περεστρόικα", που ξεκίνησε με τα συνθήματα της "ανασυγκρότησης και ανανέωσης" του σοσιαλισμού, αλλά αποδείχτηκε πως αποτελούσε το όχημα για την ανατροπή του σοσιαλιστικού πολιτικού συστήματος και το μέσο για τη δημιουργία των προϋποθέσεων της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.
• Στην αναζήτηση και επισήμανση των διάφορων παραγόντων και των βαθύτερων αιτίων της αρνητικής αυτής εξέλιξης. Την εξαγωγή των απαιτούμενων εκτιμήσεων και συμπερασμάτων.
• Στην κριτική εκτίμηση της στάσης του Κόμματός μας σε όλη αυτή την περίοδο.
• Και στην αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού, σε αντιπαράθεση με την καπιταλιστική βαρβαρότητα και τη "νέα τάξη πραγμάτων".Στην εξέταση όλων αυτών των θεμάτων συγκεντρώσαμε την προσοχή μας σε ορισμένα ζητήματα, που θεωρούμε ιδιαίτερα σοβαρά και κρίσιμα. Αυτά είναι:
• Η αλληλοδιαπλοκή και αλληλεξάρτηση των εξωτερικών και εσωτερικών, των υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων, που δημιούργησαν σε μια πορεία τις προϋποθέσεις για την ανατροπή των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης.
• Στα πλαίσια αυτά προσπαθούμε να διερευνήσουμε το ρόλο του ιμπεριαλισμού ως ενός σοβαρού, εξωτερικού παράγοντα, που άσκησε σημαντική και πολλαπλή επίδραση. Γεγονός ολοφάνερο από τη συστηματική και έντονη επιθετικότητά του, από τη συνεχή και μόνιμη προσπάθειά του να πάρει την εκδίκηση, από την πολύμορφη και συστηματική εκμετάλλευση των εσωτερικών δυσκολιών και λαθών που εμφανίστηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Από τα πάμπολλα στοιχεία και γεγονότα που αποδεικνύουν τη μακρόχρονη, σχεδιασμένη και με προσήλωση στο στόχο για την ανάκτηση του χαμένου εδάφους αντισοσιαλιστική επιχείρησή του.
• Η δράση του υποκειμενικού παράγοντα και ο βαθμός που μπόρεσε να ανταποκριθεί στις σύνθετες απαιτήσεις της πάλης, από την εμφάνιση του σοσιαλισμού μέχρι τα γεγονότα του 1989 - 1991. Είναι ένα ζήτημα, με ευνόητη και ιδιαίτερη σημασία, ακόμη περισσότερο αφού θεωρούμε ότι η καπιταλιστική οπισθοδρόμηση δεν ήταν αναπόφευκτη. Η "περεστρόικα" εμφανίστηκε σε μια περίοδο που είχαν συσσωρευτεί προβλήματα από λάθη, ανεπάρκειες και δυσκολίες που προέρχονταν από τη συνθετότητα των καταστάσεων και των πρωτοεμφανιζόμενων προβλημάτων, αλλά και υποχωρήσεις, παρεκκλίσεις ιδεολογικού χαρακτήρα, μπροστά σε εμπόδια, που εμφανίστηκαν στην αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό και την επιθετικότητά του.
• Τα προηγούμενα μας υποχρεώνουν αντικειμενικά να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας και στην εξέταση του συστήματος των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό, την αξιοποίηση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, την ανάπτυξη της θεωρίας και της επιστήμης, τη διαλεκτική σχέση δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού στο πολιτικό σύστημα και την οικονομία, τη στρατηγική και τακτική στην αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό, το ρόλο του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Οι μεγάλες και δυσμενείς εξελίξεις των τελευταίων ετών δεν αλλάζουν στο παραμικρό την ακλόνητη πεποίθηση και πίστη μας στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική προοπτική, ως ιστορική αναγκαιότητα και δυνατότητα. Η ανατροπή μιας σειράς σοσιαλιστικών καθεστώτων δεν μπορεί να στοιχειοθετήσει την ανατροπή της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας για την κοινωνική εξέλιξη και πολύ περισσότερο την ακύρωσή της. H ανθρώπινη ιστορία είναι μια διαδικασία συνεχούς προόδου, που συντελείται, όμως, μέσα από ατέλειωτες και απρόβλεπτες παλινδρομήσεις και οπισθοχωρήσεις. Οι τέσσερις μεγάλοι κοινωνικοί σχηματισμοί, που προηγήθηκαν του σοσιαλισμού, αντικαταστάθηκαν διαδοχικά. Η μετάβαση από την κατώτερη στην ανώτερη μορφή κοινωνίας, "από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας" είναι νομοτελειακή.

Σήμερα δεν μπορεί να προκαθοριστεί ο χρόνος που θ' απαιτηθεί για τη νίκη του σοσιαλισμού και την εμφάνιση του κομμουνισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Η διαδικασία θα είναι μακρόχρονη. Δε θα είναι μια "ενέργεια" που θα σβήσει αμέσως όλους τους ιστορικά αναπόφευκτους περιορισμούς που εμποδίζουν τον άνθρωπο να δρα ελεύθερα και συνειδητά με όλη τη σημασία της λέξης. Η κατεύθυνση της ιστορίας, μέσα από πολύμορφες δυσκολίες και πιθανές οπισθοδρομήσεις, εκεί θα τείνει, στην πλήρη εξάλειψη κάθε μέσου υποταγής και περιορισμού της ανθρώπινης δραστηριότητας, στη βάση της κομμουνιστικής αρχής"ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του".