Αλλά ο πόλεμος ήταν προ των πυλών. Η φασιστική Ιταλία και η ναζιστική Γερμανία ετοιμάζονταν. Οταν η Ιταλία επιτέθηκε στην Ελλάδα το κτίριο επιτάχθηκε από την κυβέρνηση, για να στεγαστούν κρατικές υπηρεσίες και όταν εισέβαλαν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το κτίριο επιτάσσεται από τους Γερμανούς. Τα υπόγεια μετατρέπονται σε κρατητήρια της Γκεστάπο, ουσιαστικά ένα τμήμα μεταγωγών, πριν τη μεταφορά των κρατουμένων σε φυλακές - κολαστήρια στην Ελλάδα και τη Γερμανία. Οι βαριές σιδερένιες πόρτες και οι πνιγηροί στενοί θάλαμοι των δύο υπογείων ήταν ό,τι καταλληλότερο για το πνίξιμο κάθε αντιδραστικής και επικίνδυνης φωνής.

Μια από αυτές τις βαριές πόρτες, ανοίξαμε, για να γυρίσουμε μισό αιώνα πίσω. Η βαριά μυρωδιά της υγρασίας και η πνιγηρή αίσθηση της απομόνωσης, ο φόβος για το αύριο είναι ακόμα εκεί. Ημέρες φρίκης, εικόνες φρίκης χαραγμένες με ονόματα, στίχους, ημερομηνίες και σκίτσα στους τοίχους και τις πόρτες. Πεταμένες δεξιά και αριστερά, στα πιο απίθανα μέρη, μέσα στις δεξαμενές, στις εσοχές των θυρών και όπου αλλού τεχναζόταν ο ανθρώπινος νους που έψαχνε έναν τρόπο διαφυγής ή επικοινωνίας με τον... επάνω κόσμο. Γράμματα που δεν έφτασαν ποτέ, ολιγόλογα σημειώματα, αποκόμματα εφημερίδων, πακέτα από τσιγάρα, σπίρτα, χαρτιά από καραμέλες, δύο κύπελλα, μία κονσέρβα ιταλικής προέλευσης, μία ταμπακιέρα, σφαίρες, τμήμα χειροπέδης, ξυραφάκια, μία ξιφολόγχη, ένα δαχτυλίδι, που βρέθηκε στις λάσπες των υπονόμων κ. ά.Οι συντηρητές που δούλεψαν ένα χρόνο εκεί χρειάστηκε να ψάξουν σπιθαμή προς σπιθαμή τα δύο υπόγεια. Κι έπειτα να διατηρήσουν και να συντηρήσουν τα ευρήματα. Το χάρτινο υλικό εξαιρετικά ευαίσθητο και σε διαδικασία αποσύνθεσης παρουσίαζε, οξειδώσεις, σκόνη, κηλίδες υγρασίας, βιολογικές και μηχανικές αλλοιώσεις. Η αφαίρεση των ακαθαρσιών και η αποκατάσταση των μηχανικών φθορών ήταν ο στόχος των εργασιών συντήρησης. Ανάλογα προβλήματα είχαν και τα μεταλλικά αντικείμενα που βρέθηκαν σε κατάσταση προχωρημένης διάβρωσης της επιφανείας τους.

Ολα αυτά τα αντικείμενα σήμερα είναι τοποθετημένα σε προθήκες στο δεύτερο θάλαμο του πρώτου υπογείου. Αλλά, εδώ και λίγο καιρό χωρίς το δαχτυλίδι, την ξιφολόγχη και ένα πακέτο τσιγάρα.Πώς παραβιάστηκαν οι προθήκες και τι απέγιναν τα κειμήλια ουδείς γνωρίζει. Ωστόσο, ήταν ακόμα στη θέση τους όταν αποφασίστηκε στο από πάνω κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής να εγκατασταθούν τα γραφεία της Εθνικής Τράπεζας, η οποία και έκανε τεχνικές εργασίες. Ποιος θα πάρει την ευθύνη για την αφαίρεση των μουσειακών και εκτιθέμενων αντικειμένων; Σημειώνουμε ότι από τότε που ξεκίνησαν τα έργα του Μετρό στην πλατεία Κοραή ο χώρος έπαψε να είναι επισκέψιμος. Αλλά δεν έπαψε και να χρήζει παρακολούθησης και φροντίδας. Η υγρασία άρχισε πάλι να εμφανίζεται, κυρίως στα κατώτερα τμήματα της τοιχοποιίας, απειλώντας τις εγχάρακτες ή ζωγραφισμένες πληροφορίες. Εντούτοις, κατά τη διάρκεια των εργασιών πραγματοποιήθηκαν οι μετρήσεις του ποσοστού υγρασίας και δόθηκαν οι προδιαγραφές για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Σπάνια σε ένα χώρο της νεότερης ιστορίας είναι τόσες μαρτυρίες αποτυπωμένες στις επιφάνειες των τοίχων, των θυρών και των παραθύρων. Ισως σπάνια η ανθρώπινη αγωνία, ο φόβος, η ελπίδα για ελευθερία, η οργή, η νοσταλγία έχουν εκφραστεί με τέτοια συμπύκνωση συναισθημάτων και σκέψεων σε απλές γραμμές τραβηγμένες με μολύβι ή χαραγμένες με ό,τι αιχμηρό βρισκόταν πρόχειρο εκείνες τις στιγμές. "Μαυροματάκης εκτελέστηκε εν υπογείω", γράφεται κάπου και έτσι μαθαίνουμε ότι τα κρατητήρια είχαν και τέτοια χρήση. Κατεβαίνοντας μια σκοτεινή σκάλα βρισκόμαστε στο δεύτερο υπόγειο. Στο δάπεδο διακρίνονται ακόμα τα ίχνη των τοίχων που είχαν χτιστεί, προκειμένου οι ενιαίοι χώροι να μετατραπούν σε μικρές απομονώσεις. Οι τοίχοι είναι απ' άκρη σ' άκρη χαραγμένοι. Πρέπει να πούμε ότι οι Γερμανοί καταχτητές είχαν τρεις φορές βάψει τους τοίχους, καλύπτοντας σημειώματα και ζωγραφιές των κρατουμένων. Στα δύο πρώτα στρώματα της ώχρας μπορούσαν να χρησιμοποιούν μολύβι. Αλλά το τελευταίο στρώμα, σκούρο γκρίζο, τους ανάγκασε να καταφύγουν στα αιχμηρά αντικείμενα. Με αυτό είναι καλυμμένη η μεγαλύτερη έκταση των τοίχων και χρειάζονται πραγματικά πολλές ώρες, για να παρατηρήσει κανείς την ποικιλία των μηνυμάτων.

Οι κρατούμενοι από το τραμ, που το σταμάτησαν οι Γερμανοί. Ηταν οι "σαλταδόροι" και ένας απ' αυτούς χάραξε το τραμ στον τοίχο. Αλλού βλέπουμε τα αποτυπώματα πιτσιρικάδων, αυτών που παραμόνευαν στα γερμανικά καμιόνια για να αρπάξουν ό,τι βρουν. Η Κατερίνα και η Φιλιώ "αδίκως φυλακισθείσες". Ενα μουσικό θέμα με νότες και μουσικά όργανα, ένα καράβι ζωγραφισμένο στο πρώτο στρώμα και δίπλα η υπογραφή του δημοσιογράφου και φωτογράφου της εποχής Πέτρου Πουλίδη, με ημερομηνία 14/7/44. Η λέξη "νερό" γραμμένη παντού. Σκίτσα, προσωπογραφίες, γυναικείες φιγούρες και εκ του φυσικού αναπαραστάσεις, ένα ντιβάνι και δύο κρατούμενοι, ένας κάθεται σκεφτικός και ένας άλλος ξαπλώνει. Σε μια ξύλινη πόρτα ένα πρόσωπο που μοιάζει με τον Χίτλερ και κάπου αλλού ο Μουσολίνι. Και πιο πέρα ποιήματα, στιχάκια, πρόχειρα φτιαγμένα της στιγμής ρεμπέτικα "Ανάθεμα που με 'καναν να τρέχω μες στους δρόμους/ και άδικα να υποστώ του Γερμανού τους νόμους". "24 ώρες χωρίς φαϊ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί", γράφει κάποιος. Κι ένας άλλος "Εχαι Θάρρος". Εκατοντάδες ονόματα και ημερομηνίες, όλα καταλογογραφημένα στα αρχεία της Εθνικής Ασφαλιστικής. Ενας θησαυρός που σίγουρα χρειάζεται ιστορική αποτίμηση. Κι όμως ίσως κανένα από αυτά τα ονόματα δεν είναι πραγματικό. Το βέβαιο είναι πώς όσοι βρέθηκαν εκεί όχι από τις μαζικές προσαγωγές πολιτών που έκαναν συχνά οι Γερμανοί, αλλά εξ αιτίας της δράσης τους στην Εθνική Αντίσταση, απέφευγαν να δηλώσουν την ταυτότητά τους. Την πληροφορία μάς τη δίνει ο σημερινός γραμματέας της ΠΕΑΕΑ, Φοίβος Τσέκερης που προσήχθη στην Κομαντατούρ τον Ιούλιο του '43. "Κάποιος με είπε Περικλή και από τότε έτσι με φώναζαν". Πάντως, όπως μας λένε οι υπεύθυνοι για το χώρο από την Εταιρεία, Β. Σοφός και Σ. Λευθεριώτης, στο μέλλον θα αναζητηθούν οι άνθρωποι που άφησαν τα ονόματά τους στους τοίχους.