«Γιάννης Κολέφας (1927 - 1986) - Οδοιπορικό στην τέχνη του ψηφιδωτού», είναι ο τίτλος της έκθεσης, που φιλοξενείται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Στόχος της ενδιαφέρουσας αυτής παρουσίασης, είναι να αναδείξει την πολύπλευρη προσφορά του Γιάννη Κολέφα στον τομέα της συντήρησης, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθώς και της διδασκαλίας της τέχνης του ψηφιδωτού, μέσα από ένα πολύ σημαντικό μέρος της δουλιάς του.

Ο Γιάννης Κολέφας γεννήθηκε το 1927 στο χωριό Σταυροσκιάδι Πωγωνίου στην Ηπειρο. Αποφοίτησε από την ΑΣΚΤ το 1955 και το 1959 πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη ζωγραφική και στην τεχνική και αποκατάσταση του ψηφιδωτού στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στη Ραβέννα. Αμέσως μετά, επιστρέφει στην Ελλάδα και ρίχνεται στο στίβο της συντήρησης. Είναι ο πρώτος επιστημονικά καταρτισμένος συντηρητής ψηφιδωτού στη χώρα. Για πάνω από είκοσι χρόνια ταξιδεύει συντηρώντας ψηφιδωτά: Πόρτα - Παναγιά Τρικάλων, Νέα Μονή Χίου, Αγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης, Αγιος Γεώργιος (Ροτόντα) Θεσσαλονίκης, Μονή Λατόμου, Μονή Δαφνίου, Πέλλα, Νικόπολη, Δήλος, Ρόδος, Φίλιπποι, Ολυμπία, αλλά και Ιεροσόλυμα αποτελούν λίγους μόνον από τους σταθμούς της μακράς πορείας του. Ακολουθεί τα ίχνη των αρχαίων και βυζαντινών ψηφοθετών, με σεβασμό στις δημιουργίες τους και βαθιά γνώση των υλικών τους, εφαρμόζοντας, παράλληλα, σύγχρονες πρωτοποριακές μεθόδους συντήρησης και αποκατάστασης των έργων τέχνης. Επιβλέπει και καθοδηγεί πολυάριθμα συνεργεία συντήρησης ταυτόχρονα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Εργάζεται αδιάκοπα, συχνά σε αντίξοες συνθήκες, με μόνο σκοπό τη διάσωση των ψηφιδωτών και την παράδοσή τους στην Ιστορία.

Από το 1965 έως το 1974, ο Γ. Κολέφας εργάστηκε στο Βυζαντινό Μουσείο ως στέλεχος και διδάσκων του Κεντρικού Εργαστηρίου Συντηρήσεως και Αποκαταστάσεως Ζωγραφιών και Ψηφιδωτών, ενώ το 1984 αναγορεύεται επίκουρος καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Η έκθεση είναι διαρθρωμένη σε ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, με τίτλο «Σε αναζήτηση του προσωπικού καλλιτεχνικού δρόμου (1955-1963)», εκτίθενται τα πρώιμα ζωγραφικά έργα του Γ. Κολέφα, τα οποία πραγματοποίησε κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Το ενδιαφέρον του για τη γυναικεία μορφή φανερώνει την επίδραση του δασκάλου του Γιάννη Μόραλη. Ωστόσο, η ιδιαίτερη καλλιτεχνική προσωπικότητά του διαφαίνεται στα σχέδιά του, ενώ στα ιδιαίτερα εκφραστικά πορτρέτα του, εκδηλώνεται η αγάπη του Γ. Κολέφα για τους καθημερινούς ανθρώπους και φανερώνεται η ικανότητά του στην απόδοση των διαφορετικών τους χαρακτηριστικών.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται - για πρώτη φορά στο κοινό - φωτογραφίες από το αρχείο του Κεντρικού Εργαστηρίου Συντηρήσεως και Αποκαταστάσεως Ζωγραφιών και Ψηφιδωτών (στο ΚΕΣ εργάστηκαν, επίσης, οι σπουδαίοι συντηρητές Φώτης Ζαχαρίου, Τάσος Μαργαριτώφ, Σταύρος Μπαλτογιάννης), καθώς και από το αρχείο Κολέφα. Τις φωτογραφίες συνοδεύουν τμήματα από σημαντικά αρχαία και παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά δάπεδα που ο ίδιος συντήρησε. Ακολουθεί η ενότητα «Η Ελλάδα του Γιάννη Κολέφα» με ζωγραφικές και ψηφιδωτές δημιουργίες της ώριμης καλλιτεχνικής του περιόδου, που φέρουν πάνω τους έντονη την ιδιαίτερη προσωπικότητα και το ύφος του δημιουργού.

Στην επόμενη ενότητα, «Αντίγραφα έργων βυζαντινής τέχνης», εκτίθενται αντίγραφα λαμπρών βυζαντινών ψηφιδωτών φιλοτεχνημένα από τον Γ. Κολέφα, τα οποία προέρχονται από τη Συλλογή Αντιγράφων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. Το αντίγραφο της παράστασης του Νιπτήρα από το Καθολικό της Νέας Μονής Χίου, αλλά και το αντίγραφο του τέμπλου της Πόρτα - Παναγιάς Τρικάλων φιλοτεχνήθηκαν με σκοπό να παρουσιαστούν στην έκθεση του 1964, «Η Βυζαντινή Τέχνη, Τέχνη Ευρωπαϊκή», που πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο. Μια προσπάθεια να παρουσιαστεί ο προσωπικός του χώρος έμπνευσης και δημιουργίας γίνεται στην ενότητα «Στο εργαστήριο του ψηφοθέτη». Στο εργαστήριό του ο Γιάννης Κολέφας, με τη συνδρομή των σπουδαστών της ΑΣΚΤ, αλλά και των συντηρητών μελών των συνεργείων του, πραγματοποιούσε τις πολυάριθμες παραγγελίες ψηφιδωτών έργων που δεχόταν από ολόκληρη την Ελλάδα. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα υλικά και τα εργαλεία του καλλιτέχνη Γ. Κολέφα.

Τα ψηφιδωτά και ζωγραφικά έργα της τελευταίας δημιουργικής του περιόδου, με θέματα προερχόμενα από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ηπειρο, εκτίθενται στην επόμενη αίθουσα - «Επιστροφή στην Ηπειρο (1980-1986)» - ενώ το μωσαϊκό της ζωής και της δημιουργίας του ολοκληρώνεται - «Υμνος στην ιστορία και την τέχνη της Μακεδονίας» - με μια αναφορά στη σπουδαία ψηφιδωτή του σύνθεση στην Κεντρική Αίθουσα Τελετών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η έντονη δραστηριότητα του Γ. Κολέφα ως συντηρητή δεν ανέκοψε την προσωπική καλλιτεχνική του δημιουργία. Η τέχνη του τα χρόνια αυτά στρέφεται οριστικά πια προς μια λαϊκή εκφραστικότητα, με την οποία δίνει μορφή στην αγάπη του για τον απλό άνθρωπο και την καθημερινότητά του. Στις δημιουργίες του εμφανίζονται συστηματικά, πλέον, οι σκηνές από τη ζωή στην Ηπειρο, με τις σχηματοποιημένες μορφές και το έντονο χρώμα. Οι διακοσμητικές ψηφιδωτές του συνθέσεις τέλος, με θέμα τους τα πουλιά, κατάγονται απευθείας από τη βυζαντινή τέχνη, ενώ οι μορφές των βοτσαλωτών έργων του ξεπροβάλλουν, αφαιρετικές και λιτές, πάνω στο λευκό φόντο, σαν φιγούρες από το θέατρο σκιών.

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών που πραγματοποίησε ως συντηρητής, ο ευαίσθητος καλλιτέχνης Γ. Κολέφας αποτυπώνει με το χρωστήρα του την ομορφιά των τόπων που επισκέπτεται. Τα έργα με θέμα τους το Κλαψί Ευρυτανίας (1965-1966) ξεχωρίζουν για το χρωματικό πλούτο της παλέτας και την απόλυτα προσωπική απόδοση της ελληνικής φύσης, μπολιασμένη με την απλότητα της λαϊκής τέχνης. Στα υπόλοιπα έργα που απεικονίζουν τοπία της Ελλάδας (1975-1980) ο Γ. Κολέφας, χωρίς να αποβάλλει τη λαϊκότητα του ιδιώματός του, ζωγραφίζει πιο ρεαλιστικά απόψεις πόλεων και νησιών ιδωμένες από πρωτότυπες οπτικές γωνίες, λουσμένες στο φως και το χρώμα. Με τα έργα αυτά, ο καλλιτέχνης Κολέφας τεκμηριώνει τα ταξίδια του συντηρητή, μεταφέροντας στον σημερινό θεατή την προσωπική του συνείδηση της ελληνικής γης.