Πέρα από το ποσοτικό μέρος της έρευνας ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερμηνευτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο τίθεται το πρόβλημα της μαθητικής διαρροής, καθώς και τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπισή του.

Τόσο στη συνέντευξη όσο και στη σχετική για την έρευνα έκδοση του ΠΙ γίνεται προσπάθεια να συσκοτιστούν τα πραγματικά αίτια της μαθητικής διαρροής, δηλαδή η ταξική διάρθρωση της κοινωνίας και ο ταξικός χαραχτήρας της εκπαίδευσης. Πουθενά δε γίνεται λόγος για το ότι η ρίζα των εκπαιδευτικών ανισοτήτων βρίσκεται στην κοινωνία, στην ταξική θέση της οικογένειας του μαθητή, και κρύβεται επιμελώς ότι η αντιεκπαιδευτική πολιτική φροντίζει να τις αναπαράγει.

Μέσα από ένα πλήθος «αιτιών» και παραγόντων χάνεται, συσκοτίζεται το κύριο και προκαλείται σύγχυση. Τα αποτελέσματα της παραπάνω κοινωνικής και εκπαιδευτικής πραγματικότητας, π.χ. η σχολική αποτυχία, η κακή επίδοση, η εργασία του μαθητή κλπ., παρουσιάζονται σαν αιτίες της μαθητικής διαρροής. Η δε εξατομικευμένη προσέγγιση του προβλήματος, η μεταφορά δηλαδή της ευθύνης στο άτομο, συγκαλύπτει πλήρως τις ευθύνες της ως τώρα αντιεκπαιδευτικής πολιτικής.

Ετσι προτείνονται σαν λύση του προβλήματος διάφορα προγράμματα, όπως η «ενισχυτική διδασκαλία», οι «καινοτόμες δράσεις» (βλέπε «ευέλικτες ζώνες» κ.ά.), εναλλακτικοί τύποι μάθησης που κοινό τους χαρακτηριστικό έχουν την αποκοπή του μαθητή από το κανονικό πρόγραμμα του σχολείου και την παροχή σ' αυτόν υποκατάστατων εκπαίδευσης. Πρόκειται για τα γνωστά σοσιαλδημοκρατικά «αντισταθμιστικά» μέτρα, που εφαρμόζονται δεκαετίες τώρα στην Ευρώπη χωρίς κανένα αποτέλεσμα ως προς τη μείωση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων.

Και για όσους εγκαταλείπουν το σχολείο υπάρχουν τα διάφορα «σχήματα εκπαίδευσης/κατάρτισης», η «διά βίου εκπαίδευση», τα σχολεία 2ηςευκαιρίας», η ψυχολογική στήριξη, η «άτυπη εκπαίδευση», η οποία πρέπει να τύχει «μεγαλύτερης αναγνώρισης», η συμμετοχή του νέου σε ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) «για την απόκτηση επαγγελματικής πείρας» (!) κ.ά. Ολα αυτά προκειμένου «να προσφέρουν στους νέους... ευκαιρίες για την άμβλυνση των διαφόρων μορφών κοινωνικού αποκλεισμού».

Στην πραγματικότητα με τα προγράμματα αυτά, που λειτουργούν ως υποκατάστατα του σχολείου, προσπαθούν να νομιμοποιήσουν την πολιτική των ταξικών φραγμών και να συγκαλύψουν τη μαθητική διαρροή.

Στο ερώτημα αν «είναι πάντα η διαρροή αρνητική», το ΠΙ υιοθετεί την άποψη «...είναι θέμα οπτικής γωνίας». Στη συνέχεια υποστηρίζει: «Από την άλλη πλευρά, με τη διά βίου εκπαίδευση εξασφαλίζεται μεγαλύτερη ευελιξία στην είσοδο και έξοδο σε εκπαιδευτικές δομές, οι όποιες ελλείψεις μπορούν να καλυφθούν εκ των υστέρων και ενδεχομένως το πρόβλημα της εγκατάλειψης του σχολείου, ακόμη και της υποχρεωτικής βαθμίδας, να μην έχει σήμερα και πολύ περισσότερο να μην έχει στο μέλλον την ίδια σημασία και βαρύτητα».

Το ζήτημα λοιπόν για τους ιθύνοντες δεν είναι να αντιμετωπιστεί η μαθητική διαρροή¹ αλλά να αναπτυχθεί το δίκτυο της «διά βίου εκπαίδευσης - κατάρτισης», προκειμένου να δίνουν στους νέους δεξιότητες άμεσης απόδοσης στην οικονομία της αγοράς.

Ολες οι έρευνες δείχνουν ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά διαρροής παρουσιάζονται στη μετάβαση από τη μια βαθμίδα στην άλλη, από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και από το Γυμνάσιο στο Λύκειο. Παρ' όλα αυτά το ΠΙ δεν κάνει την παραμικρή αναφορά για τη σημασία, για την αναγκαιότητα του ενιαίου σχολείου χωρίς το διαχωρισμό σε Δημοτικό - Γυμνάσιο - Λύκειο (δεν προτείνει να γίνει ενιαία ούτε καν η ήδη υποχρεωτική εκπαίδευση).

α) Η μισή περίπου μαθητική διαρροή στο Γυμνάσιο οφείλεται στους μαθητές που από το Δημοτικό δεν παρουσιάστηκαν καθόλου να φοιτήσουν στο Γυμνάσιο.

β) Τα αγόρια εγκαταλείπουν το Γυμνάσιο σε μεγαλύτερο ποσοστό (62%) απ' ό,τι τα κορίτσια (38%).

γ) Το ποσοστό διαρροής στις αγροτικές περιοχές είναι μεγαλύτερο απ' ό,τι στις αστικές.

δ) Η μαθητική διαρροή στο Ν. Αττικής είναι υψηλότερη από το μέσο όρο (ΜΟ) της χώρας και παρουσιάζει αυξητική τάση.

Το ΠΙ χρησιμοποίησε τη μέθοδο «Κόρτις»² για να καταγράψει τη μαθητική διαρροή. Δηλαδή παρακολούθησε τους μαθητές της Α' τάξης Γυμνασίου της γενιάς 2000-2001 έναν έναν, τι έκαναν μέχρι να τελειώσουν το Γυμνάσιο. Το ίδιο κάνει για το Λύκειο και τα ΤΕΕ. Σύμφωνα με το ΠΙ η μαθητική διαρροή στο Γυμνάσιο είναι 6,09%, στο Λύκειο 3,2%, στα ΤΕΕ 20,28% και η διαρροή συνολικά στη Δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο, Λύκειο, ΤΕΕ) 14,14% (μόνο στον Α' κύκλο ΤΕΕ) ή 16,63% (μαζί με το Β' κύκλο ΤΕΕ).

Τα ποσοστά αυτά που εμφανίζουν τη μαθητική διαρροή μειωμένη αμφισβητούνται. Για παράδειγμα ο Μ. Δρεττάκης σε άρθρο του στην «Καθημερινή της Κυριακής» (21/1/07) υπολογίζει³ τη μαθητική διαρροή στο Γυμνάσιο (για όλους τους τύπους) στο 15,6% και όχι 6,09% που καταγράφει το ΠΙ για την ίδια γενιά μαθητών του 2000-2001. Τονίζει την ανάγκη -λόγω της μεγάλης διαφοράς του ΠΙ- να ερευνηθεί, για να διαπιστωθεί, το πραγματικό μέγεθος της διαρροής.

Οι τάσεις της μαθητικής διαρροής στα ημερήσια Γυμνάσια με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, όπως τα επεξεργαστήκαμε (ο σχετικός πίνακας και η αναλυτική παρουσίασή του είναι στο τεύχος 27 ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ) διαφέρει πολύ από αυτό που αναφέρει το ΠΙ (η δική μας επεξεργασία των στοιχείων της ΕΣΥΕ επιβεβαίωσε τη διαφορά αυτή που είχε επισημάνει και ο Μ. Δρεττάκης).

Συγκρίνοντας για έξι συνεχείς γενιές μαθητών τον αριθμό που εγγράφονται στην Α' τάξη Γυμνασίου με τον αριθμό των μαθητών της ίδιας γενιάς που συμμετέχουν στις εξετάσεις της Γ' Γυμνασίου μετά από τρία χρόνια, προκύπτει ΜΟ μαθητικής διαρροής 15,5%. Το αντίστοιχο ποσοστό για όλους τους τύπους Γυμνασίων είναι αυξημένο, γύρω στο 16,5%, λόγω των Νυχτερινών, για τα οποία απαιτείται παραπέρα διερεύνηση, αφού σ' αυτά εγγράφονται και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Επίσης με βάση την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι η Α' τάξη Γυμνασίου αποδείχνεται κάθε χρόνο η πιο κρίσιμη τάξη, αφού σ' αυτήν παρατηρείται το μεγαλύτερο ποσοστό εγκατάλειψης και απόρριψης.

Η «έρευνα» του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, όσο κι αν ανακατεύει τα νούμερα, δεν μπορεί να κρύψει την πραγματικότητα. Η μαθητική διαρροή οδηγεί χιλιάδες παιδιά, κυρίως της εργατικής τάξης, στο περιθώριο και στη μεγαλύτερη εκμετάλλευσή τους από το κεφάλαιο. Το ζήτημα είναι πραχτικό:

Προσανατολισμός της εκπαιδευτικής πολιτικής θα γίνει η ολοκλήρωση της βασικής Γενικής Παιδείας ή θα μείνει η πρόωρη εγκατάλειψή της; Γιατί εδώ διαβλέπουμε σκοπιμότητες. Η διαφοροποίηση των δομών και των προγραμμάτων, η εξομοίωση εκπαίδευσης και κατάρτισης, η εμμονή στη λειτουργία ανισότιμων μορφών εκπαίδευσης που προβάλλεται στο όνομα της αντιμετώπισης της μαθητικής διαρροής, αποτελούν σκόπιμη ταξική επιλογή που οδηγεί στα άκρα τις μορφωτικές ανισότητες.

Το φαινόμενο της αμάθειας είναι σύμφυτο με τούτο το σύστημα (πολύ σοφά τα έλεγε ο Δ. Γληνός για την αστική «δημοκρατία»: «Ισχύς μου η αμάθεια του λαού μου») γι' αυτό λοιπόν ο αγώνας για τα άμεσα μέτρα δεν μπορεί να γίνεται άλλοθι συναίνεσης στην αντιεκπαιδευτική πολιτική, αλλά πρέπει να προωθεί ταυτόχρονα την υπόθεση της αλλαγής των πολιτικών συσχετισμών, την αλλαγή στο επίπεδο της εξουσίας.

Υ.Γ.Οι ταξικοί φραγμοί στη μόρφωση, βέβαια, δε σταματούν στο Γυμνάσιο, αλλά συνεχίζονται στο Λύκειο και στα ΑΕΙ. Για τη διαρροή στο Λύκειο και τα ΤΕΕ χρειάζεται ξεχωριστή επεξεργασία, καθώς η συνύπαρξη Γενικής - Τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης, αλλά και οι αντιεκπαιδευτικές αλλαγές του ΠΑΣΟΚ το 1997 κάνουν το ζήτημα πιο σύνθετο.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που αναφέρει το ΠΙ (σελ. 20) συγκρίνοντας δύο χώρες, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, με ίδιο ποσοστό μαθητικής διαρροής: «Στην Αυστραλία οι περισσότεροι νέοι διαρρέουν νωρίτερα, διότι το σύστημα προσφέρει ήδη από τη 10η τάξη ευκαιρίες για περαιτέρω εκπαίδευση και κατάρτιση, μικρό ποσοστό επιστρέφει και ολοκληρώνει το σχολείο, οι μισοί όμως διαρρεύσαντες βρίσκονται δύο χρόνια μετά τη διαρροή σε κάποιο εναλλακτικό σύστημα εκπαίδευσης ή κατάρτισης». Ομολογείται η συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα στις διάφορες «εναλλακτικές ευκαιρίες» σε διάφορα προγράμματα και τη μαθητική διαρροή.

2. Περισσότερα για τη μέθοδο του ΠΙ στο περιοδικό ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ τεύχος 27.

3. Ο Μ. Δρεττάκης χρησιμοποιεί για τη Γ' Γυμνασίου της σχολικής χρονιάς 2002/2003 τα στοιχεία έναρξης (105.527). Το σωστό είναι να αφαιρεθούν οι μαθητές που διέκοψαν (1.759 ή 1,4%). Ετσι το 15,6% γίνεται 17%.