ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Ο ρόλος και η προσφορά του σοσιαλιστικού συστήματος

Η σύγκριση ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό δεν μπορεί να γίνει με τα ίδια ακριβώς κριτήρια ή έξω από τη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα, μέσα στην οποία εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν.

Το καπιταλιστικό σύστημα ετοιμάστηκε μέσα στους κόλπους της φεουδαρχίας, αφού και τα δυο συστήματα βασίζονταν στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, στο σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι επαναστατικές δυνάμεις αντίθετα, ήταν υποχρεωμένες να κτίσουν ένα ριζικά διαφορετικό κοινωνικό σύστημα, σε ρήξη με το προηγούμενο καθεστώς στο θεμελιακό ζήτημα της ιδιοκτησίας, σε συνθήκες καπιταλιστικής περικύκλωσης. Οι κλασικοί δεν έδωσαν και δεν μπορούσαν να δώσουν τις λεπτομέρειες οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Πηγή συσσώρευσης για το καπιταλιστικό σύστημα είναι το κεφάλαιο, η εκμετάλλευση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στις αποικίες, οι ανισότιμες ανταλλαγές πέρα από τη στυγνή εκμετάλλευση των ίδιων των λαών τους και των μεταναστών, Για το σοσιαλισμό βασική πηγή συσσώρευσης αποτελεί η ανθρώπινη παραγωγική δύναμη και η παραγωγικότητά της. Τα κριτήρια σύγκρισης των δυο συστημάτων με βάση τα καταναλωτικά πρότυπα επίσης δεν είναι τα ίδια. Ο καπιταλισμός στρεβλώνει τα καταναλωτικά κριτήρια για την ποιότητα ζωής, σε αντίθεση με το σοσιαλισμό ο οποίος έχει διαφορετικές ιεραρχήσεις για το περιεχόμενο των ανθρώπινων αναγκών στη σύγχρονη εποχή.

Ο σοσιαλισμός συνέβαλε αποφασιστικά και σε παγκόσμια κλίμακα στην απόκρουση του φασισμού, με την ιστορική συμμετοχή της Σοβιετικής Ενωσης στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Εδωσε αναντικατάστατη προσφορά στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος αντίστασης, στην πρωτοπορία του οποίου αγωνίστηκαν οι κομμουνιστές. Ασκησε καταλυτική επίδραση στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος.

Το σοσιαλιστικό σύστημα έδωσε ιστορικά παραδείγματα τεράστιας συμβολής στην εξάλειψη εστιών έντασης και πολέμου υπέρ των λαών, όπως είναι: Ο τερματισμός του πολέμου της Κορέας. Η ολόπλευρη στήριξη της Αιγύπτου, η βοήθεια για το έργο του φράγματος του Ασουάν, η στήριξη της χώρας αυτής από τον κίνδυνο της τριπλής επιδρομής το 1956. Η βοήθεια προς τη Συρία, το 1957, από τις συνωμοσίες του ΝΑΤΟ. Η παρεμπόδιση της αγγλοαμερικανικής επιδρομής κατά του Ιράκ, το 1958. Η βοήθεια προς το Λίβανο και την Ιορδανία, για να απαλλαγούν από τα αμερικανοβρετανικά στρατεύματα. Η στήριξη ασιατικών λαών από την ιμπεριαλιστική και αποικιοκρατική δράση των ΗΠΑ, Βρετανίας και Γαλλίας. Η συμβολή στον τερματισμό του πολέμου της Ινδοκίνας και στη συνέχεια η ιστορική βοήθεια προς το λαό του Βιετνάμ. Η υπεράσπιση των αραβικών κρατών από τον Ισραηλινό πόλεμο, η στήριξη του αγώνα του Παλαιστινιακού και Κυπριακού λαού. Η μεγάλη βοήθεια στην κρίση της Κούβας, όπως επίσης στους λαούς του Κογκό, της Γουινέας Μπισάου, της Μοζαμβίκης, της Αγκόλας, της Χιλής.

Οι αλλεπάλληλες προτάσεις, οι συστηματικές πρωτοβουλίες και οι συγκεκριμένες ενέργειες για την ειρήνη και τον αφοπλισμό, που έγιναν από τη Σοβιετική Ενωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, αποτελούν ένα από τα πιο έκδηλα και αδιάψευστα κριτήρια της διαφορετικότητας των δυο κοινωνικών συστημάτων, του ανθρωπιστικού και φιλειρηνικού χαρακτήρα του σοσιαλισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής: Οι προτάσεις για πανευρωπαϊκή συμφωνία για την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ευρώπη (1954 και 1955). Για την ειρηνική λύση του γερμανικού προβλήματος. Οι νέες προτάσεις της ΕΣΣΔ, να υιοθετήσουν όλες οι μεγάλες δυνάμεις μέτρα σταδιακού αφοπλισμού, απορρίπτονται από τις ΗΠΑ, ακόμα και όταν το 1955 η Σοβιετική Ενωση θα προχωρήσει σε μονομερή και σε βάρος της μέτρα μείωσης. Αλλεπάλληλες προτάσεις και πρωτοβουλίες για εξομάλυνση των διμερών σχέσεων με τις ΗΠΑ, οι οποίες εμπνέουν τους αγώνες των φιλειρηνικών λαών και προοδευτικών κινημάτων και τελικά υιοθετούνται από τον ΟΗΕ. Αντίθετα, όλο αυτό το διάστημα ο ιμπεριαλισμός δε σταμάτησε να υποσκάπτει τις προσπάθειες αφοπλισμού και ειρήνης, με στόχο την υπονόμευση της αμυντικής ικανότητας του σοσιαλιστικού συστήματος.

Σημαντική ήταν επίσης η πολύμορφη επίδραση, που ασκούσε ο σοσιαλισμός σε όλες τις πτυχές του καπιταλιστικού συστήματος: στην οικονομία, την πολιτική, τον κοινωνικό τομέα. Τα επιτεύγματα των σοσιαλιστικών χωρών υποχρέωναν το καπιταλιστικό σύστημα σε αναπροσαρμογές, υποχωρήσεις απέναντι στο εργατικό και συνδικαλιστικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών. Ασκούσαν μια σοβαρή και ποικιλότροπα θετική, ελκτική δύναμη στους εργαζόμενους και τα μαζικά κινήματα.

Η εμφάνιση του σοσιαλισμού, αρχικά σε μια χώρα και μετά σε ομάδα χωρών, και η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, σήμανε ταυτόχρονα την εγγύηση πρωτοφανών για την εποχή εκείνη πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Την ικανοποίηση σε μαζική κλίμακα στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως της εργασίας, της δωρεάν ιατρικής περίθαλψης και της παιδείας, της παροχής φθηνών υπηρεσιών από το κράτος, της κατοικίας, της πρόσβασης στις πνευματικές και πολιτιστικές αξίες.

Η ριζική εξάλειψη της τρομερής κληρονομιάς του αναλφαβητισμού και ο εκμηδενισμός της ανεργίας αποτελούν δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα.1 Στη Σοβιετική Ενωση πάνω από τα 3/4 των εργαζομένων είχαν αποκτήσει ανώτατη, πλήρη μέση μόρφωση όταν στις ΗΠΑ υπάρχουν ακόμα σήμερα 23 εκατομμύρια, επίσημα αναγνωρισμένοι αναλφάβητοι.

Η ΕΣΣΔ, ακόμη και στην εικοσιτετράχρονη, πριν από το Β παγκόσμιο πόλεμο, πορεία της, πραγματοποίησε άλματα αιώνων στη βιομηχανική και οικονομική της ανάπτυξη.

Η φροντίδα για την προστασία των πνευματικών αξιών, των μνημείων του πολιτισμού και του ιστορικού παρελθόντος ήταν φροντίδα του ίδιου του σοβιετικού κράτους και της λαϊκής εξουσίας. Είναι ιστορικής σημασίας γεγονός, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση έκανε τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού κτήμα όλων των εργαζομένων. Μετά το Λούβρο και το Βατικανό, το Ερμιτάζ ήταν η πρώτη συλλογή στον κόσμο προσιτή στο λαό, αμέσως μετά την επανάσταση, όταν ακόμα ο λαός πεινούσε, κρύωνε, περπατούσε ξυπόλυτος και ήταν αναλφάβητος. Η πολιτιστική επανάσταση αποτελούσε αναπόσπαστο στοιχείο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.2

Στη Σοβιετική Ενωση, από το 1956, εφαρμοζόταν καθεστώς 7ωρης και 6ωρης εργάσιμης ημέρας, πενθήμερη εργάσιμη εβδομάδα. Σε όλους τους εργαζόμενους εξασφαλίζονταν μέρες εβδομαδιαίας ανάπαυσης και ετήσιες άδειες με αποδοχές. Η εργάσιμη εβδομάδα στη Σοβιετική Ενωση ήταν μια από τις μικρότερες στον κόσμο. Αλλαξε και το περιεχόμενο του ελεύθερου χρόνου. Για την αξιοποίησή του, η λαϊκή εξουσία είχε δημιουργήσει και τις ανάλογες προϋποθέσεις, όπως αναπαυτήρια, δίκτυο πολιτιστικών, ενημερωτικών και υγειονομικών ιδρυμάτων. H κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων ήταν φροντίδα πρώτης προτεραιότητας του σοσιαλιστικού κράτους. Δημιουργήθηκε το καθολικό σύστημα συνταξιοδότησης. Σημαντική ιδιομορφία του συστήματος ήταν το χαμηλό όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση (55 χρόνια για τις γυναίκες, 60 για τους άνδρες). Η χρηματοδότηση των ταμείων εξασφαλιζόταν από τον κρατικό προϋπολογισμό και τις ασφαλιστικές εισφορές των επιχειρήσεων και ιδρυμάτων. Ανάλογες συνθήκες επικρατούσαν και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες.

Ο εργαζόμενος άνθρωπος στις σοσιαλιστικές χώρες δε δοκίμαζε τις γνωστές αγωνίες και τα προβλήματα, που γνώρισαν και γνωρίζουν οι εργαζόμενοι των καπιταλιστικών χωρών, όπως η ανεργία, η ακρίβεια, η ανασφάλεια, η εργοδοτική καταπίεση, υποτίμηση και περιφρόνηση, η κοινωνική εγκληματικότητα. (3)

Η πορεία συνένωσης των εθνοτήτων και μειονοτήτων σε ένα ενιαίο κράτος δημιούργησε παράλληλα τις προϋποθέσεις της συνειδητοποίησης της ιδιαίτερης εθνικής ταυτότητας, της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του κάθε χωριστού λαού στα πλαίσια του ενιαίου σοσιαλιστικού κράτους, φαινόμενο φυσιολογικό. Επόμενα ο σεβασμός αυτών των ιδιαιτεροτήτων μπορεί και πρέπει να συμβαδίζει με την πορεία ενοποίησης. Σε διαφορετική περίπτωση καλλιεργείται το έδαφος για χαλάρωση ή και άμβλυνση του αισθήματος της ενότητας ιδιαίτερα σε στιγμές που δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα και με σωστό τρόπο συσσωρευμένα προβλήματα, όπως συνέβη στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Στην κρίσιμη στιγμή, σε συνθήκες γενικής πισωδρόμησης οι εθνικές ιδιομορφίες και ιδιαιτερότητες με την κατάλληλη αξιοποίηση από τις ιμπεριαλιστικές και τις αντεπαναστατικές δυνάμεις στο εσωτερικό μετατράπηκαν εύκολα σε εθνικιστικές και σοβινιστικές απόψεις, επανεμφανίστηκαν αναζωογονημένες έχθρες και διχόνοιες που είχαν καλλιεργηθεί στα προεπαναστατικά χρόνια, οδήγησαν λαούς και εθνότητες που για εφτά δεκαετίες έζησαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους ειρηνικά και δημιουργικά σε εμφύλιους σπαραγμούς και αιματοχυσίες.

Με την ίδρυση, το 1949, του Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (Σ. Ο. Α. ) εμφανίστηκε ένας νέος, άγνωστος ως τότε τύπος διεθνών σχέσεων, που βασιζόταν στις αρχές της ισότητας, των αμοιβαίων πλεονεκτημάτων και της αδελφικής αλληλοβοήθειας. Αν δεν υπήρχε το Σ. Ο. Α., οι διμερείς σχέσεις των σοσιαλιστικών χωρών δε θα ήταν ικανές να συμβάλουν στην ανάπτυξή τους. Θα ήταν περισσότερο εκτεθειμένες στις πολιτικές και τις οικονομικές πιέσεις της ΕΟΚ και των άλλων ιμπεριαλιστικών χωρών.

Το Σ. Ο. Α. άνοιξε το δρόμο για την οργάνωση διεθνών, κλαδικών οικονομικών οργανώσεων και κοινών επιχειρήσεων των χωρών του σοσιαλισμού. Η γενικότερη συμβολή του ΣΟΑ στην ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των σοσιαλιστικών χωρών και του σοσιαλιστικού συστήματος ήταν σημαντική.. Οι χώρες μέλη του ξεκινούσαν από χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης και δε διέθεταν τους συσσωρευμένους πόρους των καπιταλιστικών χωρών, που είχαν αποκτήσει σε μια μακρότατη πορεία και στη βάση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Οι κατακτήσεις που αναμφισβήτητα σημειώθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες, σε σύγκριση με το σημείο εκκίνησής τους, αλλά και σε σύγκριση με τη ζωή των εργαζομένων στον καπιταλιστικό κόσμο, αποδεικνύουν ότι ο σοσιαλισμός έχει εγγενείς δυνατότητες για συνεχή βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Οπως απέδειξαν τα γεγονότα, οι κατακτήσεις δεν πραγματοποιούνται αυτόματα και μηχανιστικά, αλλά κάτω από την ορθή - σε κάθε φάση και βαθμίδα εξέλιξης - πολιτική των κομμουνιστικών κομμάτων και των οργάνων της σοσιαλιστικής εξουσίας και με προϋπόθεση την ενεργητική συμμετοχή των λαών στην οικοδόμηση του νέου αυτού συστήματος. Λάθη και παρεκκλίσεις, παραβιάσεις αρχών, αλλά και οι τεράστιες δυσκολίες εξ αιτίας της σκληρής αναμέτρησης με το καπιταλιστικό σύστημα, μπορεί να αποτελέσουν παράγοντα επιβράδυνσης και στασιμότητας.

Πέρα και ανεξάρτητα από τα προβλήματα και τις αδυναμίες που εμφανίστηκαν, αντικειμενικού και κυρίως υποκειμενικού χαρακτήρα, ο 20ως αιώνας θα περάσει στην ιστορία, ως ο αιώνας που σφραγίστηκε από την πρώτη, μεγάλη και ιστορική απόπειρα της ανθρώπινης κοινωνίας να αποτινάξει τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και να αποκτήσει την ανεπανάληπτη, πολύτιμη πείρα, ώστε να πραγματοποιήσει το τεράστιο άλμα του σοσιαλισμού στην πορεία για την κομμουνιστική κοινωνία.