Αποδεικνύεται καθημερινά, ότι η γνώση της ιστορίας για κάθε λαϊκό κίνημα αποτελεί βασική προϋπόθεση ανάπτυξής του. Για την Ελλάδα, η αναγκαιότητα αυτής της προϋπόθεσης έγινε ακόμη πιο ορατή στις δεκαετίες μετά τον εμφύλιο, όταν οι νικητές έγραψαν την ιστορία όπως τους βόλευε για τη συνέχιση της εξουσίας τους, ενώ η πραγματική ιστορία και η απέραντη στρατιά των λαϊκών ηρώων παρέμεινε βαθιά φυλαγμένη στη μνήμη των συναγωνιστών τους, μια ανεκτίμητη ιστορική παρακαταθήκη, που λειτούργησε προωθητικά στην ανάπτυξη των νέων αγώνων.

Σήμερα, το γεγονός ότι η πραγματική ιστορία εξακολουθεί να βρίσκεται υπό καταστολή - με διάφορες μορφές και τρόπους - ενώ συγχρόνως επιχειρείται το «ξαναγράψιμό» της από την αστική τάξη, μετά την ανατροπή των παγκόσμιων συσχετισμών της τελευταίας δεκαετίας, γίνεται ακόμη πιο επιτακτική, πιο αναγκαία, η γνωριμία της νέας γενιάς με τα γεγονότα και τις μορφές που σημάδεψαν το λαϊκό μας κίνημα.

Στο πλαίσιο αυτό, η εκδήλωση μνήμης και τιμής στον αγωνιστή, εκπαιδευτικό και ποιητή, Κώστα Καλαντζή (Θεσσαλό) και στη σύζυγό του, δασκάλα και αγωνίστρια, Ξανθίππη Βακαρέλη (Πιπίτσα), που διοργάνωσαν στις 17/1 ο Δήμος Καισαριανής, η Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ (ΠΕΑΦΕ) και η ΚΝΕ, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του δημαρχείου, αποτελεί ένα αναγκαίο «μάθημα ιστορίας» για τη νεολαία.

Οι δύο αυτές προσωπικότητες σημάδεψαν με τη δράση τους το μεγαλειώδες αντιστασιακό κίνημα της Καισαριανής, της καπετάνισσας και ηρωικής προσφυγούπολης, που ο Κ. Καραγιώργης, σε άρθρο του στον «Ριζοσπάστη» στις 7 Δεκεμβρίου του 1994 είχε χαρακτηρίσει ως «το Στάλινγκραντ της Ελλάδας», όπως θύμισε στην εκδήλωση ο πρόεδρος της ΠΕΑΦΕ, Νίκος Καραντηνός. Η δράση τους αυτή ήταν πολύπλευρη και χαρακτηρίζεται από την ένταξή τους στο ΕΑΜικό κίνημα, από την πρωτοπόρα συνδικαλιστική τους δράση στο εκπαιδευτικό κίνημα, αλλά και από την επίσης πρωτοπόρα και σημαντική, επιστημονική τους εργασία. Η οποία, ενώ δεν μπόρεσε να ανθίσει σε μια σοσιαλιστική Ελλάδα, ωστόσο, εντάσσεται στο μαρξιστικό, πνευματικό οπλοστάσιο του λαϊκού μας κινήματος. Σε κάθε περίπτωση είναι ενδιαφέρον, διδακτικό και συνάμα συγκλονιστικό να ανακαλύπτει κανείς τι έχασε ο λαός μας σε όλους τους τομείς, με την κυριαρχία του μετεμφυλιακού καθεστώτος.

Η ειδική αγωγή για τα προβληματικά παιδιά στη χώρα μας ταυτίζεται με την ίδρυση στην Καισαριανή, του Πρότυπου Ειδικού Σχολείου (όπως λεγόταν τότε, σήμερα Πρότυπο Σχολείο Αθηνών), του πρώτου του είδους του στην Ελλάδα, από τη σπουδαία Ρόζα Ιμβριώτη και τους πρωτοπόρους συνεργάτες της, μέσα στη συντηρητική (και για τέτοιου είδους απόπειρες) δεκαετία του '30. Ανάμεσα σε αυτούς τους συνεργάτες, ξεχωρίζουν ο Κ. Καλαντζής και η Ξ. Βακαρέλη. Είναι αυτονόητο, πως ένα τέτοιο σχολείο, ειδικά σε κείνες τις εποχές, δεν έπαιξε μόνο παιδαγωγικό ρόλο, αλλά ευρύτερα κοινωνικό, καθοδηγητικό, μεταγγίζοντας στην κοινωνία κάθε νέα κατάκτηση στην επιστήμη της παιδαγωγικής, μέσα από το πρωτοπόρο, ιδεολογικό πρίσμα των παιδαγωγών.

Μέχρι τα χρόνια του ΠΕΣ όμως, οι δύο αυτές προσωπικότητες είχαν ήδη «ψηθεί» στο καμίνι των κοινωνικών αγώνων. Ο Καλαντζής γεννήθηκε το 1911 στον Αλμυρό της Μαγνησίας. Από το 1929 μέχρι το 1935 «οργώνει» το Βόλο και το Πήλιο σαν δάσκαλος, αλλά και σαν δραστήριο μέλος του προοδευτικού, πολιτιστικού και συνδικαλιστικού κινήματος. Στην Αθήνα έρχεται σαν αντιπρόσωπος των δασκάλων της Μαγνησίας για την 14η Γενική Συνέλευση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας το 1936 και αμέσως συνδέεται με την αριστερή παράταξη των δασκάλων (Πλουμπίδη, Βούλγαρη, Μπαρμπουνάκη κ.ά).

Η Ξανθίππη γεννήθηκε επίσης το 1911 στο Νιοχώρι, κοντά στην Κωνσταντινούπολη και το 1922 εγκαθίσταται σε χωριό της Πτολεμαΐδας. Τελειώνει το γυμνάσιο και το διδασκαλείο της Κοζάνης το 1928 και υπηρετεί δασκάλα στην Πτολεμαΐδα και στη Θεσσαλονίκη, όπου δραστηριοποιείται συνδικαλιστικά στο χώρο της με τις αριστερές δυνάμεις και αναδεικνύεται σε ηγετικό στέλεχος της αριστερής παράταξης των δασκάλων Μακεδονίας - Θράκης. Στην Αθήνα έρχεται το 1935 και ένα χρόνο μετά γνωρίζεται με τον Καλαντζή και εγκαθίστανται μαζί λίγα μόλις μέτρα από το μετέπειτα θυσιαστήριο της λευτεριάς, το Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Το ζευγάρι ξεκινά την κοινή του πορεία γνωρίζοντας μεγάλες μορφές της προοδευτικής διανόησης, όπως τον Γληνό, τον Κ. Σωτηρίου, τον Μ. Παπαμαύρο, τη Ρόζα Ιμβριώτη, τον Σικελιανό, τον Βάρναλη, τον Αυγέρη, τον Ρίτσο, τον Βρεττάκο και πολλούς άλλους. Συνεργάζονται με πολλά περιοδικά και εφημερίδες, ανάμεσά τους το περιοδικό «Παιδαγωγική» του Σωτηρίου και «Πνευματική Ζωή» του Μέλη Νικολαΐδη. Η Ξανθίππη γίνεται γραμματέας της πανεπιστημιακής ομάδας των μετεκπαιδευομένων δασκάλων και παρακολουθεί τα φροντιστήρια του Γληνού για τους μετεκπαιδευόμενους. Το 1937 συνεργάζεται με την Ιμβριώτη στο ΠΕΣ, στο οποίο θα υπηρετήσει και ο Καλαντζής από το 1938.

Ο Καλαντζής ξεκινά μαθήματα στη Φιλοσοφική Σχολή και το 1941 οργανώνεται στο ΕΑΜ Νέων της σχολής του, ενώ το 1943 θα οργανωθεί στην ΕΠΟΝ Αθήνας και θα δουλέψει στον τομέα διαφώτισης της οργάνωσης. Η δε Ξανθίππη θα ενταχθεί στο ΚΚΕ και για μεγάλο διάστημα θα καθοδηγεί σαν γραμματέας την Οργάνωση της Καισαριανής. Η πρωτοπόρα δράση της θα αναγνωριστεί από το Κόμμα που θα της απονείμει τον τίτλο του «Λαϊκού Ηγέτη» σε μια μεγάλη συγκέντρωση των σχολείων της Καισαριανής, ενώ οι συνάδελφοί της θα την αναδείξουν στη θέση του αντιπροέδρου της προσωρινής διοίκησης της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας.

Το ζευγάρι θα αναπτύξει πολύπλευρη αντιστασιακή δράση. Ο Κώστας θα εμπνευστεί και λογοτεχνικά από τους αγώνες του λαού, γράφοντας μια σειρά ποιήματα που κυκλοφόρησαν τον Αύγουστο του '44 στις Ανατολικές, ελεύθερες συνοικίες της Αθήνας, σε μια συλλογή με τον τίτλο «Καισαριανή». Παράλληλα, συνεργάζεται τακτικά με αντιστασιακά περιοδικά και με το όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ, τη «Νέα Γενιά».

Η μεγάλη, ελπιδοφόρα στιγμή του ανοίγματος των σχολειών των Ανατολικών συνοικιών με την απελευθέρωση, που ζει μαζί με τον λαό και το ζεύγος Καλαντζή, θα κρατήσει δυστυχώς, λίγο. Και οι δύο αυτοί αγωνιστές, θα ακολουθήσουν τον γνωστό δρόμο των φυλακών, του ξύλου και της εξορίας. Η Ξανθίππη θα εξαναγκαστεί να παραιτηθεί οριστικά από το λειτούργημά της το 1964 και το 1977 θα φύγει από τη ζωή. Ο Καλαντζής, μετά την εξορία και τη φυλακή, θα γνωρίσει και την απόλυση και σε ηλικία ήδη 40 ετών θα καταφύγει στη Βιέννη, όπου θα συνεχίσει τις σπουδές του. Το 1954 ανακηρύσσεται Διδάκτωρ Φιλοσοφίας για τα παιδαγωγικά και παίρνει το δίπλωμα της Ειδικής Αγωγής. Η διπλωματική διατριβή του με τίτλο «Η Παιδεία στην Ελλάδα σήμερα (1935-1950)» αποτελεί σταθμό στη μελέτη του συγκεκριμένου αντικειμένου.

Η επιστροφή του στην Ελλάδα θα σημάνει την έναρξη του μεγάλου αγώνα των προοδευτικών επιστημόνων για την υγιεινή του παιδιού και το 1964 θα διδάξει το μάθημα της Ειδικής Αγωγής στο Μαράσλειο, ως ωρομίσθιος στους μετεκπαιδευόμενους. Το 1971 εξαναγκάζεται σε παραίτηση και συνταξιοδότηση. Το 1975 θα εισηγηθεί νομοσχέδια για την Ειδική Αγωγή, τη μετεκπαίδευση και άλλους σχετικούς τομείς σαν σύμβουλος του υπουργείου Παιδείας, αλλά το 1978 θα απολυθεί εκ νέου και πάλι «λόγω φρονημάτων». Μέχρι το 1982 θα εργαστεί εθελοντικά στο Ψυχολογικό και Παιδοψυχιατρικό Τμήμα του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία». Θα φύγει από τη ζωή στις 18 Φεβρουαρίου του 1988, ενώ είχε κληθεί να μιλήσει για την ΕΠΟΝ.

Το επιστημονικό, συγγραφικό του έργο περιλαμβάνεται στα βιβλία «Διαταραχές του λόγου στην παιδική ηλικία», «Θέματα θεραπευτικής παιδαγωγικής και ψυχικής υγείας του παιδιού» σε συνεργασία με την Ξανθίππη, «Διδακτική των Ειδικών Σχολείων», «Το πρόβλημα των μειονεκτικών παιδιών και εφήβων». Στο λογοτεχνικό του έργο περιλαμβάνεται, εκτός της «Καισαριανής» που επανέκδοσε η «Σύγχρονη Εποχή», η ποιητική συλλογή του 1937 «Το τραγούδι του βουνού» με πρόλογο του Τέλου Αγρα, το «Ασπρο παιδί του γύφτου» (1983), «Η μάντρα της Κυρά Σόφης και άλλες αληθινές ιστορίες» (1985). Ωστόσο, ο κύριος όγκος της λογοτεχνικής του δημιουργίας βρίσκεται στα περιοδικά της Αντίστασης και αναμένει τη συγκέντρωση και δημοσίευσή τους. Χρέος, όχι μόνο απέναντι στον ίδιο, αλλά και σε όλη τη γενιά της Εθνικής Αντίστασης, που περιμένει, αγωνιζόμενη πάντα, τη δικαίωσή της...

Σημ. Τα στοιχεία του αφιερώματος περιλαμβάνονται στην κεντρική ομιλία της δασκάλας Ελένης Δασκαλοπούλου - Μωραΐτη στην εκδήλωση για το ζεύγος Καλαντζή. Την ευχαριστούμε για την ευγενή παραχώρηση.