Από την ίδρυση του πρώτου κρατικού σοβιετικού κινηματογραφικού φορέα, δηλαδή του κινηματογραφικού τμήματος του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας το 1917, με την επικράτηση της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης και το Διάταγμα του Αυγούστου του 1919 που υπογράφει ο Λένιν, με το οποίο ο κινηματογράφος περνά στη δικαιοδοσία του Λαϊκού Επιτροπάτου Διαφώτισης, μέχρι τις σημερινές ρωσικές υπερπαραγωγές, που μιμούνται τις χειρότερες στιγμές του Χόλιγουντ, πέρασαν πολλές δεκαετίες ...και χιλιόμετρα φιλμ.

Η επικράτηση της αντεπανάστασης διέλυσε τη μεγαλειώδη κινηματογραφική υποδομή της ΕΣΣΔ. Η παραγωγή και η διανομή ιδιωτικοποιήθηκε και τα μεγάλα και θρυλικά στούντιο, όπως η «Μόσφιλμ» και η «Λένφιλμ», άρχισαν να νοικιάζουν τον εξοπλισμό τους για να επιβιώσουν. Σήμερα, η κινηματογραφική βιομηχανία της Ρωσίας περνά την ίδια περίοδο καπιταλιστικής προσαρμογής στην «αγορά» όπως και το σύνολο της οικονομίας. Τα ντόπια και ξένα μονοπώλια του οπτικοακουστικού έχουν εδραιώσει τις «ζώνες επιρροής» τους, χωρίς αυτό να σημαίνει πως «κόπασε» ο ανταγωνισμός τους. Το αντίθετο, μάλιστα. Το ρωσικό κεφάλαιο του οπτικοακουστικού δείχνει τα τελευταία χρόνια να «ανασκουμπώνεται» και να παρουσιάζει οικονομική ανάκαμψη. Το φετινό συνολικό «ταμείο» των ταινιών που διανεμήθηκαν στις αίθουσες αναμένεται να φτάσει τα 560 εκατομμύρια δολάρια και με αυτόν το ρυθμό ανάπτυξης υπολογίζεται να ξεπεράσει το 1 δισεκατομμύριο δολάρια το 2011-2012. Τουλάχιστον το 1/4 αυτών των ποσών θα προέλθει από την ντόπια παραγωγή. Επιπλέον, ακόμη και πριν τρία χρόνια, οι ρωσικές ταινίες αποτελούσαν μόλις το 3-5% της εγχώριας αγοράς, αλλά τώρα έχουν φθάσει σχεδόν το 25% με πιθανότητες ανόδου.

Αν και τα στοιχεία για το σύνολο της παραγωγής ταινιών ποικίλλουν ανάλογα με τις πηγές, ωστόσο είναι ασφαλές να θεωρηθεί ότι σήμερα παράγονται 100-150 ταινίες στη Ρωσία ετησίως. Φυσικά, επειδή το Χόλιγουντ εξακολουθεί να κυριαρχεί στη διανομή, το 1/3 από αυτές πάνε κατευθείαν στην τηλεοπτική αγορά, «παρακάμπτοντας» τις αίθουσες, ένα άλλο τρίτο βγαίνει σε περιορισμένη διανομή και το υπόλοιπο διανέμεται σε μεγάλη κλίμακα. Μερικές από τις ταινίες του τελευταίου ποσοστού έχουν απήχηση στο ακροατήριο και κάνουν σχεδόν τόσα εισιτήρια όσα και οι χολιγουντιανές υπερπαραγωγές. Ωστόσο, αν και οι έξι στις δέκα κορυφαίες (από άποψη εισιτηρίων) ταινίες είναι εγχώριας παραγωγής, τα 3/4 των ετήσιων κερδών εξακολουθούν να πηγαίνουν στο Χόλιγουντ.

Ολα αρχίζουν να πηγαίνουν καλά λοιπόν για τον ρωσικό κινηματογράφο; Για τις τσέπες των εταιριών σίγουρα. Για τον ίδιο όμως και για τα μυαλά των θεατών, καθόλου. Ρωσικοί τίτλοι όπως «Φύλακες της νύχτας» και η συνέχειά του «Φύλακες της μέρας», «Κυνήγι του λύκου» και άλλοι σχετικοί, απολαμβάνουν πρωτοφανούς επιτυχίας, αλλά δεν αντέχουν καμιάς κριτικής. Εκτός αν αποτελεί κριτήριο το γεγονός ότι οι λυκάνθρωποι, οι βρικόλακες και τα ζόμπι μιλάνε ρωσικά. Ποιοτικά «πυροτεχνήματα» όπως του Μιχαλκόφ και του Σοκούροφ αφορούν περισσότερο τα ξένα φεστιβάλ. Διότι οι «Φύλακες» έφεραν από το εξωτερικό 17,9 εκατομμύρια δολάρια, ενώ ο «Κουρέας της Σιβηρίας» του Μιχαλκόφ και η «Ρωσική Κιβωτός» του Σοκούροφ μόλις 7 και 6,2 εκατομμύρια δολάρια αντίστοιχα.

Το «ρυθμό», λοιπόν, της σύγχρονης ρωσικής κινηματογραφικής παραγωγής και διανομής τον δίνουν οι βρικόλακες, οι αιματοβαμμένες ειδικές δυνάμεις, οι πληρωμένοι δολοφόνοι και οι μαφιόζοι. Και αν μπορεί να αποτελέσει κάποιου είδους «παρηγοριάς», αυτήν την κατρακύλα τη βλέπει ήδη και μια μερίδα της διανόησης. Μεταξύ αυτών και ο Βαλέρι Κιτσίν, ερευνητής της κυβερνητικής εφημερίδας «Ροσίσκαγια Γκαζέτα», στην οποία γράφει στις 16/8/2007, ότι «το "μπουμ" της κινηματογραφικής παραγωγής στη Ρωσία δε σημαίνει ακόμα νίκη του εθνικού κινηματογράφου». Ο ίδιος, χειρότερο ακόμη από το γεγονός της κυριαρχίας του Χόλιγουντ στη Ρωσία, θεωρεί το εξής: «Μεταξύ των ταινιών με τα περισσότερα εισιτήρια δεν υπάρχει ούτε μία που θα μπορούσε να αποτελέσει καρπό νόησης και ταλέντου». Και η αιτία: «Η εμπορευματοποίηση έβαλε την τέχνη ανάμεσα στις παλάμες της και έκανε προβληματική ακόμη και αυτή την ύπαρξή της».

Με ειρωνικό ύφος ο Κιτσίν «ρισκάρει τη διαβεβαίωση» πως το κοινό δεν προσέδωσε τυχαία στους δύο «Φύλακες» το στάτους της ...«εθνικής νίκης». Διότι «εδώ για πρώτη φορά δήλωσε τη δύναμή του το νέο δυναμικό πρόσωπο της κινηματογραφίας μας: Η διαφήμιση». Θυμίζει ότι ο παραγωγός και των δύο ταινιών ήταν το Πρώτο Κανάλι της κρατικής τηλεόρασης. Φρόντισε να τις υποστηρίξει με πρωτοφανή διαφήμιση: «Από το πρωί μέχρι το βράδυ διαβεβαίωναν τους θεατές ότι αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός της χρονιάς, ότι δεν πρέπει να το χάσουν. Προπονούμενη στους "Φύλακες", η τηλεόραση απέκτησε την τέχνη το να κατευθύνει αποτελεσματικά το γούστο και την όρεξη της μάζας. Οσο για το χαρακτηρισμό "γεγονός", αποκόπηκε εντελώς από την έννοια της καλλιτεχνικής αξίας (...) Σημαντικό γεγονός θεωρείται όχι η ταινία που είναι καλύτερη, αλλά αυτή που πίσω της υπάρχει χρήμα. Θα μπορούσα να κατονομάσω από τις δεκάδες ποιοτικές ταινίες της χρονιάς αυτές που στην καλύτερη περίπτωση κατάφεραν να πάνε σε κάποιο φεστιβάλ, αλλά όχι στις αίθουσες. Αλλά και η τηλεόραση τις δείχνει με φανερή απαξίωση, σε ακατάλληλες ώρες τηλεθέασης ή απλώς τις αγνοεί εντελώς».

«Καλλιτεχνική κρίση» διαπιστώνει για το ρωσικό σινεμά και ο σκηνοθέτης Βαντίμ Αμπντρασίτοφ (Κρατικό Βραβείο ΕΣΣΔ, 1984, Βραβείο Λενινιστικής Κομσομόλ) στον ανταποκριτή του ειδησεογραφικού πρακτορείου «ΡΙΑ - ΝΟΒΟΣΤΙ». «Στη Ρωσία ο θεατής δε βλέπει εθνικό κινηματογράφο. Είναι παράδοξο. Γυρίζονται όλο και περισσότερες ταινίες, η κινηματογραφική βιομηχανία αναπτύσσεται, αλλά ο κινηματογραφικός "χώρος" σαν τέχνη όλο και περισσότερο μειώνεται. Οι ταινίες δε φτάνουν στο θεατή, οι διανομείς δεν τις χρειάζονται, το κράτος δε στηρίζει και δεν προστατεύει τον εθνικό κινηματογράφο».

Η μετατόπιση της ρωσικής οπτικοακουστικής παραγωγής στο κερδοφόρο πεδίο της τηλεόρασης είναι ακόμη ένας παράγοντας που βοηθά να γεμίζουν τα νέα, θηριώδη πολυ-σινεμά της Μόσχας (σ.σ. με ιστορικές αίθουσες όπως αυτή του Μουσείου Κινηματογράφου να πετιέται στο δρόμο) με κατευθυνόμενη διαφήμιση και συγχρόνως να κρατούν τον κόσμο στον καναπέ. Οι τηλεοπτικές σειρές στο σύνολο των καναλιών το 2003 ανέρχονταν σε 83 με 800 επεισόδια ετησίως(!), ενώ οι μεγάλου μήκους ταινίες που παρήχθησαν την ίδια χρονιά δεν ξεπέρασαν τις 67 και οι μικρού μήκους ήταν μόλις 15 (λιγότερες και από την ελληνική παραγωγή)! Το 2005 οι τίτλοι των σειρών ανήλθαν σε 136 με 2.295 επεισόδια.

Την ίδια στιγμή, το κεφάλαιο της διανομής γιγαντώνεται. Οι ιδιωτικές επενδύσεις στη δημιουργία αιθουσών ακολουθούν ανοδική πορεία. Από τις μονές αίθουσες πέρασαν στις λεγόμενες «μίνιπλεξ» (από 2-3 οθόνες) και τώρα η Ρωσία περνά στις «μούλτιπλεξ» (5 οθόνες και πάνω). Στο τέλος του 2003 υπήρχαν 500 νέες οθόνες με 100.000 θέσεις έναντι μόλις 17 οθονών νέας τεχνολογίας το 1998.

Μένει μόνο να ελπίσουμε ότι η αισιοδοξία του Αμπντρασίτοφ θα ευοδωθεί: «Μετά την κρίση θα ανασηκωθούμε. Θέλω να πιστεύω σε αυτό»...