Η φύση είναι γεμάτη με παράξενα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές ζώων, που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της βιολογικής εξέλιξης. Αν οι προβοσκίδες των ελεφάντων, ή τα υπερβολικά απομακρυσμένα μάτια των σφυροκέφαλων καρχαριών είναι μερικές τέτοιες παραξενιές, το ανθρώπινο κλάμα δεν είναι λιγότερο παράξενο και μοναδικό.

Σε μας τους ανθρώπους, βέβαια, δε φαίνεται παράξενο. Κλαίμε ή βλέπουμε να κλαίνε άλλοι άνθρωποι συχνά. Αρχίζουμε μάλιστα να κλαίμε μόλις βγούμε στον κόσμο από την κοιλιά της μητέρας μας. Αλλά δεν είναι το γοερό κλάμα μοναδικό στο ανθρώπινο είδος. Η ιδιομορφία βρίσκεται στα δάκρυα που το συνοδεύουν. Κι άλλα ζώα κλαψουρίζουν, βογκούν ή ουρλιάζουν, αλλά κανένα δε χύνει συναισθηματικά δάκρυα, ούτε καν οι κοντινότεροι συγγενείς μας, τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά. Οι πίθηκοι έχουν δακρυικούς πόρους, όπως και άλλα ζώα, αλλά η χρησιμότητά τους περιορίζεται στον καθαρισμό και την ίαση των ματιών τους.

Ομως, στην περίπτωση των ανθρώπων, κάποια στιγμή πριν πολύ καιρό, ένας από τους προγόνους μας ανέπτυξε μια νευρωνική σύνδεση μεταξύ των δακρυικών αδένων που παράγουν τα δάκρυα και των τμημάτων του εγκεφάλου που νιώθουν, αισθάνονται και εκφράζουν βαθιά αισθήματα. Οπως όλες οι φυσικές μεταλλάξεις, αυτή που οδήγησε στα δάκρυα ήταν ένα γενετικό λάθος, αλλά ένα λάθος που λειτούργησε θετικά. Αν δε βελτίωνε την ικανότητα επιβίωσης των προγόνων μας που το κληρονόμησαν, τότε η φυσική επιλογή θα το αφαιρούσε από το ανθρώπινο γονιδίωμα πολύ σύντομα. Ποια πλεονεκτήματα έχει, λοιπόν, το υγρό κλάμα των ανθρώπων;

Οι λόγοι που κλαίμε είναι πολλοί. Ξεκινούν από τους πρωτόγονους λόγους - ένας πόνος ή ερεθισμός - και φτάνουν στους πιο περίπλοκους και μυστηριώδεις, αυτούς που σχετίζονται με το ανώτερο επίπεδο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων που τους επιτρέπει να σχηματίσουν κοινωνικές ομάδες και να συνδεθούν μεταξύ τους με τρόπο που κανένα άλλο ζώο δεν μπορεί. Αυτός ο ισχυρός δεσμός τελικά βοήθησε τους προγόνους μας να επιβιώσουν και να εξαπλωθούν στον πλανήτη.

Το μωρό του ανθρώπου μετά τους τρεις ή τέσσερις πρώτους μήνες της ζωής του μαθαίνει να γελάει και να χειρονομεί, αποκτώντας νέα εκφραστικά μέσα, που περιορίζουν τη χρήση του κλάματος για κάθε ανάγκη. Καθώς πλησιάζει στα πρώτα του γενέθλια κλαίει λιγότερο και στην πορεία διαφοροποιεί το κλάμα του σε ένα είδος που σηματοδοτεί σωματικό πόνο και σε ένα άλλο που σχετίζεται με πείνα, άβολη κατάσταση, ή τον πόνο του χωρισμού. Οι ρίζες του κλάματος είναι κοινές με τις κραυγές και τα ουρλιαχτά άλλων ζώων, που συνεχίζουν να τα χρησιμοποιούν ως τον πρωτεύοντα τρόπο επικοινωνίας μεταξύ τους.

Ηλεκτρομυογραφικές έρευνες δείχνουν ότι οι μύες που σχετίζονται με το τρέμουλο στο σαγόνι, το σφίξιμο στο λαιμό και τη βύθιση των γωνιών των χειλιών πριν κλάψουμε είναι σχεδόν αδύνατο να ελεγχθούν συνειδητά. Επιπλέον, παιδιά που γεννήθηκαν χωρίς τις φυσιολογικές δομές πάνω από το μεσεγκέφαλο, μπορούν να κλάψουν, γεγονός που δείχνει ότι οι ρίζες του κλάματος ξεκινούν βαθιά στην εξελικτική πορεία του χόμο σάπιενς, σε μια εποχή πριν την εμφάνιση της ομιλίας και της συνειδητής σκέψης.

Καθώς μεγαλώνουμε, τα βαθύτερα συναισθήματα που γεννά η ωριμότητα, αναμειγνύονται με τους ενστικτώδεις μηχανισμούς και τα μηνύματα που μεταφέρει το κλάμα μας επεκτείνονται πέρα από τα βασικά για την επιβίωση. Η βαθύτερη φυσιολογία συνεχίζει να λειτουργεί, αλλά έχει πια περιπλεχτεί με τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες και τις διαρκώς αυξανόμενες συναισθηματικές μας ανάγκες. Αυτή η αλλαγή σημαίνει ότι τα δάκρυα παίζουν τώρα μεγαλύτερο ρόλο, ως ένδειξη προς τους άλλους ότι τα συναισθήματά μας είναι βαθιά και γνήσια.

Τα συναισθηματικά δάκρυα είναι ένα από τα τρία είδη δακρύων που χύνουν οι άνθρωποι. Τα άλλα δύο έχουν παραπλήσια μεταξύ τους χημεία, αλλά επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες. Τα βασικά δάκρυα πλένουν τα μάτια μας κάθε φορά που τα ανοιγοκλείνουμε. Τα αντανακλαστικά δάκρυα αναβλύζουν όταν γρατσουνιστούν ή ερεθιστούν από τους ατμούς των κρεμμυδιών. Αλλά τα συναισθηματικά δάκρυα έχουν τελείως διαφορετικό χημικό προφίλ από τα άλλα δύο είδη. Περιέχουν 20 - 25% περισσότερα είδη πρωτεϊνών, 4 φορές περισσότερο κάλιο και 30 φορές περισσότερο μαγγάνιο. Βρίθουν επίσης από ορμόνες, όπως η αδρενοκορτικοτροπίνη που παράγεται στον οργανισμό μας σε συνθήκες στρες και η προλακτίνη, που ελέγχει τους υποδοχείς των νευροδιαβιβαστών στους δακρυγόνους αδένες.

Οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει αν τα συναισθηματικά δάκρυα είναι αποτέλεσμα της αναστάτωσης ή της προσπάθειας του οργανισμού να επανέλθει στην ήρεμη κατάσταση. Ερευνες με προσωρινή παράλυση των νεύρων του συμπαθητικού νευρικού συστήματος (αυτού που προκαλεί ένταση) και στη συνέχεια του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος (αυτού που προκαλεί χαλάρωση) έδειξαν ότι κλαίμε περισσότερο όταν έχει κατασταλεί το συμπαθητικό σύστημα και λιγότερο όταν έχει κατασταλεί το παρασυμπαθητικό. Αρα τα δάκρυα φαίνεται να σχετίζονται περισσότερο με την προσπάθεια επαναφοράς σε φυσιολογική κατάσταση του οργανισμού, που βρέθηκε ξαφνικά σε ένταση για να αποφύγει π.χ. κάποιο θηρίο.

Ομως, κανένα από τα παραπάνω ευρήματα σχετικά με τη βιολογία των συναισθηματικών δακρύων δεν είναι αρκετό να εξηγήσει την ύπαρξή τους. Η ερμηνεία τους πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στην επίδραση της κοινωνικής ζωής, την περίοδο που ο άνθρωπος διαβιούσε μέσα στους κινδύνους της αφρικανικής σαβάνας. Οι συμμαχίες και οι ανταγωνισμοί μεταξύ των ομάδων πρωτόγονων έδιναν πλεονέκτημα σε εκείνες τις ομάδες που είχαν ισχυρούς δεσμούς. Οτιδήποτε ενίσχυε αυτούς τους δεσμούς, όπως η βελτίωση της ικανότητας επικοινωνίας μεταξύ τους μέσω της γλώσσας ή ακόμα και της γλώσσας του σώματος, άρα και των δακρύων, ήταν εξελικτικό πλεονέκτημα.

Σε ένα είδος που κοινωνικοποιήθηκε τόσο έντονα όσο το ανθρώπινο, τα δάκρυα ίσως παίζουν ρόλο ανάλογο με τα ψηλά πηδήματα της γαζέλας μπροστά στο λιοντάρι. Προκαλούν την προσοχή και θολώνουν την όραση. Μας χαρακτηρίζουν στην πιο ευάλωτη κατάσταση. Οταν χυθούν τα γνήσια συναισθηματικά δάκρυα, τα τείχη και οι άμυνες έχουν πέσει. Η εκπεμπόμενη «κραυγή» για συμπαράσταση από τους άλλους ανθρώπους είναι στεντόρεια.