Η μελέτη της πείρας του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε στον 20ό αιώνα προσφέρει πολλά στοιχεία για την ανάπτυξη, τον εμπλουτισμό της, τη μελέτη των εξελίξεων σε όλο τον κόσμο. Τα επιτεύγματα, αλλά και τα λάθη οποιασδήποτε φύσης και προέλευσης, έχουν μεγάλη διδακτική πείρα, που οι κομμουνιστές δεν την είχαν όταν έθεταν για πρώτη φορά σε κίνηση την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας. Δίνουν ερεθίσματα για μελέτη και εμβάθυνση, δημιουργική ανάπτυξη της θεωρίας στην εξελισσόμενη πραγματικότητα με τις αντιθέσεις της. Επιτρέπουν διδάγματα για αποφυγή λαθών, ακονίζουν τη σκέψη, την πείρα, προσφέρονται για έρευνες στο τομέα της επιστήμης και της τεχνικής.

Η επιστημονική θεωρία του σοσιαλισμού με την ανάπτυξη της σε όλα τα συστατικά της είναι δύναμη που εφοδιάζει τις λαϊκές δυνάμεις με τη δυνατότητα να κυριαρχούν με τη γνώση στα σύνθετα και νέα προβλήματα. Η τεχνολογική και πολιτιστική επανάσταση πρέπει να αποτελεί οργανικό και προωθητικό μέρος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η κοινωνία του καπιταλισμού, ακόμα και σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες, υποκειμενικές κρίσεις των ένθερμων υποστηρικτών του, διέρχεται βαθύτατη κρίση χωρίς διέξοδο. Τα ίδια τα θεμέλια του καπιταλισμού είναι ναρκοθετημένα. Η εργατική τάξη με τους κοινωνικούς συμμάχους της θα αποδειχτεί για άλλη μια φορά ο νεκροθάφτης του καπιταλισμού - όπως τόνιζε ο Μαρξ - ανατρέποντας και εγκαθιδρύοντας το σοσιαλισμό. Η προσωρινή ήττα όχι μόνο δεν αποκλείει, αλλά προετοιμάζει τη νίκη, αρκεί να αξιοποιηθούν ορθά τα συμπεράσματά της.

Αυτή είναι μια σοβαρή διαφορά των κομμουνιστών από εκείνους που δε γνωρίζουν ή δε συμφωνούν συνειδητά με τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού, με τη διαλεκτική κίνηση της ιστορίας και της ανθρωπότητας συνολικά.

Η βασική αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας, η ιμπεριαλιστική εξάρτηση και καταπίεση, οι νεοαποικιοκρατικές μορφές που έχουν επιβληθεί στις διεθνείς σχέσεις στοιχειοθετούν αντικειμενικά σήμερα την αναγκαιότητα και το ρεαλισμό της ανατροπής του καπιταλισμού, της επαναστατικής αλλαγής για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής κοινωνίας.

Η αλματώδης άνοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, η τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων δε χωράει στις ασφυκτικά στενές εκμεταλλευτικές καπιταλιστικές σχέσεις. Η διεθνοποίηση της δράσης του κεφαλαίου, η μετάβαση από τις εθνικές κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις στις υπερεθνικές δείχνει την αναντιστοιχία ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και στις παραγωγικές δυνάμεις. Η παγκόσμια ιστορική εξέλιξη, οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν υπερβεί τα όρια του καπιταλισμού, έχει ωριμάσει αντικειμενικά η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού.

Στον ιμπεριαλισμό εκδηλώνονται σήμερα όλες οι εσωτερικές και εξωτερικές αντιθέσεις του στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι ακόμα πιο έκδηλη η ανισόμετρη ανάπτυξη του παγκόσμιου καπιταλισμού, η αντιδραστικότητά του γίνεται πιο έντονη.

Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος του στέρησε το προπέτασμα καπνού για το δήθεν κομμουνιστικό κίνδυνο, με τον οποίο δικαιολογούσε τους εξοπλισμούς, τις επεμβάσεις, την εξαπόλυση τοπικών πολέμων έως και την απειλή για παγκόσμιο θερμοπυρηνικό πόλεμο. Προκάλεσε κρίση του κομμουνιστικού κινήματος, γενική υποχώρηση του εργατικού και φιλειρηνικού κινήματος, άνοιξε διάπλατα το δρόμο για νέους τοπικούς πολέμους και επεμβάσεις με στόχο την αναδιανομή αγορών, κρατών, ολόκληρων περιοχών πάνω στη γη.

Η υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος, η κρίση του κομμουνιστικού κινήματος οδήγησαν στην υποχώρηση του υποκειμενικού παράγοντα που θα αξιοποιούσε και θα έθετε σε κίνηση τη διαδικασία αντικατάστασης του καπιταλισμού σε πολλές χώρες, που σήμερα είναι αντικειμενικά ώριμη.

Το κύριο πρόβλημα είναι η δράση για τη διαμόρφωση των υποκειμενικών προϋποθέσεων της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ο καθημερινός αγώνας για τα άμεσα και πιεστικά προβλήματα που συγκινούν το λαό μας μπορεί και πρέπει να εντάσσεται οργανικά σε μια τέτοια προοπτική, πολύ περισσότερο αφού ο καπιταλισμός σήμερα προσκρούει σε αφάνταστες δυσκολίες και ορισμένα απαγορευτικά εμπόδια για παραχωρήσεις στο λαϊκό κίνημα, στα λαϊκά στρώματα.

Από τα πιο πολύτιμα διδάγματα είναι ότι η σοσιαλιστική επανάσταση, όπως και το δημιουργικό της έργο, η οικοδόμηση της αρχικής φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας, της σοσιαλιστικής, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί "χωρίς την αυτοτελή ιστορική δημιουργικότητα της πλειοψηφίας του πληθυσμού και πρώτα απ' όλα της πλειοψηφίας των εργαζομένων". (24) Καθορίζεται από το επίπεδο της πολιτικής ωριμότητας της εργατικής τάξης και των εργαζομένων στις σύγχρονες συνθήκες, από την κατανόηση και συνειδητοποίηση των συμφερόντων τους, από το βαθμό απελευθέρωσής τους από την ιστορική μοιρολατρία.

Η πολιτική συμμαχιών του Κόμματος και της εργατικής τάξης είναι από τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας, γιατί παίζει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών προϋποθέσεων για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, για την επίλυση του βασικού προβλήματος, που είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, δίχως την οποία δεν είναι δυνατό να αρχίσουν να πραγματοποιούνται ριζικοί κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί.

Οι ευθύνες του κομμουνιστικού κόμματος δε σταματούν με την αίσια έκβαση της πάλης για το σοσιαλισμό. Αντίθετα αυξάνουν συνεχώς στην πορεία οικοδόμησης της νέας κοινωνίας.

Από τα πιο βασικά προβλήματα του κόμματος είναι να διατηρεί και να ενισχύει συνεχώς τους δεσμούς του με την εργατική τάξη, το λαό γενικότερα. Να στηρίζεται στην πείρα και στις πρωτοβουλίες του λαού, να καλλιεργεί μέσα και από το δικό του παράδειγμα τη σοσιαλιστική, κομμουνιστική συνείδηση, την υποχρέωση και την ευθύνη της υπεράσπισης του σοσιαλισμού από κάθε μορφής λάθη, παρεκκλίσεις, στρεβλώσεις, υποχωρήσεις στις δυσκολίες και στην πολυπλοκότητα των νέων καθηκόντων.

Η διεύθυνση της νέας κοινωνίας και της ανάπτυξής της αναβαθμίζει συνεχώς το ρόλο του κομμουνιστικού κόμματος, που βεβαίως δεν πρέπει να εννοείται ως ρόλος υποκατάστασης ή ταύτισης με το σοσιαλιστικό κράτος. Χρειάζεται να διδαχθούμε από λάθη που έγιναν και να εμβαθύνουμε στην ορθή σχέση του κόμματος με τα κρατικά και οικονομικά όργανα, τις κοινωνικές οργανώσεις, ώστε να αναπτύσσεται, να δυναμώνει, να τελειοποιείται στην πορεία της οικοδόμησης η δημιουργική δραστηριότητα των μαζών στη διεύθυνση της παραγωγής των κρατικών και κοινωνικών υποθέσεων. Η υποκατάσταση των κρατικών και κοινωνικών οργανώσεων στο όνομα του ιδιαίτερου ρόλου που ασκεί το Κομμουνιστικό Κόμμα στο σοσιαλιστικό πολιτικό σύστημα οδηγεί στη δέσμευση των εγγενών δυνατοτήτων του σοσιαλισμού, την αποξένωση και την απάθεια, στον κίνδυνο σοβαρών λαθών που αδυνατίζουν τον σοσιαλισμό και ελαττώνουν την άμυνα και την υπεράσπισή του από κάθε είδους υπονόμευση.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει την πρώτη ευθύνη να πρωτοστατήσει, ώστε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες και στις ευθύνες της η νέα εξουσία, που αντιστοιχεί στον επιστημονικό όρο των κλασικών "δικτατορία του προλεταριάτου", χωρίς την οποία είναι αδύνατο το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Η νέα αυτή εξουσία βρίσκεται στον αντίποδα του αστικού πολιτικού συστήματος, το οποίο ανεξάρτητα από τη μορφή και τις μεθόδους διακυβέρνησης, είναι δικτατορία της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας που σήμερα έχει τη μορφή των πολυεθνικών μεγαθηρίων, με υπηρέτες κυβερνήσεις και κόμματα, που στηρίζουν και διαχειρίζονται το καπιταλιστικό σύστημα. Πρόκειται για μια κοινωνική μειοψηφία που σφετερίζεται τα μέσα παραγωγής και πλουτίζει από την υπεραξία της ανθρώπινης εργασίας.

Η νέα πολιτική εξουσία, της δικτατορίας του προλεταριάτου, πρέπει να δικαιώσει στην πράξη την αποστολή της ως εξουσία της εργατικής τάξης η οποία μαζί με τους συμμάχους της καλείται να πραγματοποιήσει τα γιγάντια καθήκοντα οικοδόμησης του σοσιαλισμού εφαρμόζοντας πλατιά δημοκρατία για τους εργαζόμενους, οι οποίοι για πρώτη φορά αποκτούν τη δύναμη να υπερνικήσουν την αντίσταση των εκμεταλλευτριών τάξεων και των ιμπεριαλιστών. Να δικαιώσει τον όρο "προλεταριακή εξουσία" δημιουργώντας τους όρους και τις προϋποθέσεις για να κατακτήσει ηγετικό ρόλο στην κοινωνία η εργατική τάξη σε συμμαχία με τα άλλα καταπιεσμένα στο καπιταλισμό κοινωνικά στρώματα, την αγροτιά, τους μικρομεσαίους, τη ριζοσπαστική διανόηση. Αντικειμενική βάση του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης είναι η θέση της στην παραγωγική διαδικασία του καπιταλισμού και η ικανότητά της να πραγματοποιεί την ουσία της εργατικής εξουσίας που είναι η συμμαχία της με όλους τους εργαζόμενους και τις αντιιμπεριαλιστικές, αντικαπιταλιστικές δυνάμεις.

Οι όποιες αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, η αλματώδης ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με την αξιοποίηση της ΕΤΕ δεν αλλάζει την ουσία του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης.

Η μορφή της νέας εξουσίας καθορίζεται κύρια από την ταξική της ουσία, θα επηρεάζεται όμως και από τη δράση άλλων παραγόντων, όπως η διάταξη των ταξικών δυνάμεων, το επίπεδο της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης, ο συσχετισμός σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, το επίπεδο της πολιτικής συνειδητότητας του λαού, οι εθνικές ιδιομορφίες.

Η δημοκρατική σχέση με άλλα κόμματα και κοινωνικοπολιτικές οργανώσεις που επιθυμούν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, η φροντίδα για την ορθή λειτουργία της άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ο έλεγχος της δράσης του κόμματος από την εργατική τάξη και το λαό γενικότερα, είναι ζητήματα θεμελιακής σημασίας. Αποτελούν τη βάση για τη διαλεκτική σχέση πολιτικής πρωτοπορίας και λαού.

Η πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού έδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός, όσο διατηρεί ισχύ στις παγκόσμιες υποθέσεις, διαθέτει δύναμη, οργάνωση και συντονισμένα μέσα κυριαρχίας για να δυσχεραίνει την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Οι διεθνείς σχέσεις, η εξωτερική πολιτική δε διαχωρίζονται εξάλλου με στεγανά από την εσωτερική κατάσταση, τις εξελίξεις στο εσωτερικό των σοσιαλιστικών κοινωνιών. Εξωτερικοί παράγοντες, αν δεν αντιμετωπιστούν ορθά, μπορεί να εξελιχθούν επιπλέον σε εσωτερικά προβλήματα και εσωτερικούς παράγοντες που πλήττουν το δυναμισμό της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η πείρα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και οι διεθνείς εξελίξεις δείχνουν, ότι έχει ιδιαίτερη σημασία η μελέτη των προβλημάτων του κρατικού σχεδιασμού και των οικονομικών μοχλών για τη διεύθυνση της οικονομίας.