Συνεχίζουμε, όπως άλλωστε σας το είχαμε υποσχεθεί, το ταξίδι μας στο Εγγλεζονήσι, με ξεναγό μας την Μαρία Σκαμάνγκα - Αυγερινού. Και, κατά την επιστροφή, θα δούμε τις αποσκευές μας να βαραίνουν από τις ωραίες εμπειρίες που ζήσαμε και τις αναμνήσεις που αποκομίσαμε.

«Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι πληροφορίες που αφορούν στην κοινωνική ζωή. Οι γυναίκες παντρεύονταν συνήθως σε πολύ μικρή ηλικία. Εκαναν πολλά παιδιά. Βέβαια, δε ζούσαν όλα όσα έφερναν στον κόσμο. Οταν δεν μπορούσαν να κάνουν παιδί, πήγαιναν σε γιατρούς στη Σμύρνη. Στη γιορτή του Αγίου Συμεών, οι γυναίκες που περίμεναν παιδί δεν έκαναν δουλιές, για να μη σημαδευτεί το μωρό. Για τον τοκετό, δεν υπήρχαν κλινικές στο νησί, αλλά πρακτικές μαίες. Κάποιες φορές οι γυναίκες κινδύνευαν κατά τη διάρκεια του τοκετού και μερικές από αυτές πέθαιναν. Εννέα μέρες μετά τη γέννα καλούσαν στο σπίτι τους στενούς συγγενείς και τους έκαναν το τραπέζι, για να τους ευχηθούν για το νεογέννητο.

Εκτός από το ότι η γυναίκα που μόλις είχε γεννήσει έπρεπε να τρώει καλά, για να έχει γάλα να θηλάζει το μωρό, είχαν και ένα έθιμο: Οταν έφτανε κάποιο καΐκι στο νησί, έπαιρναν από τους ανθρώπους του καϊκιού ένα κομμάτι ψωμί "ταξιδιάρικο" για να έχει γάλα η λεχώνα. Θήλαζαν το παιδί για πολύν καιρό, ένα - ενάμιση χρόνο. Ενα έθιμο χαρακτηριστικό για τη βάφτιση των παιδιών είναι ότι την ώρα που γινόταν το μυστήριο, η μητέρα δεν ήταν παρούσα. Οταν ο ιερέας έλεγε το όνομα, κάποιοι έτρεχαν να το πουν στη μάνα και εκείνη έδινε χρήματα σε όποιον της έλεγε πώς ονομάστηκε το παιδί. Επειτα ο νονός γύριζε στο σπίτι, έδινε το παιδί στη μητέρα, της έδινε τη λαμπάδα για να τη σβήσει και της χάριζε ένα δώρο.

Σχετικά με το πώς γνωρίζονταν οι νέοι μεταξύ τους και πώς έφταναν στο γάμο, οι κοπέλες συνήθως δεν έβγαιναν μόνες τους έξω, τις συνόδευαν τα αδέλφια τους. Με αυτό το δεδομένο ήταν δύσκολο να δημιουργηθούν δεσμοί. Πάντως, όπως και να γινόταν η γνωριμία, για να επακολουθήσει γάμος, έπρεπε να μεσολαβήσει προξενητής, ο οποίος έπαιρνε δώρο από τους γονείς. Οταν ερχόταν η ώρα του γάμου, δεν έδιναν προσκλητήρια στους συγγενείς και γνωστούς, αλλά πήγαιναν στο σπίτι και τους καλούσαν. Τα δώρα στους μελλόνυμφους ήταν συνήθως μαγειρικά σκεύη ή χρήματα. Οι ετοιμασίες για το γάμο και το τραπέζι του γάμου άρχιζαν μία εβδομάδα πριν από την ημέρα της τελετής. Ζύμωναν και έψηναν μεγάλες ποσότητες ψωμιού, έπαιρναν ένα αρνί ή ένα ολόκληρο μοσχάρι και το μαγείρευαν. Εφτιαχναν επίσης ένα φαγητό με σιτάρι που το έλεγαν "κεσκέκι". Η τελετή της στεφάνωσης γινόταν στο σπίτι του γαμπρού. Το γλέντι άρχιζε από την παραμονή του γάμου και κρατούσε σχεδόν τρεις μέρες. Η ενδυμασία του γαμπρού ήταν: πουκάμισο με γιλέκο, μαύρη ζώνη, σκούφος από αστρακά, "σαλβάρι", δηλαδή βράκα μέχρι το γόνατο, κάλτσες μαύρες με φούντα και παπούτσια "γόβες" με κορδέλα.

Το φόρεμα της νύφης ήταν μακρύ σε χρώμα άσπρο ή και ροζ. Τα παπούτσια της ήταν γόβες από λουστρίνι. Φορούσε πέπλο. Οταν στόλιζαν τη νύφη, την έβαζαν να πατάει σ' ένα ταψί για να είναι σιδερένια. Το ίδιο έκαναν κι όταν έντυναν το γαμπρό.

Ο πληθυσμός στο νησί ήταν αμιγώς ελληνικός, αλλά η διοίκηση ήταν στα χέρια των Τούρκων. Εκλέγονταν μεν Ελληνες πρόεδροι στις δύο κοινότητες, στο Θόλο και στην Αγία Παρασκευή, αλλά οι δικαιοδοσίες και οι αρμοδιότητές τους ήταν περιορισμένες. Μπορούσαν να ασχοληθούν μόνο με μικρής σημασίας ζητήματα, ενώ για τα σοβαρότερα αρμόδιες ήταν οι τουρκικές αρχές.

Οι πρόεδροι της κοινότητας (δημογέροντες) και οι προύχοντες που αποτελούσαν το κοινοτικό συμβούλιο δεν μπορούσαν να αποφασίσουν λόγου χάρη για την ανέγερση ενός σχολείου. Ηταν υποχρεωμένοι να ζητήσουν σ' αυτές και σε άλλες περιπτώσεις, άδεια από το Βαλή (νομάρχη).

Στη δημογεροντία των κοινοτήτων μετείχαν άτομα από τις ανώτερες οικονομικά και κοινωνικά τάξεις. Την ανώτερη τάξη αποτελούσαν λίγες οικογένειες που είχαν σημαντική κτηματική περιουσία. Στο Θόλο αυτές οι οικογένειες δεν ξεπερνούσαν τις δέκα. Δεύτεροι στην κοινωνική ιεραρχία μετά τους νοικοκυραίους κτηματίες ήταν οι καπεταναίοι που είχαν δικά τους καΐκια και οι οποίοι δεν ξεπερνούσαν τους είκοσι.

Στην τρίτη τάξη ανήκε και η πλειονότητα των κατοίκων. Ηταν οι ψαράδες, οι εργάτες, οι ασβεστάδες, οι καρβουνιάρηδες κλπ. Τέλος, υπήρχε και τέταρτη τάξη που την αποτελούσαν οι φτωχοί.

Σ' όποια τάξη και να ανήκαν οι κάτοικοι του νησιού ήταν υποχρεωμένοι να δίνουν στην τουρκική διοίκηση το δέκα τοις εκατό των προϊόντων που παρήγαγαν ή των εσόδων που αποκτούσαν από την αλιεία, την κτηνοτροφία κλπ.

Οσοι ήθελαν να ασχοληθούν με τη γεωργία είχαν το δικαίωμα να πάνε στο βουνό, να ξεχερσώσουν τη γη, να πάρουν πενήντα - εκατό στρέμματα και να κάνουν κτήμα ή αμπέλι. Δεν πλήρωναν χρήματα για τη γη, έδιναν ως φόρο όμως το δέκα τοις εκατό της σοδειάς τους. Δεν πλήρωναν φόρο για τα ζώα που χρησιμοποιούσαν ως μεταφορικά.

Οι φόροι στα τουρκικά ονομάζονταν ωσούρ. Οι ναυτικοί δεν είχαν ναυτολόγια για τα καΐκια τους, ούτε φυλλάδια για τον εαυτό τους.

Οι άντρες από είκοσι έως πενήντα χρόνων πλήρωναν μία λίρα το χρόνο για να μην πηγαίνουν στο στρατό. Ομως το 1908 ο Σουλτάνος Χαμίτ όρισε να πηγαίνουν στρατιώτες μερικοί από τους υποταγμένους Ελληνες. Ετσι από το 1909 έως το 1920 που πήγε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη, αναγκάστηκαν κάποιοι Ελληνες από κάθε περιοχή, κατόπιν κληρώσεως, να υπηρετήσουν ως στρατιώτες στον τουρκικό στρατό.

Οι κάτοικοι του νησιού είχαν κάποια ελευθερία σχετικά με τον οπλισμό. Είχαν δικαίωμα να έχουν όπλα αμερικάνικα, σέρβικα ή μαυροβουνιώτικα. Κινδύνευαν όμως και τιμωρούνταν σκληρά, αν είχαν ελληνικά όπλα και τα έβρισκαν οι Τούρκοι στο σπίτι τους.

Οι Ελληνες ζούσαν με μεγάλη ομόνοια και αγάπη μεταξύ τους. Ηταν πολύ φιλόξενοι άνθρωποι.

Για τη μεταξύ τους συνεργασία ή για τις αγοραπωλησίες, δεν υπήρχαν γραμμάτια ή άλλα έγγραφα. Οσοι όμως δάνειζαν χρήματα, δεν τα έχαναν. Υπήρχε τιμιότητα και εμπιστοσύνη ανάμεσά τους.

Οι άνθρωποι στο Εγγλεζονήσι είχαν βαθιά πίστη στο Θεό. Σαν απλοί, όμως, και με λίγες γνώσεις άνθρωποι, πίστευαν και σε υπερφυσικές δυνάμεις, σε νεράιδες και ξωτικά και πολλές φορές αφηγούνταν ιστορίες με εξωπραγματικά περιστατικά.

Οταν πριν από ογδόντα τέσσερα χρόνια οι Εγγλεζο-νησιώτες ήρθαν στην Ελλάδα διωγμένοι από τη Μικρά Ασία, για να ξαναρχίσουν τη ζωή τους από το μηδέν, έφεραν μαζί τους τα έθιμα, τις παραδόσεις και τις αντιλήψεις που από αιώνες είχαν γαλουχήσει εκεί τους Ελληνες. Παρά την πίκρα του ξεριζωμού από τη γη στην οποία γεννήθηκαν οι άνθρωποι που από πολύ μικροί είχαν μάθει να αγωνίζονται, προσπάθησαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους και να μεταλαμπαδεύσουν στα παιδιά, και αργότερα στα εγγόνια τους, τις δικές τους αρχές και τις δικές τους αξίες».